Młoda Polska: Modernizm i Neoromantyzm – Wprowadzenie

Młoda Polska (Okres modernizmu i neoromantyzmu)

• Nazwa odnosi się do całego okresu obejmującego literaturę, sztukę wizualną, teatr i styl życia artystów.
• Modernizm stanowił pierwszą fazę okresu do 1903 roku, ustanawiając program sztuki, prądy, kierunki oraz nową filozofię.
• Neoromantyzm określa nowe trendy literackie przełomu wieków, nawiązujące do romantyzmu.

Ramy czasowe

• Okres od około 1890 roku, kiedy to debiutowało nowe pokolenie literackie, do 1918 roku.

Filozofia

• Wyrażała kryzys filozofii racjonalistycznej.

Fryderyk Nietzsche - Nihilizm

• Kult jednostki, indywidualizm był ceniony.
• Przewartościowanie wartości.
• Walka z tradycyjną moralnością, postulat.
• Moralność "nadludzi".
• Odrzucenie wszystkiego, co sprzeczne z rozwojem silnych i wartościowych jednostek.
• Postulat walki ze słabością i działania poza dobrem i złem.
• Amor fati - umiłowanie losu, akceptacja własnego życia i tego, co nas spotyka.

Artur Schopenhauer

• Bezrozumny popęd jako istota ludzkiej egzystencji.
• Niemożność zaspokojenia popędu, stąd życie jako męka, "ból istnienia".
• Sposoby łagodzenia bólu: asceza, współczucie, bezinteresowne uprawianie i kontemplowanie sztuki.

Henryk Bergson - Intuicjonizm

• Odrzucenie pozytywistycznego determinizmu.
• Natura wszelkiego istnienia jest dynamiczna, twórcza, wolna i nie podlega żadnym normom i prawom.
• Istnienie to unoszenie przez nurt życia ("élan vital").
• Płynność trwania, niezależność i wolność ludzkiej świadomości.
• Podwójność poznania: intelektualne i intuicyjne.

Zygmunt Freud - Psychoanaliza

• Trzy warstwy psychiki: jaźń, nadświadomość, podświadomość (ego, superego, id).
• Życie ludzkie jako sytuacja tragiczna poddana presji popędów oraz nakazów społecznych i obyczajowych.

Prądy w sztuce - "Izmy" przełomu XIX i XX wieku

• Głównym celem sztuki było wyrażanie życia wewnętrznego, duchowego i intymnych przeżyć.

Impresjonizm

• Kierunek stworzony w malarstwie francuskim.
• Każde poznanie traktowane jako indywidualny, przypadkowy i subiektywny akt.
• Zacieranie konturów przedmiotów.
• Światło słoneczne jako jedyne źródło barw, nastrojowość.

Symbolizm

• Prąd literacki (Francja i Belgia).
• Wyrażanie tego, co niewyrażalne przy pomocy symbolu. Docieranie w rejony niedostępne rozumowi. Dużą rolę odgrywa sugestia.
• Muzyczne kształtowanie wypowiedzi: bogactwo metafor.
• Synestezja-np. "Samogłoski" Rimbauda.

Parnasizm

• “sztuka dla sztuki” kierunek w poezji francuskiej, kult “czystej sztuki".
• Postulował poezję bezosobową, nie stroniącą od erudycyjnej opisowości, harmonii i precyzji.
• Poszukiwał motywów w kulturach starożytnych i egzotycznych.

Naturalizm

• Prąd kontynuowany z poprzedniego okresu.
• W Polsce brak wyraźniejszej grupy naturalitów, ale elementy prądu można dostrzec w twórczości J. Kasprowicza, S. Żeromskiego, W. Reymonta (“Chłopi").

Ekspresjonizm

• Kierunek powstały w Niemczech, rozkwit w latach 1910–1925.
• Traktował dzieło jako subiektywny wyraz spotęgowanych przeżyć artysty.
• Nie naśladował rzeczywistości, przekazywał wewnętrzne treści ludzkiej psychiki.

Estetyzm

• Ogólna nazwa kierunków literackich, stawiających przed literaturą wyłącznie cele artystyczne.
• "Sztuka dla sztuki" - sztuka jako wartość autonomiczna, skupiona jedynie na celach estetycznych, dydaktycznych, ideowych.
• Hasło głosili parnasiści, symboliści.

Dekadentyzm

• Prąd ideowy, który zrodził się we Francji (schyłek XIXw.).
• Dekadenci inspirowali się filozofią Schopenhauera. Kryzys wartości, zwątpienie w tradycyjne prawdy i religię.
• Człowieka epoki schyłkowej uważali na ostatnie stadium ewolucji homo sapiens.
• Najistotniejsza pozostawała SZTUKA uznawana za doskonalszą od aktywności życiowej.
• Hedonizm-zatracenie się w rozkoszach, aby zapomnieć o rozpaczy.

Młoda Polska "erą poezji". Synteza liryki okresu

• Niewielka rola literatury w poprzednim okresie.
• Nowe treści światopoglądowe i formalne odkrycia modernizmu europejskiego.
• Poezja wyraża nastroje i niepokoje moralno-filozoficzne, a także społeczne człowieka przełomu wieków.

Stefan Żeromski

• Proza Stefana Żeromskiego to typowy dla okresu przykład pogodzenia realistycznej obserwacji społecznej, funkcji poznawczej i obowiązku służby narodowej.
• Stała obecność problematyki społecznej, podział świata na krzywdzonych i krzywdzących.
• Specyficzny dla Żeromskiego typ bohatera literackiego: społecznik, idealista, maksymalista moralny, inteligent.