Muziektheorie: Intervallen en Toonladders

Intervallen

• Een interval is de afstand tussen twee tonen.
• De meest voorkomende intervallen zijn prime (1), secunde (2), terts (3), kwart (4), kwint (5), sext (6), septiem (7) en octaaf (8).
• Alle intervallen binnen de majeur toonladder zijn groot of rein.
• Van C naar C is een reine prime (r1).
• Van C naar D is een grote secunde (g2).
• Van C naar E is een grote terts (g3).
• Van C naar F is een reine kwart (r4).
• Van C naar G is een reine kwint (r5).
• Van C naar A is een grote sext (g6).
• Van C naar B is een grote septiem (g7).
• Van C naar C¹ is een rein octaaf (r8).

Reine intervallen

• Een rein interval met een halve toon verhoogd, wordt een overmatig interval genoemd.
• Voorbeeld: C - Gis is een overmatige kwint, D - Gis is een overmatige kwart.
• Een rein interval met een halve toon verlaagd, wordt een verminderd interval genoemd.
• Voorbeeld: C - Ges is een verminderde kwint, E - As is een verminderde kwart.

Grote intervallen

• Een groot interval met een halve toon verhoogd, wordt ook overmatig genoemd.
• Voorbeeld: C - Dis is een overmatige secunde, G - Eis is een overmatige sext.
• Als een groot interval een halve toon verlaagd wordt, wordt het interval klein.
• Voorbeeld: C - Es is een kleine terts, C - Bes is een kleine septiem.

Vergroting en Verkleining

• Door vergroting worden reine en grote intervallen overmatig.
• Door verkleining worden reine intervallen verminderd.
• Door verkleining worden grote intervallen klein.
• Door verkleining worden kleine intervallen verminderd.

Dubbelkruizen en dubbelmollen

• Tonen kunnen worden verhoogd of verlaagd door middel van kruizen en mollen.
• Een noot kan ook tweemaal verhoogd of verlaagd worden.
• Een noot met een dubbelkruis (×) klinkt tweemaal een halve afstand hoger dan de oorspronkelijke noot.
• Een noot met een dubbelmol (♭) klinkt tweemaal een halve afstand lager dan de oorspronkelijke noot.

Notatie van dubbelkruizen en dubbelmollen

• Bij een dubbelkruis zet je 'isis' achter de noot met kruis (bijv. Fis → Fisis).
• Bij een dubbelmol zet men 'eses' achter de noot met mol (bijv. Bes → Beses).

Herstellingsteken

• Een dubbelkruis of dubbelmol opheffen doe je door middel van een herstellingsteken (♮).
• Voorbeelden: Fisis wordt weer Fis door ♯ en Fisis wordt weer F door ♮.
• Beses wordt weer Bes door ♭ en Beses wordt weer B door ♮.

Enharmonische tonen

• Enharmonisch gelijke tonen klinken hetzelfde, maar hebben verschillende namen.
• Voorbeelden: Een Fis is enharmonisch gelijk aan een Ges; een As is enharmonisch gelijk aan een Gis; een Fes is enharmonisch gelijk aan een E.

De Kwintencirkel

• De kwintencirkel laat zien hoeveel voortekens een majeur toonladder heeft.
• Om het aantal kruizen te bepalen, ga je met de klok mee (kwint omhoog).
• Start bij C (geen kruizen of mollen).
• Een reine kwint (stijgend) op C is G, de toonladder van G heeft 1 kruis.
• Een reine kwint op G is D, de toonladder van D heeft 2 kruizen.
• Voor de kruizen geldt de volgorde: Fis, Cis, Gis, Dis, Ais, Eis, Bis.
• Om het aantal mollen te bepalen, ga je tegen de klok in (kwint omlaag).
• Vanaf C kom je op F, de toonladder van F heeft 1 mol.
• Een reine kwint dalend vanaf F is een Bes, de toonladder van Bes heeft 2 mollen.
• Onthoud de volgorde Friese Boeren Eten Alle Dagen Grote Champignons.

