"Мәңгілік Ел" идеясы және Қазақстанның құндылықтары

«Мәңгілік Ел» идеясы және қазақстандық құндылықтар

• «Мәңгілік Ел» идеясы қазақстандық қоғамды біріктіруші құндылық болып табылады.
• Қазіргі Қазақстанда «Мәңгілік Ел» құндылықтары, этносаралық келісім, ашықтық, үлкенді құрметтеу, қонақжайлылық, өзара көмек, әдептілік пен сыпайылық сынды жалпыұлттық құндылықтар қалыптасқан.
• Қазақстанның көпұлтты халқының татулығы мен ынтымақтастығы – елдің басты байлығы.
• Қазақстан – бейбітшілік пен келісім сақталған, түрлі ұлт өкілдері жарасты өмір сүріп жатқан мемлекет.

Қазақстандық бірегейлік пен бірлікті нығайту және дамыту

• 2015 жылы «Қазақстандық бірегейлік пен бірлікті нығайту және дамыту тұжырымдамасы» бекітілді.
• Қазақстандық бірегейлік пен бірлік мәдени, этностық, тілдік және діни әралуандылыққа негізделген жалпыұлттық құндылықтардан тұрады.
• Әрбір азамат өзінің тағдыры мен болашағын Қазақстанмен байланыстырады.
• Ортақ тарих, бүгінгі тіршілік, болашаққа деген жауапкершілік қоғамды біртұтастыққа бастайды.
• Тұжырымда азаматтық қағидаттар мен үштілділікке ерекше мән берілген.
• «Мәңгілік Ел» идеясының негізгі мазмұны жеті құндылықтан тұрады.
• 1991 жылы алынған тәуелсіздік барлық қазақстандықтарды біріктіретін қоғамдық келісімнің басты нысаны.
• «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық идеясында ұлттық бірлікті сақтау, бейбітшілік пен келісімді нығайту, индустрияландыру мен инновацияларға негізделген экономикалық өсу көрініс тапқан.
• Сонымен қатар өмір сапасын жақсартуға бағытталған жалпыға ортақ еңбек қоғамын орнықтыруға, барлық ұлттардың тілдерін дамытуға жағдай жасауға және бейбітшілік пен келісім мәселесіне көңіл бөлінген.
• Жалпыұлттық идея ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және Қазақстанның әлемдік мәселелерді шешуге қатысуына ықпал етеді.
• Астанада экономикалық және рухани келісім форумдарының өтуі – осының дәлелі.
• «Мәңгілік Еліміздің» ұлттық мақтанышы – Нұр-Сұлтан қаласы, ол Еуразия құрлығының саяси, мәдени және рухани орталығы.
• 2010 жылы Нұр-Сұлтанда ЕҚЫҰ саммиті өтті.

Қазақстандықтардың ашықтығы және жарқын мінезі

• Мейірімділік, адамгершілік, жанашырлық, ашықтық, төзімділік – қазақ халқының ұлттық болмысында ерекше танылған қасиеттер.
• Ғасырлар бойы жинақталған дәстүр мен мәдени құндылықтар бейбітшілік пен тыныштықты сақтауға мүмкіндік береді.
• Ш. Уәлиханов қазақтарды дүниежүзіндегі ең мейірімді халық деп атаған.
• Қазақтардың арғы ата-бабалары – сақ, үйсін, қаңлы, ғұндар, түркілер мейірімділік, рақымшылық, адамгершілік қасиеттерімен ерекшеленген.
• Сақтар досқа адал, дұшпанға қатал болған.
• Ғұндардың мықтылығының себебі – төзімділік және басқа дін өкілдеріне жұмсақ мінез танытуы.
• Үлкенді сыйлау, сөзге беріктік, әйелді құрметтеу – құндылықтардың берік тұғыры.
• Әртүрлі ұлт өкілдері қазақ жеріне қоныс аудару барысында қазақтармен араласып, қазақ тілі мен мәдениетін меңгеруге ұмтылған.
• Тәуелсіздік жылдары өз елдеріне көшіп кеткен кейбір ұлт өкілдері Қазақстанға қайта оралды, өйткені ол олар үшін отанға айналған.

