Obsessieve Compulsieve Stoornis (OCD)

Obsessieve Compulsieve Stoornis (OCD)

• Gekenmerkt door herhalende dwanggedachten en/of dwanghandelingen die aanzienlijke klachten veroorzaken.
• Dwanggedachten (obsessies) worden ervaren als vreemd, ongewenst en opgedrongen.
• Dwanghandelingen (compulsies) omvatten herhaalde handelingen (zoals handen wassen) of geestelijke activiteiten (zoals tellen).

Oorzaken van OCD

• Erfelijkheid speelt een rol bij het ontstaan van OCD.
• Sociale omgevingsfactoren zoals werkloosheid, scheiding of een lagere sociaal-economische klasse kunnen bijdragen.
• Levensgebeurtenissen zoals trauma of zwangerschap kunnen een rol spelen.
• Psychologische factoren zijn van invloed.

Behandeling van OCD

• Een combinatie van medicatie en cognitieve gedragstherapie wordt vaak toegepast.
• Medicijnen zoals antidepressiva (SSRI's), antipsychotica en/of benzodiazepinen kunnen worden ingezet.
• Cognitieve gedragstherapie richt zich op het corrigeren van fouten in het denkproces.
• Exposure in vivo, waarbij men geleidelijk wordt blootgesteld aan angstgedachten.
• Responspreventie, het voorkomen van dwanghandelingen.
• Het is belangrijk om zo snel mogelijk na de diagnose met de behandeling te starten.
• Behandeling kan dagklinisch of klinisch plaatsvinden.
• Genezing is mogelijk.
• Bij onvoldoende verbetering na medicatie en therapie kunnen capsulotomie of deep brain stimulatie overwogen worden.
• Capsulotomie: Een chirurgische procedure waarbij kleine doorsnijdingen in de hersenen worden gemaakt om ontregelde zenuwbanen te onderbreken.
• Deep brain stimulatie: Een procedure waarbij ontregelde zenuwbanen worden onderbroken met behulp van elektroden.

Richtlijnen voor verpleegkundige zorg bij OCD

• Geef zo min mogelijk aandacht aan de dwanghandeling zelf tijdens de uitvoering.
• Geef complimenten wanneer iemand dwanggedachten onderdrukt of probeert te onderdrukken.
• Zorg voor structuur in de dag.
• Ga niet mee in de dwanggedachte of -handeling.
• Nodig uit om te praten over de gedachten en gevoelens.

Stoornissen verwant aan OCD

• Morfodysfore stoornis: Een stoornis in de lichaamsbeleving waarbij men denkt lelijk te zijn.
• Verzamelstoornis: De onbedwingbare drang om spullen te verzamelen.
• Haaruittrekstoornis: De dwangmatige behoefte om haren uit te trekken.
• Huidplukstoornis: De dwangmatige behoefte om aan de huid te plukken.

Persoonlijkheidsstoornissen Algemeen

• Persoonlijkheid omvat de eigenschappen en patronen van denken, beleven en gedragen.
• Karakter en temperament maken deel uit van de persoonlijkheid.
• Temperament: De aangeboren aanleg om op een bepaalde manier met dingen om te gaan.
• Karakter: Gedrag dat al vroeg zichtbaar is, gevormd door wisselwerking tussen temperament en omgeving.
• Karaktereigenschappen kunnen worden geremd of versterkt door de omgeving.

Ontwikkeling en factoren van persoonlijkheidsstoornissen

• De kindertijd heeft invloed op de ontwikkeling van persoonlijkheid.
• De manier waarop men met tegenslagen omgaat, speelt een rol.
• Problemen ontstaan wanneer men zich niet kan aanpassen aan de omgeving en dit tegenwerkt.
• Een duidelijke afwijking van wat binnen de cultuur verwacht wordt, kan een factor zijn.
• Persoonlijke mogelijkheden en beperkingen, zoals cognitieve vermogens, motorische vaardigheden en lichamelijke conditie, spelen mee.
• Sociaal-economische en financiële omstandigheden kunnen een rol spelen.
• Intensieve gebeurtenissen zijn van invloed.
• De mate van zelfsturing die men kan geven aan zijn leven.