De Mineur Toonladder

• De mineur toonladder wordt ook wel kleine tertstoonladder genoemd, omdat de afstand van de eerste naar de derde toon een kleine terts is.
• De 6e toon van de majeur toonladder geeft de grondtoon van de mineur ladder.
• Majeur toonladders worden met hoofdletters geschreven en mineur toonladders met kleine letters.
• Halve afstanden zitten tussen de 2e en 3e toon en tussen de 5e en 6e toon in de mineur toonladder.
• Deze toonladder wordt ook wel 'oorspronkelijk' genoemd.
• De majeur toonladder van 'C' en de mineur toonladder van 'a' hebben geen voortekens, ze zijn "parallel".
• De paralleltoonladder van C majeur is a mineur (en vice versa).

Paralleltoonladder

• G majeur heeft 1 kruis, de paralleltoonladder is e mineur (oorspronkelijk).
• Beide toonladders hebben één vast voorteken, namelijk de fis.
• Een mineur- of kleine tertstoonladder kun je afleiden van de majeur toonladder door te beginnen op de 6e toon van die toonladder.
• Deze toonladders noemen we paralleltoonladders, omdat ze hetzelfde aantal vaste voortekens hebben.

De harmonische mineur toonladder

• Naast de oorspronkelijke mineur toonladder zijn er de harmonische en melodische varianten.
• In de harmonische mineur toonladder is de 7e toon verhoogd.
• De toonsafstanden in majeur liggen tussen de 7e en 8e toon (halve afstand).
• In mineur oorspronkelijk is dit een hele afstand, de majeur ladder heeft een leidtoon.
• Mineur oorspronkelijk heeft géén halve toonsafstand aan het eind en dus geen leidtoon.
• Door de 7e toon te verhogen in mineur oorspronkelijk ontstaat er toch een leidtoon, de harmonische mineur toonladder.
• De verhoogde 7e toon zorgt voor een betere samenklank en harmonie.
• Er ontstaat een sprong van 1½ toon (overmatige secunde) tussen de 6e en 7e toon.
• Een oorspronkelijke kleine terts toonladder kan worden veranderd in een harmonische kleine terts toonladder door de 7e toon te verhogen (niet noodzakelijk met een kruis).

De melodische mineur toonladder

• Als in mineur oorspronkelijk de 6e en de 7e toon verhoogd worden, ontstaat de melodische mineur toonladder.
• De verhoging van zowel de 6e als 7e toon vermijdt de overmatige secunde uit de harmonische versie.
• Bij het dalen vervallen de verhogingen en klinkt het als de oorspronkelijke ladder.

Maatsoorten

• Er zijn twee groepen maatsoorten: enkelvoudige en samengestelde.
• Beide kunnen tweedelig of driedelig zijn.

Enkelvoudige maatsoorten

• Het bovenste getal is een 2 of een 3.
• Voorbeelden: 2/4 of 3/4.
• Bij een 2 is de maatsoort tweedelig, bij een 3 is deze driedelig.

Samengestelde maatsoorten

• Meer dan drie tellen in de maat.
• Regelmatige maatsoorten bestaan uit meerdere dezelfde enkelvoudige maatsoorten.
• Er komen meer maataccenten voor (niet alle accenten zijn even belangrijk).
• Zwaardere accenten heten hoofdaccenten (>), lichtere accenten nevenaccenten (-).
• Samengestelde maatsoorten zijn tweedelig (binair) of driedelig (ternair).
• Een samengestelde tweedelige maatsoort heeft 1 hoofdaccent en 1 nevenaccent (bijv. 4/6 of 6/8).

Samengestelde driedelige maatsoort

• Één hoofdaccent en twee nevenaccenten (bijv. 9/8).
• Het verschil tussen 6/8 en 3/4 zit in het aantal accenten per maat.