Жасы үлкендерге құрмет көрсету

• Дәстүрлі қазақ қоғамында жасы үлкендерді құрметтеу рәсімі ежелден бар.
• Құрмет жасы үлкеннің руына, жүзіне, ұлтына қарамастан көрсетіледі.
• Үлкендер барлық мерекелерде, жиын-тойларда құрметті орындарға шығарылады.
• Жастар олардың айтқан сөзін мүлтіксіз орындайтын.
• Ақсақалдың өз қолынан ет асау – ең жоғары марапат.
• Кіші іні үлкен ағаның рұқсатынсыз дастарқанға отырмайтын.
• Үлкен кісінің алдын кесіп өту көргенсіздік саналатын.
• Жасы кішілердің үлкендерге дауыс көтеруіне тыйым салынған.
• Әңгіме үстінде үлкен кісінің сөзін бөлуге рұқсат етілмейтін.
• Жастар үлкендердің жолын кесіп өтпеген.
• Екі қазақ кездескенде жасы кішісі үлкеніне бірінші болып сәлем береді.
• Ақсақалдардың атын байлау – жастардың міндеті.
• Жастар алыс жолға аттанарда не үй болып, шаңырақ көтерерде ақ батасын алатын.
• Жер дауы, жесір дауы, ру арасындағы дауларды шешуге ауыл ақсақалдары араласатын.
• Саят құру кезінде жас аңшы бағалы олжасын өзімен бірге аңға шыққан адамдардан жасы үлкен ақсақалдың қанжығасына байлайтын.
• Дала тұрғындарына тән әдептілік пен кішіпейілділіктің көрінісі – үлкен кісінің есіміне «әке» немесе «еке» сияқты жұрнақ қосу.
• Мысалы: Дайыр – Дәке, Қазбек – Қазеке, Еркін – Ереке.
• Жастар жасы үлкендерді атын атамай, қызметі немесе дәрежесі бойынша атайды: Би-аға, Батыр-аға, Болыс-ағай т.б.
• Үлкенді құрметтеу дәстүрі көпұлтты Қазақстанда сақталып, ұлттық құндылық саналады.

Ұлы дала тұрғындарының қонақжайлылық қасиеті

• Ұлы дала тұрғындарына қонақжайлылық қасиет ежелден тән.
• Қорқыт Ата қонақжайлылықты берік ұстануға нұсқау берген: «Қонағы жоқ қараша үйден құлазыған түз артық».
• Қазақ халқы қонаққа тегін дастарқан жайып, қонақжайлылығымен әлемді мойындатқан.
• Қарапайым қонақты тіпті күшті билеушілер де ренжітпей күтіп, қамқорлық білдіретін.
• ХІХ ғасырдың аяғында Ресей зерттеушісі Виктор фон Герн қазақтардың жылы жүзділігімен және қонақжайлылығымен таңғалдыратынын жазған.
• Үйге келген қонақ әрқашан үй иесінің қамқорлығы мен қорғауында болады.
• ХІХ ғасырда Ф. фон Хелльвальд қазақтардың барынша қонақжай екенін жазған.
• Қазақ халқының қонақжайлылығы шетелдік саяхатшылар мен ғалымдарды таңғалдырған.
• Француз зерттеушісі Ш.Е. Ужвальд де Мезе-Ковезд қазақтардың адамгершілік қасиеттерін жоғары бағалаған.
• Американдық инженер Э. Нельсон-Фелл қазақтардың қонақжайлылығы туралы жылы сезіммен баяндаған.
• Қазақ «Қырықтың бірі – Қыдыр» дейді, қонақпен бірге құт-береке кіреді.
• Далалықтар үйіне келген адамға тегін қонақасын беру, жайлы төсек-орын салып, қондырып жіберу әдет-ғұрпы ежелден орын алған.
• Күтпеген жерден келіп түсетін қонақты қазақ Құдайы қонақ деп есептеген.
• Егер үй иесі қонаққа құрмет көрсетпесе, жолаушы биге шағым айтуға құқылы болған, ал би үй иесіне айып салатын.
• А. Гейнс қонақжайлылық әдет-ғұрпын бұзған үй иесінің ат және шапан түрінде айып төлейтінін жазған.
• Қазақтарда ежелден келе жатқан әдет-ғұрыптың бірі – дәм ауыз тию.
• Үйге бас сұққан кез келген адамды дәмнен ауыз тигізбейінше, батасын алмай жібермейтін.
• Поляк жазушысы А. Янушкевич қазақтардың қонақжайлылығы туралы: «Егер экватор сызығын бойлап ылғи қазақ ауылдары қонып отырған болса, мен Жер шарын бір тиын ақша жұмсамай айналып шыққан болар едім» деген.
• Бұл дәстүр адамдар арасындағы өзара байланыстарды нығайтып, қоғамның бүтіндігін бекемдеген.
• Қазақтардың қонақжайлылығы КСРО азаматтарын саяси қуғын-сүргін, депортация мен эвакуация жылдары аштықтан құтқарған.

