Mechanizmy działania śliny i połykania

Działanie ochronne śliny

• Wiąże się z wypłukiwaniem resztek pokarmowych, buforowaniem kwaśnych i drażniących substancji przez mucynę i HCO3-, działaniem bakteriobójczym oraz nawilgaczaniem jamy ustnej.

• Uczestniczy w trawieniu skrobi i lipidów, dzięki α-amylazie ślinowej (głównie ślinianki przyuszne) i lipazie językowej (gruczoły ślinowe Ebnera).

• Wzrost pobudzenia wydzielniczego zmniejsza udział ślinianek podżuchwowych (do ok. 50%) i zwiększa udział ślinianek przyusznych (do ok. 35%) i podjęzykowych (5%).

Skład śliny

• Głównym składnikiem jest woda (ok. 99,5%).

• Pozostałe składniki to składniki nieorganiczne (Na+, K+, Ca2+, Cl–, HCO3–) i substancje organiczne (białko, mucyna).

Mechanizm wydzielania śliny

• Gruczoły ślinowe zaopatrywane są przez nerwy czuciowe i podwójny typ autonomicznego układu nerwowego (przywspółczulny i współczulny).

Połykanie

• Faza ustna: Kontrolowana. Pobudzenie ośrodka połykania w pniu mózgowym prowadzi do:

  • odruchowego skurczu, uniesienia i napięcia podniebienia miękkiego, zamykającego drogę do nosa;
  • uniesienia krtani, przykrycia jej przez nagłośnię i zamknięcia szpary głosowej, chwilowego wstrzymania oddychania.

• Faza gardłowa: Bez kontroli. Masa pokarmowa przesuwa się dzięki skurczom zwieraczy gardła (górnego, środkowego, dolnego). Jednocześnie rozluźnia się zwieracz górny przełyku (UES), umożliwiając przejście fali perystaltycznej (5-10 cm/s). Zaraz po przejściu pokarmu zamyka się zwieracz gardłowo-przełykowy.

• Faza przełykowa: Bez kontroli. Fala perystaltyczna ma charakter odruchowy, wywołanego podrażnieniem receptorów w jamie ustnej, gardle i przełyku. Wyróżnia się perystaltykę pierwotną, kontynuację perystaltyki gardła, i perystaltykę wtórną, inicjowaną przez podrażnienie przełyku (np. resztkami pokarmu).

Regulacja perystaltyki przełyku

• Nie podlega ścisłej kontroli hormonalnej, ale wiele substancji wpływa na czynność LES (zwieracza górnego przełyku).
  • Gastryna i motylina zwiększają napięcie LES.
  • Sekretyna, CCK, GIP, VIP i progesteron zmniejszają napięcie LES.

Budowa żołądka

• Warstwa gruczołowa żołądka zawiera gruczoły wpustowe, właściwe (dno i trzon), i odźwiernikowe.

Sok żołądkowy

• Komórki okładzinowe: Wydzielają kwas solny (HCl), wodę i czynnik wewnętrzny wiążący witaminę B12.

  • HCL hamuje wydzielanie gastryny (sprzężenie zwrotne). Bierze udział w uwalnianiu leptyny i greliny (apetyt i sytość).
  • Sekrecja HCl stymulowana przez acetylocholinę, histaminę i gastrynę.
  • Sekrecja HCl hamowana przez somatostatynę, sekretynę i prostaglandyny. Atropina hamuje ACh, a ranitydyna histaminę.

• Komórki główne: Wydzielają pepsynogen i niewielką ilość płynu.

• Komórki śluzowe: Wydzielają śluz (żel).

Fazy i mechanizmy wydzielania żołądkowego

• Podstawowe: samoistne wydzielanie.
• Trawienne: faza głowowa (wydzielanie pobudzone bodźcami – widok, zapach, smak, żucie, połykanie), żołądkowa (efekt uwalniania gastryny - rozciąganie żołądka, alkalizacja, substancje chemiczne), jelitowa (aminokwasy).

Motoryka żołądka

• Część proksymalna żołądka (górna) ma skurcze toniczne.
• Część dystalna ma fale wolne i skurcze perystaltyczne.

Aktywność elektryczna żołądka

• Podstawowy rytm elektryczny (BER) rozpoczyna się w strefie rozrusznikowej i wyznaczają częstotliwość skurczów. Skurcze pojawiają się, gdy depolaryzacja osiągnie wartość progową.

• Czynniki wywołujące potencjały czynnościowe: rozciąganie, pobudzenie przywspółczulnego UKN, neuromediatory (acetylocholina), enterohormony (gastryna, motylina, grelina) i lokalne czynniki humoralne (serotonina, histamina).

