Lizozom ve Peroksizom Üzerine Quiz

Lizozom (LYSOSOME)

• Hücrenin parçalayıcı bölmeleri/intihar kesecikleridir
• 1955 yılında Christian de Duve tarafından keşfedilmiştir.
• Peroksizomları da keşfetmiştir.
• Bütün ökaryotik hücrelerde bulunur.
• Düzenli bir zarla çevrili sitoplazmik organellerdir.
• Hayvan hücrelerinde bulunan lizozomlar olağanüstü sindirim yeteneğine sahiptir.
• Hücredeki tüm yapıları sindirebilirler.
• Lizozom zarı hücre zarına benzer ancak lipid ve karbohidrat yapısında bazı farklılıklar taşır.

Lizozom Zarı ve Hücre Zarı Farklılıkları

• İç kısmı özel karbohidrat birimleriyle kaplı olduğu için asit ve enzimlerin olumsuz etkilerinden korunur.
• Membran proteini lümendeki lizozomal proteazlardan korunmaları için glikolize edilir.
• Fosfatidilkolin (PC) dominant lipiddir.
• Membran, hücrenin geri kalanıyla sindirim enzimlerini ayıran koruyucu bir bariyer görevi görür.

Peroksizom (PEROXISOME)

• Yaklaşık 0.5 µm çapında, küre biçimli organeller.
• Bir zarla çevrilidir.
• Çekirdeği olan tüm hücrelerde bulunur.
• Büyüklükleri iş yüküne göre değişir, iş yükü arttıkça peroksizom boyutları büyür.
• Mitokondri gibi metabolizma süreçlerine katılır ama ATP üretmez.
• Peroksizomun esas görevi spesifik organik substratları okside etmektir.
• ~50 farklı enzim içerirler, enzim içeriği hücre tipine göre değişir.
• Katalaz, peroksizomların önemli bir enzimi (%40'dan fazlası) olup, hidrojen peroksit(H₂O₂) 'i su ve oksijene parçalar.

Peroksizom İşlevleri

• Alkol ve diğer zararlı maddeleri detoksifiye eder.
• Peroksitlerin toksik etkilerini önler.
• Fazla yağ asitlerinin kırılmasını sağlar.
• Oksidatif stresi düzenler.
• Lipid biyosentezi (kolesterol ve safra asitleri sentezi) için önemlidir.

Peroksizom Proteinleri

• 23 farklı protein nuklear genomdan sentezlenir.
• Sitozoldeki serbest ribozomlarda yapılır.
• Peroksizomlara seçici bir şekilde alınır (Peroksizom hedef (targeting) sinyali (PTS) ile).
• Peroksizom zarında madde alışverişinde yer alır (protein taşınması)

Otofaji - Hücre Yıkımı

• Hücre içi makro moleküllerin ve organellerin lizozomlara yönlendirilmesi ve burada parçalanmasıdır.
• Hücrenin kendini yemesi/yenilemesi süreçtir.
• Kısa ömürlü proteinler dışında uzun ömürlü proteinler/hücre içi organeller de otofaji sistemi aracılığıyla parçalanır.
• Enerji kaynağı sağlamak için önemlidir.
• Hücresel stres ve hasar durumlarında etkin görev alır.

Otofaji İşlevleri

• Hücre içi yapıların parçalanması ve yeniden kullanılabilir bileşenlerin geri dönüşümü.
• Metabolizmanın düzenlenmesinde yer alır.
• Hücresel gelişme ve farklılaşmada rol oynar.
• Bağışıklık sisteminin işleyişinde yer alır.
• Patojenler ile mücadelede görev alır.

Endositoz ve Lizozomlar

• Lizozomlara, hücre içinden veya dışından maddeler alınır.
• Yıkılacak maddeler hücre içine endositoz adı verilen bir süreç ile alınır.
• Hücre zarından kopan bir kesecik/vezikül oluşur ve içine alınan maddeleri taşır.
• Enzimler lizozomda etkinleştirilir ve maddeler parçalanır.

Endozomlar

• Dışarıdan aldıkları maddeleri lizozomlara aktarma görevi vardır.
• Yeni endozomlar öncelikle golgi kompleksinden gelen ve lizozom enzimlerini taşıyan primir lizozom ile kaynaşır.
• Endozomlar lizozom ile birleşmeden önce bazı işlemlerden geçer.
• Endozomlarda görevli proteinlerin lizozom tarafından geri gönderilmesi gerekir.
• pH kademeli oranda düşürülerek gerekli proteinlerin ayrılması sağlanır.
• Endolizozomlar oluşur ve hücrenin yeniden kullanımı için gerekli yıkım devam eder.

Gaucher hastalığı

• Lizozomal depo hastalığıdır.
• GBA genindeki mutasyonlar nedeniyle ortaya çıkar.
• Beta glukoserobrozidaz enzimi az ya da hiç üretilemez (yağların parçalanmasından sorumlu).
• Lizozomlarda biriken yağlar, vücudun değişik yerlerinde sorunlara yol açar.

Tay-Sachs hastalığı

• Genetik bir nörolojik bozukluk.
• Hex-A enzimi eksikliğinden kaynaklanır.
• GM2 gangliosid adı verilen bir yağ asidinin parçalanmasından sorumludur.
• Genellikle bebeklik döneminde ortaya çıkar.
• Hastalığın süresi boyunca çeşitli sorunlar gözlenir, ilerleyici seyir gösterir ve tedavi yolları sınırlıdır.

Golgi İlişkili Hastalıklar

• Birçok farklı sağlık problemine neden olan geniş bir sorun grubudur.
• Golgi cihazının işlev bozukluğundan kaynaklanır.
• Örnek olarak: kalp yetmezliği, nörolojik bozukluklar, karaciğer hastalıkları, kemik ve kıkırdak hastalıkları, mide kanseri ve kalın bağırsak kanseri.

Kistik Fibrozis

• Genetik bir hastalık, CFTR proteini fonksiyon kaybından kaynaklanır.
• CFTR proteini, hücre zarında bulunan bir klorür kanalıdır.
• Bu hastalık, su ve tuz dengesinin bozulmasına neden olur.
• Kalın ve yapışkan mukus oluşumuna yol açar.
• Solunum sistemi, sindirim sistemi ve üreme organlarını etkiler.

Bu quiz, hücresel organeller olan lizozom ve peroksizom hakkında bilgilerinizi test etmektedir. Lizozomların yapı özellikleri ile peroksizomların işlevleri üzerinde durulmaktadır. Biyoloji dersi kapsamında önemli bir konudur.