Osnovi psihičkog života

Predmet istraživanja

• Predmet proučavanja psihologije su strukture psiholoških procesa i pojava (po uzoru na hemiju).
• Analiziraju se mehanizmi nastanka kompleksnih pojava iz onih jednostavnijih.
• Psihološki procesi se moraju istraživati u društvenom kontekstu.

Psihološke škole i pravci

• Strukturalizam:

  • Osnivač je Wilhelm Wundt, koji je 1879. osnovao prvi psihološki laboratorij u Lajpcigu.
  • Predmet proučavanja su strukture psiholoških procesa i pojava (po uzoru na hemiju)
  • Analiziraju mehanizme nastanka kompleksnih pojava iz jednostavnijih.
  • Dominantne metode istraživanja su eksperiment i introspekcija.

• Gestaldt psihologija:

  • Wolfgang Köhler, Kurt Kofka i Max Wertheimer su glavni zagovornici.
  • Predmet proučavanja su cjeline (gestaldt) ili cjeloviti mentalni procesi.
  • Odnosi dijelova su važniji od samih dijelova.
  • Psihičke pojave nisu tek zbir elemenata, već imaju nadsumaran karakter.
  • Najveći broj istraživanja se odnosio na procese percepcije i mišljenja definiranog kroz rješavanje problema.
  • Dominantne metode istraživanja su eksperiment i posmatranje (opažanje).

• Biologistički pravci:

  • Nastali u sklopu psihijatrije i medicine.
  • Predmet proučavanja su mozak i generalno nervni sistem.
  • Najviše se proučavali mentalni poremećaji (više nego zdravi procesi).
  • Klinički, individualni metod je dominantan (opservacija i intervju jednog slučaja, odnosno studija slučaja).

• Psihoanalitički pravci:

  • Predmet proučavanja su nesvesni i podsvesni procesi.
  • Ključne metode su intervju a pristup je klinički ili individualni.
  • Terapijska svrha psihologije je naglašena.
  • Zasnivaju se put za psihodijagnostičke procedure.
  • Freudova psihoanaliza je usmerena na sve mentalne poremećaje, ali dominantno na lečenje neuroza.
  • Odbrambeni mehanizmi ličnosti kao konstrukti su glavni Freudov doprinos kao i razvojne faze i struktura ličnosti.
  • Metodološki doprinos su analiza snova i slobodne asocijacije.
  • Kasnije se psihoanaliza grana i nastaju mnogobrojni drugi psihodinamski pravci.
  • Npr. Jung sa pojmovima kolektivnog nesvesnog i arhetipovima.
  • Osnivač je Sigmund Freud.

• Funkcionalizam:

  • Osnivač je William James u SAD.
  • Iako je krenuo sa eksperimentalnim pristupom, završio je više kao filozof i epistemolog.
  • Funkcije ili svrha psiholoških procesa su predmet psihologije sa naglaskom na tok svesti.
  • Razmatrao je nastanak emocija.

• Ruska refleksologija:

  • Behterev, Sečeno i Pavlov su glavni zagovornici.
  • Predmet proučavanja su refleksne reakcije i procesi u nervnom sistemu.
  • Unutrašnje mentalne aktivnosti su takođe refleksne prirode.
  • Proučavaju se uslovni i bezuslovni refleksi, učenje asocijacijama, uzbuđenje ili ekscitacija i gašenje ili inhibicija procesa u kori velikog mozga.
  • Eksperiment je dominantno korišćen metod.

• Bihejviorizam:

  • Predstavnici su Watson, Thorndyke, Skinner, Dollard, Müller i mnogi drugi.
  • Predmet proučavanja ponašanja je vanjsko opažljivo i merljivo ponašanje.
  • Psihologija treba da napusti mentalističke pojmove.
  • Najveći doprinos je u istraživanju operatnog i klasičnog uslovljavanja.
    • Eksperiment je jedini validan naučni metod.

• Psihosocijalni/sistemski pravci:

  • Predstavnici su Lev Vygotsky, Jurij Bronfrebrener, kasnije Bandura, Ajzen.
  • Psihološki procesi se moraju istraživati u društvenom kontekstu
  • Naglašavanje interakcija psihičkog i društvenog na mikro-, mezo- i makro nivou.
  • Metodologija je heterogena, od opservacija, preko praćenja, pa do eksperimenta.
  • Veliki je doprinos u razvoju ekološke i socijalne psihologije.

• Kognitivizam:

  • Predstavnici su Jean Piaget, Edouard Claparede, George Kelly, Campione, Brown & Sternberg.
  • U predmetu proučavanja su kognitivni procesi.
  • Testovi, eksperiment i procesne analize su glavni metodi.
  • Veliki doprinos opštoj, razvojnoj i kognitivnoj psihologiji.

