Otozomal Kromozomlar ve Bozuklukları

Cinsiyet belirleme ile ilgili olmayan genleri taşıyan kromozomlardır. İnsanlarda 22 çift otozom kromozom bulunur (1'den 22'ye kadar numaralandırılır).

Canlı doğumların %2-5'inde çeşitli önemli genetik hastalıklar bulunur. Bu hastalıkların yaklaşık %30'u pediatri kliniklerine başvuran bebeklerde görülür.

İki veya daha fazla düşüklük yaşayan çiftlerin %2-5'inde genetik bir problem olabilir.

İnsanların her vücut hücresinde toplam 46 kromozom vardır. Bunlardan 44'ü otozomlardır. Annemizden bir set, babamızdan da başka bir 22 otozom alırız, yani her otozomun iki kopyası olur.

Kromozomların boyutunu gösteren sayılar, 1. kromozom en uzun, 22. kromozom en kısadır.

Kemik iliği, kan hücreleri, tümör hücreleri, amniyositler ve plasental hücreler Karyotip analizinde kullanılır.

Kemik iliği; direkt veya kısa kültür yapılabilir. Heparinize steril enjektör ile alınır.

Periferal kandan kolayca toplanan T-lenfositler, mitojenlerle çoğaltılır. Heparinize enjektör ile kan alınır ve steril besi ortamına konur.

Tümör hücreleri biyopsi ile elde edilir ve doku kültürü yapılır.

Amniyosentez denen işlemle amniyotik sıvıdan alınan fetal hücreler, karyotip analizinde kullanılabilir.

Plasentanın korionundan alınan fetal hücreler, karyotip analizinde kullanılabilir.

Kromozomların sayısındaki artış veya azalışlar, hücrede bulunan tüm kromozomlar için dengeli veya dengesiz olabilir.

Euploidi, haploid sayının katları şeklinde artışı ifade eder. Örnekler: Triploidi (69,XXX, 69,XXY ve 69,XYY), Tetraploidi, Poliploidi (ekstra genom), ESAC (ilave anormal kromozom)

Aneuploidi, diploid sayıdaki artış veya eksilmeleri ifade eder. Örnekler: Hiperploidi (2n+1 & 2n+2), Hipoploidi (2n-1 & 2n-2), Trizomi (ekstra kromozom), Monozomi (kayıp kromozom)

Normal diploid sayıdaki artış veya eksilmelerdir. Hücre bölünmesi sırasında ayrılamama veya kromozom kayıpları nedeniyle ortaya çıkar.

Hücre bölünmesi sırasında sitoplazma bölünmesinin olmamasıdır.

Mitoz bölünme olmadan interfazda kromozomların replikasyonudur.

Bir kromozomun eksikliği 2n-1 yapısını oluşturur ve monozomi olarak adlandırılır. Otozomlardaki monozomi insan ve diğer canlılarda genellikle tolere edilemez.

Büyük kromozomlar olan 2 ve 3 için monozomi ölümcüldür. 2 ve 3 numaralı kromozomlar, önemli genleri taşıdıkları için eksiklikleri hayatta kalmayı zorlaştırır.

Poliploidi, normal diploid sayının dışında, haploid sayı olan 23'ün katları şeklinde kromozom artışlarıdır. Hücrede bölünme hatası ya da yumurtanın çoklu fertilizasyonu nedeniyle görülür.

Down sendromu, Edwards sendromu ve Patau sendromu, otozomal trizomi örnekleridir.

DOWN SENDROMU (Trizomi 21), 47,XX,+21 veya 47,XY,+21 olarak tanımlanır. Özellikleri arasında çekik badem gözler, dil dışarı pürüzlü, aşırı sekresyon, dişler geç ve düzensiz, boyun kısa ve geniş, ekstremiteler kısa ve parmaklar künt-kısa bulunur.

Down sendromunda, zeka geriliği, kalp hastalığı ve erken yaşlanma belirtileri görülebilir.

Trizomi 18, Edwards sendromu olarak bilinir. Görülme sıklığı Down sendromundan daha azdır, 1/11,000 - 1/7,500 canlı doğumdadır. Edwards sendromunda, multiple konjenital problemler, sıklıkla kardiyak problemler, düşük deforme kulaklar ve mental retardasyon görülebilir.