Әдептілік пен сыпайылық әдет-ғұрпы

• Дала тұрғындарына тән әдептілік пен сыпайылық отбасы тәрбиесінен бастау алады.
• Қазақ дәстүрінде үлкеннің атын атамайды.
• Жасы кіші үлкендерді немесе бейтаныс кісілерге «Сіз» деп құрметтеп, «аға», «ағатай», «ата», «апа», «көке», «жеңге» деп атайды.
• Кіші үлкенді сыйласа, үлкен өз тарапынан кішінің кішілігін сыйлауы – қанына сіңген әдет.
• Жас келіндер күйеуінің жақын туысының атын атамаған.
• Күйеуінің әкесі мен шешесін ата, ене деп құрметтеген.
• Күйеуінің іні-қарындастарын шырақ, жарық, айнам, гүлім, бауырым деп еркелете ат қоятын.
• Қазақтар екіқабат әйел мен жасы үлкен адамның алдын кесіп өтуді әдепсіздік санаған.
• Келіндер атасының, қайын ағаларының көзіне түспеуге тырысқан.
• Отағасы үйде жоқ кезде ересек ер адамның жақын туыс-бауыры болмаса, үйге кіргізбеген.
• Қазақтар үйге кірер алдында қару-жарағын тыста қалдыратын.
• Ауыл ақсақалдары тамақ үстінде үлкен табақтан жастарға асататын.
• Дала тұрғындарында қуанышты хабарды «Сүйінші!» деп жеткізу әдет-ғұрпы болған.
• Қуанышты хабарды жеткізген адамға сыйлық жасаған.
• «Батырдан – сауға, аңшыдан – сыралғы» дейді қазақ.
• Сауға деп жауға шапқан батырдың жорық олжасынан алынатын затты айтады.
• Олжалы келе жатқан аңшыдан сыралғы сұраған.
• Аңшылар сыралғы сөзін жерге тастамай, қалаған нәрсесін берген.
• Осы әдет-ғұрыптар Қазақстан халқының тұтастығын сақтауға, қарым-қатынасты жақсартуға мүмкіндік берді.

Қазақтардың өзара көмек жөніндегі әдет-ғұрыптық ережелері

• Ұлы далада өзара көмек, қол ұшын созу дәстүрі ертеден келе жатқан әдет-ғұрып.
• Мұндай көмектің болуы қазақ қоғамында кедейлердің болмауына септігін тигізген.
• Қазақ халқы ауызбіршілігінің арқасында туыстарына жанашырлықпен жәрдем беріп отырған.
• Үйі өртеніп кеткен немесе жаудың шабуылынан зардап шеккен отбасыларына жұмылып көмек көрсеткен.
• Зардап шеккен жандарға мал, киім-кешек, көрпе-төсек, ыдыс-аяқ жағынан көмек көрсетіп, үй салуына жәрдемдескен.
• Мүмкіндігі бола тұрып, көмек көрсетуден бас тартқан ағайын ру ішінен қуылатын.
• Жұртшылық деген әдет-ғұрып – қарызға батып, оны төлеуге жағдайы жоқ адамға рулас ағайын-туғандарының көмек көрсетіп, қарызынан құтылуына жәрдемдесуі.
• Асар – ауыл тұрғындары ешқандай ақы алмастан бірлесе жұмылып, біреудің жұмысын бітіріп беруі.
• Асарға шақырылғанда бармай қалу әдепсіздік саналатын.
• Қазақтар XX ғасырдың басында осы әдет-ғұрыпты пайдаланып, көптеген жерлерде мектептер мен мешіттер салған.
• Әрбір қазақ қайғылы жағдайға ұшыраған адамға көмектесуге, қиналған адамның өтінішін орындауға міндетті болған.
• Рулас адамдар жоғалған немесе ұрланған малды бірлесе іздеген.
• Дала тұрғындары шұғыл міндетті орындау қажеттілігі туған жағдайда кез келген қазақтың жылқы қосынан ат мініп кете беруге құқығы болған.
• Көлік беруден бас тартқан адамға айып салынған.
• Мыңдаған жылдық тарихымызда ұлттық бірегей дәстүр мен әдет-ғұрып қалыптасты.
• Бұл құндылықтар «Мәңгілік Ел» идеясында халықтың ынтымағы мен бірлігін нығайтуға зор әсер етті.

Бұл сабақта "Мәңгілік Ел" идеясының негізгі мақсаттары мен құндылықтары қарастырылады. Қазақстандық бірегейлік пен бірліктің негіздері, елдің басты байлығы және халықаралық аренадағы рөлі талқыланады. Сондай-ақ, үштілділік саясаты және Нұр-Сұлтан қаласының Еуразиядағы рөліне көңіл бөлінеді.