• Humanistički i egzistencijalistički pravci:

  • Predstavnici su Carl Rogers, Victor Frankle i Abraham Maslow.
  • Svest kognitivni procesi, emocije, slobodna volja i razvojni potencijali su naglašeni u predmetu psihologije.
  • Veliki doprinos je dan psihologiji ličnosti, kliničkoj psihologiji i terapiji.
  • Individualni je pristup korišćen, kao i fenomenološka metoda.

Psihološke discipline

• Fundamentalne:

  • Opća psihologija
  • Razvojna psihologija
  • Socijalna psihologija
  • Psihometrija
  • Psihopatologija
  • Zoopsihologija
  • Neuropsihologija
    • Fiziološka psihologija
    • Psihologija ličnosti
  • Metodologija
    • Kognitivna psihologija
    • Ekološka psihologija

• Primijenjene:

  • Psihologija rada.
  • Klinička psihologija
  • Edukacijska psihologija.
  • Psihologija reklame i marketinga.
  • Sportska psihologija.
  • Zdravstvena psihologija
  • Psihologija ishrane.

Metode i tehnike istraživanja

• Metode su generalni načini i algoritmi pomoću kojih merimo i istražujemo psihičke procese, uz poštovanje epistemoloških principa.

• Tehnike su konkretni postupci primjene metode istraživanja.

• Metodologija se bavi i jednim i drugim.

• Nauka je sistematsko proučavanje pojava i procesa u univerzumu.

• Nauka je sistematski organizovan skup spoznaja, činjenica i generalizacija.

• Osnovni i nužni elementi nauke su: Definiran predmet njenog proučavanja, Definirane metode proučavanja predmeta, Sistem spoznaja o predmetu nauke, Sistem teorija koje tumače procese u predmetu proučavanja i odnose među njima, Jezik nauke, pojmovi, definicije, terminologija.

• Epistemološki principi: Sistematičnost, Sukcesivnost, Objektivnost, Pouzdanost, Provjerljivost, Generalizabilnost, Replikabilnost, Javnost.

• Izvori spoznaja: lična iskustva i generalizacije, tradicija, autoriteti, mišljenje, naučna saznanja.

• Metode i tehnike: introspekcija (samoopažanje), posmatranje/opažanje, eksperiment, test, intervju, fokus grupe, sociometrijska metoda, skale za merenje stavova.

Organske osnove psihičkog života

• Nervni sistem:
  • Osnovna gradivna jedinica je nervna ćelija (neuron).
  • Elementi neurona: nukleus, soma, dendriti, aksoni, mijelinski omotač.
  • Mjesto spoja dve nervne ćelije je sinapsa: presinaptički element, sinaptička pukotina, postsinaptički element.
  • Hemijski spojevi koji konvertuju električni impuls u hemijski i nazad u električni impuls se nazivaju neurotransmiteri.
  • Različiti neurotransmiteri i njihove funkcije.
  • Centralni nervni sistem (mozak i kičmena moždina) i periferni nervni sistem (somatski i autonomni).
  • Anatomija i funkcija mozga.
  • Funkcija simpatičkog i parasimpatičkog nervnog sistema.
• Endokrini sistem: Žlezde sa unrašnjim lučenjem.

Osjeti

• Fizikalna i efektivna sredina, izvori energija: fotička, mehanička, hemijska i termička energija.
• Djelovanje podražaja na čula izaziva osjetne procese.
• Senzorni modalitet i senzorni kvalitet.
• Pojam akromatskih i kromatskih boja.

Psihofizika

• Istražuje odnose intenziteta podražaja i intenziteta osjeta.
• Klasična psihofizika
• Teorija detekcije signala.
• Tri praga osjeta: apsolutni, diferencijalni, terminalni.

Percepcija

• Organizacija podražaja u smislene cjeline
• Osnovna perceptivna organizacija je na osnovu lika i pozadine.
• Principi grupiranja: blizina, sličnost, simetričnost, zatvorenost, zajednička destinacija, istovremeno kretanje, dobra forma.
• Konstantnost opažanja: oblika, veličine, boje, svjetline.
• Faktori opažanja: vanjski (karakteristike podražaja poput intenziteta, prostornosti, trajanja, struktuiranosti,) i unutrašnjenje(motivacija, znanja, iskustva...).
• Pogrešna opažanja: iluzije (geometrijske, dvostruke, itd.) i halucinacije.

Pažnja

• Začetak pažnje: refleks orijentacije i odbrambeni refleks.
• Dimenzije pažnje: opseg, intenzitet, trajanje.
• Karakteristike pažnje: vigilitet, fleksibilnost, tenacitet, fluktuacija.
• Faktori pažnje: vanjski (intenzitet, prostornost, promena podražaja, trajanje, kretanje, kontrast) i unutrašnji (motivacija, iskustvo i poznatost podražaja, predznanja, emocionalno stanje).