Trizomi 13, Patau sendromu olarak bilinir. Frekans: 1/10-15,000 – 1/20000-25000 canlı doğumda. Yüzde, elde, ayakta, MSS, kalpte defektler görülür. Hasta bebeklerde zihinsel gerilik, sağırlık, karakteristik olarak yarık dudak ve damak ve çoklu parmak yapısı görülmektedir.

Kromozomların yapı değişiklikleri, kırılmalar ve yanlış tamirler sonucu oluşur. Kırıklar kendiliğinden veya çevresel nedenlerle olabilir. Tamirler ise kardeş kromatidler arasında, homolog çiftler arası veya homolog olmayan çiftler arası değişimler şeklinde gerçekleşir.

Delesyon, kromozomal parçanın kaybı, duplikasyon ise kromozomal parçanın ekstra kopyası olmasıdır. Translokasyon, homolog olmayan kromozomlar arasında parça değişimi olup, resiprokal ve Robertsonian (sentrik füzyon) tipleri vardır. İnversiyon, parçanın ters dönüp yerine yapışmasıdır.

İzokromozom, bir kromozomun bir kolunun iki kez diğerinin hiç olmaması durumu. Halka kromozom, kromozomun halka şeklini almasıdır.

Resiprokal translokasyonlar, homolog olmayan kromozomlar arasında parça değişimi. Örnek: 46,XY,t(3;21)(q31;q21).

Robertsonian translokasyonlar, iki akrosentrik kromozomun sentromer bölgelerinin birleşmesiyle oluşur. Bu translokasyonlar dengeli olabilir ve taşıyıcı bireyde herhangi bir belirtiye yol açmayabilir. Ancak, dengesiz gametlerin oluşumu, üreme sorunlarına ve kromozomal anomalilere yol açabilir.

Cri-du-chat sendromu (5p-), 5. kromozomun kısa kolunda bir delesyonu ifade eder. Belirtileri arasında yüksek tonlu, kedi miyavlamasına benzeyen ağlama, hipotoni, kraniyofasiyal dismorfizm, ciddi psikomotor gerilik ve mental retardasyon yer alır.

Mikrodelesyon sendromları, sitogenetik analizlerde saptanabilen küçük kromozom segmentlerinde delesyon ile ortaya çıkar. Bu delesyonlar farklı sendromlara yol açabilir. FISH yöntemi ile tespit edilebilirler.

Smith-Magenis sendromu, Prader-Willi/Angelman sendromu, Williams sendromu, İktiyozis, Nörofibromatozis, DiGeorge/Velokardiofasial sendromu ve Cat-eye sendromu, mikrodelesyon sendromlarıdır.

Smith-Magenis sendromu, 17p11.2 bölgesinde delesyon veya duplikasyon ile ilişkilendirilen bir sendromtur.

Prader-Willi sendromu (PWS) ve Angelman sendromu (AS), 15q11-q13 bölgesindeki delesyonlar ile ilişkilendirilen sendromlardır.

Williams sendromu, 7q11.23 bölgesinde delesyon ile karakterizedir.

Kromozomal kırık sendromları, DNA hasarının tamir mekanizmalarında rol alan genlerdeki bozukluklar sonucu ortaya çıkar ve otozomal resesif kalıtılır. DNA hasarlarının tamir edilememesi sebebiyle kromozomal instabilite artar ve sitogenetik analizlerde spontan veya indüklenmiş kromozomal kırıklar sıkça görülür.

Bloom sendromu, Ataksi telenjiektazi, Fankoni anemisi, Kseroderma pigmentoza, Roberts sendromu ve ICF sendromu, kromozomal kırık sendromlarıdır.

Karyotip, kromozomların sayısı, cinsiyet kromozomu yapısı ve anormallikleri gösteren bir genetik testtir.

Karyotip tayinleri, kromozomlardaki değişiklikleri tanımlamak için kullanılan bir sistemdir. Bu sistem, kromozom sayısı, cinsiyet kromozomu yapısı ve yapısal anormallikleri içerir.