Kaukaz i Azja Centralna w polityce energetycznej Rosji

Kaukaz i Azja Centralna w polityce energetycznej Rosji

• W latach 90. XX wieku odkryto duże zasoby energetyczne na dnie Morza Kaspijskiego.
• Azja Centralna charakteryzuje się bogactwem ropy naftowej i gazu ziemnego.
• Kaukaz stanowi dogodny szlak przesyłu surowców energetycznych do Europy, omijając tradycyjne trasy.

Nowy porządek międzynarodowy po upadku ZSRR

• Rozpad ZSRR stworzył pole do walki o wpływy polityczne i gospodarcze między Rosją, Zachodem i Chinami.
• Nową Wielką Grę zainicjował rozpad ZSRR.
• Głównym przedmiotem sporu są surowce naturalne (ropa naftowa i gaz ziemny), a walkę utrudniają konflikty polityczne i kontrola nad trasami przesyłowymi.
• Surowce energetyczne są uznawane za drugi ważny czynnik wpływający na siłę państwa, po przestrzeni geograficznej. Kraje bogate w te zasoby często górują nad tymi, które ich nie posiadają.

Interesy państw w Kaukazie i Azji Centralnej

• Istnieją 3 grupy państw zaangażowanych w regionie, podzielonych ze względu na interesy polityczne i gospodarcze.
• Pierwsza grupa to państwa dysponujące zasobami surowców, ale nie posiadające pełni autonomicznej infrastruktury przesyłowej (np. Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan, Uzbekistan).
• Druga grupa to państwa o potencjale tranzytowym, lecz nie posiadające własnych surowców (np. Gruzja, Armenia).
• Trzecia grupa to państwa trzecie (np. USA, Rosja, Chiny, Turcja), dążące do korzystnego dla siebie wpływu na organizację tras przesyłowych.

Cele poszczególnych graczy w regionie

• Rosja: Utrzymywanie kontroli nad surowcami energetycznymi, aby rozszerzyć wpływy w regionie i na rynku energetycznym w Europie.
• USA: Ograniczenie wpływów Rosji w sektorze energetycznym.
• Chiny: Wzrost gospodarczy, popyt na energię i surowce energetyczne w państwach poradzieckich, generują wzrost zainteresowania Chinami.

Czynniki kształtujące politykę energetyczną

• Odkrycie ogromnych rezerw surowców energetycznych w latach 90.
• Dominacja czynników politycznych nad ekonomicznymi w decyzjach dotyczących inwestycji.
• Inwestycje w energetyczny sektor państw Kaukazu i Azji Centralnej należy analizować jako geopolityczną grę mocarstw.

Zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego w basenie Morza Kaspijskiego

• Odkrycie dużych zasobów energetycznych na Kaukazie i na dnie Morza Kaspijskiego w latach 90. wzrosła liczba inwestorów zagranicznych.
• Liczba zagranicznych firm wydobywczych wzrosła do ponad 80 do roku 2000.
• Dokonywano korekt rezerw energetycznych regionu, które wielokrotnie okazały się mniejsze.

Stan infrastruktury energetycznej Kaukazu i Morza Kaspijskiego

• Infrastruktura wydobycia ropy i gazu jest słabo rozwinięta.
• Brak nacisku na rozbudowę przemysłu naftowego.
• Inwestycje w regionie skupiały się głównie na działalności rolniczej.
• Brak rozbudowanej sieci rurociągów w Azji Centralnej. Brak nacisku na infrastrukturę do tras przesyłowych. Infrastrukturę zorganizowano pod potrzeby rynku radzieckiego.

Polityka Rosji w Azji Centralnej i na Kaukazie – lata 90. XX wieku

• Początkowo Rosja skupiała się na problemach wewnętrznych. Brak strategii energetycznej wobec regionu.
• Słaba sytuacja gospodarcza i polityczna uniemożliwiała inwestycje w złoża kaspijskie. Głównym celem było uzyskanie kontroli nad procesem ich zagospodarowywania.
• W latach 90. polityka Rosji wobec regionu była niespójna.
• Istnieją dwa stanowiska: (1) blokowanie działań zachodnich korporacji oraz (2) wspieranie rosyjskich firm.
• Do końca lat 90. przeważała polityka powstrzymywania.

Polityka Rosji 2 rodzaje działań:

• W stosunku do państw-producentów surowców energetycznych Rosja dążyła do zachowania pozycji monopolowego tranzytu (Azerbejdżan, Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan).
• W stosunku do państw uzależnionych od rosyjskich surowców (zwłaszcza gazu) Rosja utrwalała zależność za pomocą polityki cenowej i przejmowania przedsiębiorstw (Armenia, Kirgistan, Tadżykistan).

Status Morza Kaspijskiego

• Nieuregulowany status Morza Kaspijskiego (jezioro czy morze) przeszkadza w eksploatacji złóż i budowie rurociągów transskaspijskich.
• Po rozpadzie ZSRR status ten podzielono na 5 państw: Rosja, Iran, Kazachstan, Azerbejdżan i Turkmenistan.
• Iran dąży do sprawiedliwego podziału, azerskie, kazachskie i turkmeńskie państwa swoje kwoty uzależniają od długości linii brzegowych. Rosja wyznacza 15-milową strefę.

Spór o status Morza Kaspijskiego

• Udziały poszczególnych państw w Morzu Kaspijskim (sektory).
• Szczyt w Astrachaniu (2014) – wytyczanie 25-milowych stref ekonomicznych i 15-milowych stref terytorialnych.

Kluczowe znaczenie Azerbejdżanu

• Azerbejdżan ma kluczowe znaczenie dla polityki energetycznej na Kaukazie i w Azji Centralnej.
• Jego sytuacja przypomina ,,korek w butelce" zawierającej bogactwa Morza Kaspijskiego i Azji Centralnej.
• Kontrola nad Azerbejdżanem przez Moskwę ma duże znaczenie geopolityczne i gospodarcze dla Kaukazu.
• Potencjał Kaukazu wynika z faktu, że tereny są tranzytowymi szlakami surowców z Azji Centralnej.