Konflikt Polski z Szwecją w XVI wieku

Study Notes

Wybór Zygmunta Wazy na władcę Polski w 1599r. spowodował konflikt ze Szwecją, ponieważ Zygmunt nie zrezygnował z korony szwedzkiej.
Plan Szwedów z XVIw. zakładał podbój całego terenu wokół Morza Bałtyckiego (dominium maris Baltici).
Wojna rozpoczęła się w Inflantach, gdzie Szwedzi pomimo przewagi nie zdobyli Rygi, a zamiast tego utracili Dorpat.

W 1605r. hetman Jan Karol Chodkiewicz rozbił 4-krotnie większe wojska szwedzkie, głównie dzięki husarii.
Chodkiewicz posiadał ok. 1300 piechurów i 2,5 jazdy przeciwko 11 tys. szwedzkiej piechoty i 3 tys. jazdy.

Powstanie konfederacji w 1605r. zakończyło działania wojenne, ponieważ nieopłacone wojsko nie chciało walczyć.
Szwecja kontynuowała działania zbrojne na Inflantach pomimo porażek pod Kircholmem i w bitwie morskiej w 1606r.

Husaria oryginalnie funkcjonowała jako jazda lekka, lecz pod koniec XVIw. Stefan Batory przerobił ją na jazdę ciężkozbrojną służącą do przełamywania szyku wroga.
Uzbrojenie husarza składało się z: kopy ok. pięciometrowej, koncerzu, szabli i dwóch pistoletów.
Ubranie husarza składało się z: hełmu, zbroi osłaniającej pierś i ramiona nałożonej na skórę lamparta czy rysia.

W 1621r. Gustaw II Adolf opanował większą część Inflant wraz z Rygą, wykorzystując konflikt Polski z Turcją.
Po pokonaniu Turków przez siły polsko-litewsko-kozackie, Szwedzi rok później zgodzili się na kolejny rozejm.
W 1625r. działania zbrojne zostały wznowione na większą skalę, Szwedzi zdobyli Dorpat i wykorzystali przewagę na morzu, przenosząc konflikt na Prusy Królewskie.

W 1629r. w Altmarku (Starym Targu) zawarto rozejm, którego warunki były bardzo niekorzystne dla Polski.
Szwecja zagarnęła sobie porty pruskie z wyjątkiem Królewca, Pucka i Gdańska, uzyskując pełną kontrolę nad handlem wiślanym.
Traktat oferował Szwecji także kontrolę nad polskim wybrzeżem i pobieranie cła w wysokości 3,5% od towarów przewożonych przez Gdańsk.

Po wygaśnięciu traktatu w 1635r. i zawarciu pokoju z Rosją rok wcześniej, Polska była w dobrej pozycji na kontratak.
Władysław IV był za wojną, a sejm i szlachta - przeciw.
Śmierć Gustawa II Adolfa oraz porażki poniesione przez Szwedów na terenie cesarstwa zmusiły ich do pochylenia głowy, przez co w 1635r. w Sztumskiej Wsi traktat pokojowy został przedłużony o następne 26,5 roku.
Nowy układ był bardziej korzystny dla Polaków; Szwedzi zrezygnowali z pobierania cła i wycofali się z pruskich portów, zostawili sobie jednak większość Inflant.