Regulacja aktywności skurczowej żołądka

• Autonomiczny układ nerwowy, samoistna aktywność mięśni, czynniki hormonalne. Gastryna i CCK nasilają, sekretyna, glukagon i GIP hamują.

Motoryka jelita cienkiego

• Skurcze perystaltyczne (robaczkowe/propulsywne): wędrujące fale skurczów, przesuwające pokarm.
• Skurcze odcinkowe (segmentowe/niepropulsywne): okrężne skurcze mieszające pokarm z sokami trawiennymi.

Motoryka jelita grubego

• Skurcze odcinkowe (segmentowe): tworzą przewęzenia i haustracje.
• Skurcze propulsywne (perystaltyczne i antyperystaltyczne): przemieszczają zawartość w obu kierunkach.
• Skurcze masowe: obejmują dłuższe odcinki i występują kilka razy dziennie, po spożyciu posiłku.

Trzustka

• Ma budowę zrazikową z pęcherzykami i przewodami. Komórki śródpęcherzykowe wydzielają wodę i elektrolity (np. HCO3–).

• Część wewnątrzwydzielnicza to wyspy Langerhansa z komórkami alfa (glukagon), beta (insulina), delta (somatostatyny) i PP (polipeptyd trzustkowy).

• Sok trzustkowy wydzielany w fazach (międzytrawienna, trawienna – głowowa, żołądkowa, jelitowa).

Wydzielanie żółci

• Żółć produkowana w wątrobie, magazynowana w pęcherzyku żółciowym. Ma rolę w emulgacji tłuszczów.

• Wydzielanie regulowane przez czynniki autonomiczne (przywspółczulne), hormonalne (sekretyna, glukagon, VIP, gastryna, CCK, histamina) i krążenie wątrobowe.

Trawienie i wchłanianie

• Węglowodany wchłaniane są w postaci monosacharydów (glukozy, fruktozy, galaktozy) przez transportery (GLUT i SGLT).

• Białka rozkładane do aminokwasów przez enzymy z soku żołądkowego i trzustkowego, wchłaniane aktywnie.

• Tłuszcze wchłaniane po emulgacji przez lipazy.

• Witaminy rozpuszczalne w wodzie wchłaniane różnymi mechanizmami (dyfuzja, transport aktywny).

Układ dokrewny 1

• Reguluje procesy życiowe za pomocą hormonów. Hormony transportowane są przez płyn zewnątrzkomórkowy, reagują ze specyficznymi receptorami na komórkach docelowych.

• Działanie może być auto-, para-, endo- lub neurokrynne.

• Hormony zapewniają homeostazę poprzez sprzężenia zwrotne.

• Rodzaje hormonów: pochodne aminokwasów, związki polipeptydowe, pochodne cholesterolu.

Hormony (poprzednie)

• Pochodne aminokwasów: adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna, trijodotyronina, melatonina.

• Polipeptydy: nierozpuszczalne w tłuszczach, magazynowane, działające na receptory błonowe.

• Sterydy: rozpuszczalne w tłuszczach, działające na receptory wewnątrzkomórkowe.

Podwzgórze i przysadka

• Podwzgórze wydziela neurohormony kontrolujące przedni płat przysadki (liberyny, statyny) i hormony do tylnego płata (wazopresyna, oksytocyna).

Hormon wzrostu (GH)

• Hormon polipeptydowy. Stężenie zależne od wieku, płci i pory dnia. Działa bezpośrednio na tkanki lub pośrednio przez somatomedynę (IGF). Powoduje zarówno działanie insulinopodobne jak i antyinsulinowe.

Melatonina i rdzeń nadnerczy

• Melatonina reguluje zegar biologiczny.

• Rdzeń nadnerczy wytwarza adrenaliny, noradrenalinę, dopaminę (pod wpływem układu współczulnego).

Kora nadnerczy

• Produkuje mineralokortykoidy (aldosteron, regulują elektrolity), glikokortykoidy (kortyzol, reguluje metabolizm), i androgeny.

Układ dokrewny 2 (Tarczyca)

• Tarczyca wytwarza tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) i kalcytoninę.

• T3 i T4 regulują metabolizm, rozwój i dojrzewanie. Choroba Graves-Basedowa to schorzenie autoimmunologiczne.

Układ dokrewny 2 (Trzustka)

• Trzustka wytwarza insulinę (reguluje metabolizm glukozy), glukagon (wzmacnia poziom cukru we krwi) i inne hormony.

Insulina

• Reguluje metabolizm glukozy, działa na miocyty, adipocyty i leukocyty.