Samengestelde maatsoorten (onregelmatig)

• Bestaan uit meerdere enkelvoudige maatsoorten (groepjes van 2 en 3).
• Accent liggen niet op gelijke afstand van elkaar.
• Voorbeeld: 5/4 is samengesteld uit 2/4 + 3/4 of 3/4 + 2/4.

De syncope

• Het hoofdaccent komt op de eerste tel, nevenaccenten kunnen voorkomen.
• Het hoofdaccent is een zwaar maatdeel, het nevenaccent een relatief zwaar maatdeel, de andere delen zijn licht.
• Een syncope is een verschuiving van het maataccent naar een licht maatdeel (tegen de maat ingaan).

Voorbeeld syncope

• De vierde tel van de eerste maat (licht) is verbonden met de eerste tel van de tweede maat (zwaar).
• De vierde tel wordt nu een zwaar maatdeel.

Antimetrische figuren

• Noten worden normaal gesproken gedeeld door 2.
• Het kan nodig zijn om een noot in drie gelijke delen te verdelen.
• Gebruik cijfers omdat er geen apart nootteken is.
• Voor duolen (2 i.p.v. 3) een 2 boven de noten, voor triolen (3 i.p.v. 2) een 3.
• Antimetrische figuren kunnen vertragend of versnellend zijn.
• De duool is (bijna altijd) vertragend, de triool is (bijna altijd) versnellend.

Tempo en karakter

• Tempoaanduidingen zijn onderverdeeld in vijf hoofdgroepen.
• Zeer langzaam: largo (breed), lento (slepend), adagio (langzaam met uitdrukking).
• Matig langzaam: andante (rustig), andantino (tamelijk rustig).
• Matig snel: allegretto (tamelijk vrolijk), moderato (matig).
• Snel: allegro (snel, levendig).
• Zeer snel: vivace (levendig), presto (zeer snel).

Vertraging

• rallentando (rall.) – geleidelijk langzamer worden
• ritenuto (rit.) – plotseling vertragen
• ritardando (ritard.) – geleidelijk langzamer worden

Versnellen

• accelerando (accel.) – versnellen
• stringendo (string.) – sneller en sterker worden.

Woorden die je regelmatig tegenkomt in de muziek

• poco a poco: beetje bij beetje
• più: meer
• meno: minder
• molto: veel, zeer

Karakteraanduiding

• Karakteraanduidingen geven het gevoel van een stuk weer (bijv. Andante grazioso = rustig en sierlijk).
• cantabile: zangerig
• con moto: met beweging
• dolce: lieflijk
• espressivo: met uitdrukking
• grazioso: sierlijk, gratieus

Dynamiek

• Dynamiek is het verschil in klanksterkte.
• Er wordt onderscheid gemaakt tussen stabiele dynamiek, overgangsdynamiek en dynamische tekens met accentwerking.
• Stabiele dynamiek: de toonsterkte blijft gelijk tot een ander teken verschijnt.
• Overgangsdynamiek: de toonsterkte verandert tot een ander teken verschijnt.
• Dynamische tekens met accentwerking.

Stabiele Dynamiek

• pp (pianissimo): zeer zacht
• p (piano): zacht
• mp (mezzopiano): matig zacht
• mf (mezzoforte): matig sterk
• f (forte): sterk
• ff (fortissimo): zeer sterk

Overgangsdynamiek

• cresc. (crescendo): geleidelijk sterker wordend
• decresc. (decrescendo): geleidelijk zachter wordend
• dim. (diminuendo): geleidelijk zachter wordend

Dynamische tekens met accentwerking

• fp (forte piano): sterk en direct daarna zacht
• fz en sfz (sforzando): toon benadrukken

Test je kennis van muziektheorie met vragen over intervallen, toonladders en hun relaties. Leer over grote tertsen, reine intervallen, mineur toonladders en parallelle toonladders. Verbeter je begrip van de basisprincipes van de muziektheorie.