مسوولیت و انواع آن در فصل نخست

فصل نخست: شناخت موضوع

• مسوولیت به معنای عام، پاسخ‌گویی انسان در زندگی شخصی و اجتماعی است. نزول کتب آسمانی و ارسال رسولان نشان‌دهنده مسوولیت انسان است.
• مسوولیت، کفه ترازویی است که آزادی و اختیار کفه دیگر آن است. تصور مسوولیت بدون اختیار بی‌معناست؛ زیرا حیوان مسوولیتی ندارد.
• مسوولیت انسان به دلیل عقل و اختیار اوست و با افزایش عقل، مسوولیت انسان نیز افزایش می‌یابد.
• مسوولیت به مسوولیت کیفری، حقوقی (مدنی) و اخالقی تقسیم می‌شود.

مسوولیت حقوقی (مدنی)

• در مسوولیت حقوقی، تحقق ضرر شرط مسوولیت است، اما در مسوولیت اخالقی، حتی بدون ضرر، بدلیل ارتکاب عمل مخالف تکالیف الهی، مسوولیت وجود دارد.
• ضمانت اجرای مسوولیت اخالقی، وجدان و افکار عمومی است؛ اما ضمانت اجرای مسوولیت حقوقی، قانون است. مثالی از شناگری که شاهد غرق شدن فردی است اما اقدامی نمی‌کند.
• مسوولیت کیفری، مسوولیت ناشی از جرمی از جرایم مذکور در قانون است. الزم است، شخص به تحمل مجازات کیفری، در صورت اختلال در نظم اجتماعی بپردازد.

تفاوتی بین مسوولیت کیفری و حقوقی

• منبع این دو مسوولیت متفاوت است. مسوولیت جزایی تنها ناشی از قانون است (اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها).
• در مسوولیت کیفری، عالوه بر ارتکاب عمل، قصد مجرمانه (عنصر معنوی) و سوء نیت شرط است، درحالیکـه در مسوولیت مدنی، فاعل، بدون قصد مجرمانه نیز می‌تواند مسوول شناخته شود.
• بعضی اقداما مجرمانه، مسوولیت مدنی را به دنبال ندارند؛ مانند جرایم سیاسی یا جرم ولگردی. اما برخی از مصادیق مسوولیت‌های مدنی جرم محسوب نمی‌شوند؛ مانند تصرف غیرمتعارف در ملک.

مسوولیت مدنی

• مسوولیت مدنی به معنای عام، تعهد و التزام شخص به جبران خسارت دیگری است و هرگاه شخصی مجبور به جبران خسارت باشد، در برابر وی مسوولیت مدنی دارد.
• مسوولیت مدنی به معنای خاص، مسوولیت خارج از قرارداد (مسوولیت قهری یا ضمان قهری) است.
• در حقوق ایران، مراد از مسوولیت مدنی، التزام شخص به جبران خسارت و ضرر وارده به دیگری است، اعم از اینکه منشا ضرر جرم باشد یا ضرر ناشی از عدم اجرای قرارداد یا قانون.

تفکیک بین مسوولیت قراردادی و قهری

• تفکیک بین مسوولیت قراردادی و خارج از قرارداد (ضمان قهری) در حقوق اروپا، بویژه فرانسه، مطرح بوده است.
• در حقوق فرانسه، مسوولیت قراردادی، اثر نقض قرارداد است و مسوولیت خارج از قرارداد، منبع مستقل قانونی است.
• بعضی معتقدند که مسوولیت قراردادی و مسوولیت قهری، دارای ماهیت و مبنای واحدی هستند.
• مشکالت و ابهامات در تعیین شرایط هر یک، مشکالت نظری و عملی را به همراه دارد.
• بعضی اتر منفی تفکیک، زیان دیده را در انتخاب مبنای طرح دعوی دچار اشکال و است.

تعیین حدود خاص دو مسوولیت

• تعیین محدوده خاص این دو مسوولیت، در حقوق امروزه، مشکالت و ابهامات بسیاری را به همراه دارد.
• برخی معتقدند که مسوولیت قهری، زمانی ایجاد می‌شود که خارج از هرگونه قراردادی باشد.
• در حقوق ایران، گرایش به همگرایی و همزیستی بین این دو مسوولیت ایجاد شده است.

قانون مسوولیت مدنی

• قانون مسوولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹، مراد از مسوولیت مدنی، ضمان ناشی از اتالف و تسبیب (عمدی یا غیرعمدی) است.

مباحث دیگر

• مباحث دیگر شامل : فهرست منابع، قواعد، روش‌های جبران خسارت، شرایط مطالبه و ... است.

در این آزمون، مفاهیم مسوولیت و انواع آن شامل مسوولیت کیفری، حقوقی و اخلاقی بررسی می‌شود. به سوالات پاسخ دهید تا درک خود از این موضوع را بسنجید. این فصل به بررسی تفاوت‌ها و ضمانت اجرایی هر نوع مسوولیت می‌پردازد.