Pamćenje

• Kriterijumi za podjelu pamćenja (vrsta sadržaja i vremena zadržavanja informacija)
• Senzorno pamćenje (senzorn registar), Kratkoroko pamćenje, Dugoročno pamcenje.
• Faze pamcenja: kontrola, procesi, pohrana, korištenje, dosjećanje.
• Metode ispitivanja pamćenja: reprodukcije, rekognicije, metode uštede, rekonstrukcije, opsega pamćenja.
• Poremećaji pamćenja: kvalitativni(konfabulacije, paramnezija) i kvantitativni(amnezije, hipo-, hipermnezije), razlike prema retrogradnim i anterogradnim amnezijama.
• Najčešća oboljenja uzrok oštećenja pamćenja: Alzheimerova bolest, Korsakovljev sindrom.

Učenje

• Učenje-definicija (laika i psihološka): sticanje znanja, relativno trajna i stabilna promena ponašanja nastala kao rezultat prethodnog iskustva i aktivnosti jedinke.
• Vrste učenja prema mehanizmima učenja (jednostavne i kompleksne forme; pretpostavljeni oblici).
• Jednostavne forme: mehaničko učenje, klasično uslovljavanje.
• Složene forme: operativno uslovljavanje, učenje putem pokušaja i pogrešaka, opservaciono ili vikarijsko uslovljavanje, učenje imitacijom, učenje uviđanjem.
• Pretpostavljeni oblici ranog učenja: imprinting ili utiskivanje, habituacija, senzitizacija, ekspozicijsko učenje.
• Elementi klasičnog uslovljavanja (bezuslovna draž, bezuslovna reakcija, neutralna draž, uslovna draž, uslovljena reakcija).
• Zakonitosti klasičnog uslovljavanja.
• načini davanja bezuslovnog podražaja (povremeno u pravilnim, povremeno u nepravilnim, stalno).
• prateće pojave klasičnog uslovljavanja (eksperimentalna neuroza, razvijanje averzivnih reakcija…).
• Elementi operativnog uslovljavanja (razlikovanje operantnog i respodentnog ponašanja, potkrepljenje, nagrade, kazne, Skinnerovi ogledi…)
• Učenje putem pokušaja i pogrešaka, opservacijsko ili vikarijsko uslovljavanje, učenje imitacijom, učenje uviđanjem.
• Faze učenja su: preparacija, inkubacija, iluminacija, verifikacija.

Inteligencija i sposobnosti

• Teorije inteligencije
  • Spearman: dvofaktorski model (opšti faktor G i specijalni faktori S)
  • Thurstone: sedam faktora (S-faktor, V-faktor i drugi specificni faktori).
  • Vernon: hijerarhijski model (G-faktor, verbalno-edukativni, praktično-mehanički, itd).
  • Cattel i Horn: hijerarhijski model (fluidna i kristalizirana inteligencija).
  • Guilford: trodimenzionalni model.
• Razvoj testova za mjerenje inteligencije:
  • Simon-Binetova skala.
  • Stanford-Binetova skala.
  • Armijski Alfa i Beta testovi.
  • Ravenove progresivne matrice.
  • Wechsler skale (Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS), Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC), Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence (WPPSI).
  • Free-Culture Fair test.
  • SAT, Purdue, Sternbergov test Triarhičnih sposobnosti, KBT.
• Vrste testova sposobnosti: prema vremenskom ograničenju (brzina ili snaga), načinu primjene (grupni ili individualni), faktorima (opšti ili specijalni).
• Podjela na testove tipa papir-olovka i manipulativne testove.

Mišljenje

• Definicija mišljenja (proces i produkt): najsloženiji kognitivni proces zasnovan na manipulaciji i pokretanju mentalnih sadržaja.
• Proces mišljenja: slobodno asociranje, snovi, predstave, transformacija sadržaja, apstrakcija, generalizacija, klasifikacija, operacije, kombinacija, produkcija, reprodukcija.
• Rješavanje problema: algoritmi, heuristike, faktori opstrukcija (funkcionalna rigidnost, mentalni set).
• Determinacije tendencije: usmeravanje mišljenja.
• Razlike između konvergentne i divergentne produkcije.
• Mišljenje u širem smislu: snovi, mašta, dnevne fantazije, slobodne asocijacije.
• Analiza snova i slobodnih asocijacija.
• Poremećaji mišljenja: formalni (ubrzano, usporeno, dezorganozovano, ljepljivo, raspadi pojmova...) i sadržajni poremećaji (grandiozne ideje, ideje proganjanja...).