Мұхит Суының Қозғалысы

Мұхит суының қозғалысы екі түрге бөлінеді: тербелмелі және ілгерілемелі.
Тербелмелі қозғалыс кезінде су бір нүктеден екінші нүктеге орын ауыстырып, содан кейін бастапқы қалпына келеді, бұл құбылыс толқын деп аталады.
Ілгерілемелі қозғалыс кезінде су бастапқы қалпынан ары қарай орын ауыстырады, бұл құбылыс ағыс деп аталады.
Мұхит бетіндегі толқындардың негізгі себебі жел болып табылады.
Табиғи күштердің әсерінен пайда болатын толқындар мәжбүрлі толқын деп аталады.
Мәжбүрлі толқындар тоқтағаннан кейін де жалғасатын толқындар еркін толқын деп аталады.
Толқынның ең жоғарғы нүктесі толқынның қыры немесе жалы деп аталады.
Толқынның ең төменгі нүктесі толқын табаны деп аталады.
Толқынның қыры мен табаны арасындағы бөлік толқын беткейі деп аталады.
Толқын ұзындығы, биіктігі және жылдамдығы арқылы сипатталады.
Көршілес екі толқын қырлары мен табаны арасындағы арақашықтық толқын ұзындығы деп аталады.

Толқындар

Толқын биіктігі – толқын табанынан қырына дейінгі арақашықтық.
Толқын жылдамдығы – толқын қырының уақыт бірлігінде жүріп өтетін арақашықтығы.
Толқындар ұзындығына қарай бөлінеді: ұзын және қысқа.
Ұзын толқындарға сейсмикалық және көтерілу-қайту толқындары жатады.
Қысқа толқындарға жел толқындары жатады.
Жел толқын қырларын айналдырғанда пайда болады, олар шеңбер пішінді.
Өте ұзын жайпақ толқындар желсіз, тынық толқындар болып табылады.
Толқындардың биіктігі бірнеше метрге көтерілгенде, олардың ұзындығы 840 метрге дейін жетеді.
Мұхиттағы толқындардың биіктігі 4-4,5 метр (6-7 метр сирек).
Атлант мұхитында байқалатын дауылды жел толқындарының биіктігі 16 метрге жетеді.
Тынық мұхитында байқалған дауылды жел толқындарының ең биігі 18 метрге жетеді.
Дауыл толқындарының ұзындығы 259 метрге дейін жетеді.
Теңіздегі жел толқындарының биіктігі шамамен 3 метр.
Теңіздегі жел толқындарының ұзындығы 150 метрге дейін жетеді.
Толқындардың таяз суға ауысқан тұсында судың қозғалысы баяулап, жағалауда пайда болатын толқындар соқпа толқындар деп аталады.
Судың көтерілуіне себепші күштер ішкі және беткі көтерілу толқындарын қалыптастырады.

Ашық Мұхиттағы Толқындар

Ашық мұхиттағы беткі толқындардың биіктігі шамамен 1 метр болады.

Көтерілген Толқын

Көтерілген толқын Жерді айналып өтіп, судың деңгейін жоғарылатады (толық су) және төмендетеді (кіші су).

Шығыс Сібір Теңізі

Шығыс Сібір теңізінің жағалық аймағындағы көтерілген толқынның биіктігі 30 см болады.
Де-Лонг аралының маңында бұл биіктік 2 метрге жетеді.

Өзендердегі Көтерілген Толқындар

Амазонка өзені бойымен көтерілген толқынның қашықтығы 1400 км.
Солтүстік Двина өзені бойымен 120 км, ал Печора өзені бойымен 88 км.

Бор

Көтерілген толқындардың өзен бойымен белес жасау құбылысы "Бор" деп аталады.
Сена және Северн өзендерінде Бор құбылысында кеме қозғалысына қауіп туады.

Көтерілген Толқын Энергиясы

Адамзат алғаш рет Диірмен арқылы көтерілген толқын энергиясын пайдаланған.
Англия және Франция алғашқы су станцияларын құруға қызығушылық танытқан елдер.

Кеңес Одағындағы Су Станциялары

Кеңес үкіметі кезінде көтерілген толқын энергиясын пайдаланатын суқондырғылар құрылды.
Кислогуб (Мурманск қаласының батысында), Лумбов және Беломор (Кола түбегінде) - Кеңес Одағында салынған суқондырғылар.