Diagnostische criteria persoonlijkheidsstoornissen

• Minstens 2 van de volgende gebieden moeten zichtbaar zijn:
  • Cognities (denken, waarnemen, uitleggen).
  • Affectiviteit (zelfgevoel, beleven van emoties, labiliteit).
  • Interpersoonlijk functioneren (aangaan en onderhouden van relaties).
  • Impulsbeheersing (het kunnen uitstellen van behoeften, boos worden).
• Persoonlijkheidsstoornis veroorzaakt lijden voor de persoon zelf of voor naasten.

Indeling van persoonlijkheidsstoornissen volgens DSM

• Cluster A: Vreemde/excentrieke cluster.
  • Introverte personen met beperkte vaardigheid in het uiten van emoties en aangaan van sociale contacten.
  • Paranoïde persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Achterdocht en blijvend ongegrond wantrouwen in de bedoelingen van anderen, zonder wanen.
  • Schizoïde persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Geïsoleerd, sociaal afstandelijk en afwezigheid van warme, liefdevolle gevoelens naar anderen.
  • Schizotypische persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Merkwaardige gedachten en ideeën, vaak zonderling, excentriek of vreemd; uiterlijk en gedrag zonder duidelijke psychotische kenmerken.
• Cluster B: Dramatische/emotionele impulsieve cluster.
  • Moeite met het beheersen van impulsen en emoties, slecht onderhouden relaties en weinig rekening houden met veiligheid.
  • Borderline persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Instabiliteit in relaties, zelfbeeld en stemming, en duidelijke aanwezige impulsiviteit.
  • Antisociale persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Sociaal onverantwoordelijk gedrag, gebruiken en uitbuiten van anderen zonder schuldgevoelens.
  • Narcistische persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Zelfingebeelde belangrijkheid en uniciteit, behoefte aan bewondering en gebrek aan invoelend vermogen.
  • Historische/theatrale persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Allesoverheersende behoefte om in het centrum van de aandacht te staan.
• Cluster C: Angst cluster.
  • Sociale vermijding, dwangmatig handelen en onzelfstanding, wel beter aanpassen dan cluster A/B.
  • Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Buitensporige afhankelijkheid en behoefte aan bevestiging van anderen bij het nemen van onafhankelijke beslissingen.
  • Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Sociale geremdheid, gevoelens van tekortschieten en overgevoeligheid voor afkeuring en kritiek van anderen.
  • Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis:
    • Hoofdkenmerk: Perfectionisme, starheid, buitengewoon ordelijk en moeilijk kunnen omgaan met onduidelijkheid en het uiten van gevoelens.
• Niet anders omschreven (NAO):
  • Categorie van persoonlijkheidsstoornissen die niet volledig voldoen aan de criteria van een specifieke stoornis, maar wel kenmerken van 2 of meer stoornissen vertonen.

Oorzaken van persoonlijkheidsstoornissen

• Wisselwerking tussen erfelijke aanleg en levensgebeurtenissen.
• Aangeboren temperament en stressgevoeligheid.
• Psychologische factoren: problemen in de hechtingsperiode kunnen een stabiele persoonlijkheidsontwikkeling belemmeren.
• Traumatische gebeurtenissen.

Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen

• Behandeling wordt vaak snel gestopt zodra een zekere mate van stabiliteit is bereikt.
• Er wordt gewerkt aan bewustwording van de oorsprong van het gedragspatroon.
• Er worden manieren aangeleerd om beter met zichzelf en anderen om te gaan.

Therapieën voor persoonlijkheidsstoornissen

• Mentalization based treatment:
  • Therapie gericht op het vermogen om te reflecteren op de eigen en andermans situatie, leren dat gedachten van jezelf anders kunnen zijn dan die van anderen.
• Schematherapie:
  • Identificatie van niet-kloppende denkschema's die vastlopen in werk/relaties veroorzaken, waardoor patronen ontrafeld en doorbroken kunnen worden; een vorm van cognitieve gedragstherapie (CGT).