Күн Радиациясы және Ауа Массалары

Күн Радиациясы

• Күн радиациясы Жердің климатын қалыптастыратын негізгі факторлардың бірі болып табылады
• Күн радиациясы Жер бетіне тікелей және шашыраңқы түрде жетеді
• Тікелей радиация - бұл атмосферада шашырамай, тікелей Жер бетіне түсетін күн сәулесі.
• Шашыраңқы радиация - бұл атмосфераның бөлшектері (шаң, газ, бұлт) күн сәулесін қайта бағыттауынан пайда болады.
• Жалпы немесе жиынтық радиация - бұл тікелей және шашыраңқы радиацияның қосындысы, ол Жер беткі қабатына жетеді.
• Жер беті немесе атмосфера күн сәулесін сіңірген кезде, ол жылуға айналады, бұл сіңірілген радиация болып табылады.
• Күн радиациясының бір бөлігі Жерден ғарышқа немесе атмосфераға қайтарылады, бұл шағылысқан радиация деп аталады. Шағылысу дәрежесі альбедо деп аталады.

Ауа Массалары

• Ауа массалары - бұл атмосфераның горизонталь бағытта қозғалатын үлкен, біртекті бөліктері.
• Ауа массалары қалыптасқан аймаққа байланысты төрт негізгі түрге бөлінеді: арктикалық (Оңтүстік полюсте), қоңыржай, тропикалық және экваторлық.
• Әр түрлі ауа массаларының температурасы, ылғалдылығы және көріну қабілеті сияқты ерекше сипаттамалары бар.

Арктикалық Ауа Массасы

• Арктикалық ауа массалары Арктика аймағынан пайда болады
• Арктикалық ауа массаларының температурасы төмен, ылғалдылығы төмен, көріну қабілеті жоғары.

Экваторлық Ауа Массасы

• Экваторлық ауа массалары экваторлық аймақта орналасқан.
• Оларда атмосфералық қысым жоғары, күн бойы температура жоғары (күннің биік орналасуына байланысты).

Тропикалық Ауа Массасы

• Тропикалық ауа массалары тропикалық аймақта қалыптасады.
• Оларда атмосфералық қысым жоғары, жазда жоғары температура, қыста төмен температура байқалады.

Қоңыржай Ауа Массасы

• Қоңыржай ауа массалары өсімдіктердің өсуіне қолайлы температура мен ылғалдылыққа ие.
• Жаз мезгілінде әдетте ыстық және ылғалды, қыста суық және құрғақ болады.

Қысым Көрсеткіштері

• Изобаралар - бұл қысым көрсеткіші бірдей нүктелерді қосатын сызықтар (грек.isos - бірдей, baros - қысым).
• Изобаралар бір-біріне жақын орналасқан сайын, қысымның өзгеру жылдамдығы жоғары болады.
• Қысым көрсеткіші төмен орталықтарды қысымдық минимум немесе циклон деп атайды
• Қысым көрсеткіші жоғары болатын тұйық изобаралар жүйесі қысымдық максимум немесе антициклон деп аталады.

Циклон

• Циклондар дауылға ұқсас ауа массалары
• Циклондардың аумағы өте үлкен, диаметрі 100-ден 1000 шақырымға дейін.
• Циклонды тек ғарыштан ғана көруге болады.
• Циклонда ауа қысымы төмен.
• Ауа ағыны циклонда сағат тілімен бірдей немесе кері бағытта қозғалуы мүмкін.

Антициклон

• Антициклон орнаған кезде күн жылы, шуақты, ашық болады.
• Қыс мезгілінде антициклон тұман шығарып, түнде аяз болуы мүмкін.
• Антициклон кезінде жазда жауын-шашын болмайды, соңы қуаңшылыққа ұласуы ықтимал.
• Антициклонда ауа қысымы жоғары болады.
• Антициклонның аумағы 4 мың шақырымға дейін жетеді.
• Мұз және қармен жабылған аймақтарда антициклон кезінде қар болады.

Желдер

Пассаттар

• Пассаттар экваторға қарай тұрақты түрде шығыстан соғатын желдер.
• Пассаттар тропикалық аймақтардың климатында маңызды рөл атқарады.

Муссондар

• Муссондар - маусымдық желдер.
• Муссондар Үндістан мен Оңтүстік-Шығыс Азия аймақтарының климатына үлкен әсер етеді.
• Жазғы муссон ылғалды ауа әкеліп, жауын-шашын туғызады.
• Қысқы муссон құрғақ және суық ауа әкеледі.

Батыс Желдері

• Батыс желдері қоңыржай ендіктерде батыстан шығысқа қарай соғады.
• Батыс желдері ауа райының тұрақсыздығына әсер етеді.

Фен-тауларды кесіп өткен жел

• Тауларды кесіп өткенде жылы, құрғақ жел пайда болады.
• Фен-тауларды кесіп өткен жел температураны көтереді, ауаны құрғатады.

Бора

• Бора - бұл таудан теңізге қарай соғатын суық, күшті жел.
• Бора өзінің күрт суытуымен ерекшеленеді.
• Бора көбінесе Адриатика және Қара теңізде байқалады.

Бриздер

• Күндізгі бриз теңізден құрлыққа қарай соғады.
• Түнгі бриз құрлықтан теңізге қарай соғады.

Ерекше Желдер

• Сарма: Байкалдағы қатты солтүстік-батыс желі.
• Мистраль: Франциядан Жерорта теңізіне қарай соғатын суық жел.

Бұл тестте күн радиациясының және ауа массаларының қалыптасуы мен сипаттамалары туралы білімдеріңізді тексеріңіз. Сіз тікелей және шашыраңқы радиация, сонымен қатар ауа массаларының түрлері мен климатқа әсері жөніндегі фактілерді қарастырасыз.