İş Hukuku Ders Notları

• Dr. Betül Erkanlı Başbüyük tarafından hazırlanan İş Hukuku notları.

İş Hukukunun Konusu

• İş Hukuku, iş sözleşmesine dayanarak bağımlı çalışanlar (işçiler) ile onları çalıştıran işverenler arasındaki ilişkileri düzenler.

• İşçiyi koruma ilkesi, işverene bağımlı çalışma ve ekonomik olarak daha zayıf konumda bulunma nedeniyle işçinin korunmasını amaçlar.

• Temel amaç sosyal adaleti ve toplumsal dengeyi korumaktır.

• Bireysel İş Hukuku ve Toplu İş Hukuku olmak üzere iki ana dalı bulunur.

• İlgili kanunlar: 4857 sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu, 5953 Basın İş Kanunu, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu.

Kaynaklar

• Kaynaklar hiyerarşisi: Anayasa, Kanun, Cumhurbaşkanı Kararnamesi, Yönetmelik şeklinde sıralanır.
• Yazılı olmayan asli kaynak örf ve adettir.
• Yardımcı kaynaklar arasında yargı kararları ve bilimsel görüşler bulunur.
• Sözleşmesel kaynaklar: Toplu iş sözleşmeleri, iş sözleşmesi, iç yönetmelik, işyeri uygulamaları ve işverenin yönetim hakkıdır.

Temel Kavramlar

• İşçi, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişidir. Önemli olan, ilişkinin iş sözleşmesine dayanmasıdır.
• İşveren, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi veya tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır; belirli sayıda işçi çalıştırma şartı aranmaz.
• İşveren vekili, işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kişidir. İşveren vekilinin işçilere karşı yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur (genel müdür, müdürler, şef, ustabaşı vb.).
• İşyeri, işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla kullanılan maddi ve manevi unsurlarla işçinin birlikte örgütlendiği birimdir.
  • İşin yapıldığı yer, işyerine bağlı yerler, eklentiler (dinlenme, yemek, emzirme alanları vb.) ve araçlar işyerini oluşturur.
• Alt işverenlik, bir işverenin, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde, işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alması ve bu iş için görevlendirdiği işçileri sadece o işyerinde çalıştırması durumudur. Bu durumda asıl işveren ve alt işveren arasında bir ilişki bulunur.

Alt İşverenliğin Koşulları

• İşyerinde asıl işverenin varlığı
• İşin işyerinde yapılması
• İşin, işyerinde yürütülen mal ve hizmete ilişkin olması
• İşin aynı işçilerle yürütülmesi ve işçilerin o işe tahsis edilmesi
• İşin yardımcı iş olması veya asıl işin bir bölümünde işletme ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren bir iş olması.

Alt İşverenliğin Sınırları

• Asıl işverenin işçileri, alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi yoluyla hakları kısıtlanamaz.
• Daha önce o işyerinde çalışmış biriyle alt işveren ilişkisi kurulamaz.
• İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez.
• Aksi takdirde, asıl işveren-alt işveren ilişkisi muvazaalı kabul edilir ve alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılır.

İş Kanunu'nun Kapsamı

• Deniz ve hava taşıma işleri (gemiadamları Deniz İş Kanunu'na, hava taşıma işlerinde çalışan hostes, pilot vb. Türk Borçlar Kanunu'na tabidir).
• 50'den az işçi çalıştırılan tarım ve orman işyerleri veya işletmeleri.
• Aile ekonomisi sınırları içindeki tarımla ilgili işler.
• Bir ailenin üyeleri ve 3. dereceye kadar hısımları arasında, dışarıdan başka biri katılmaksızın evlerde yapılan işler ve el sanatları.
• Ev hizmetleri.
• Çıraklar (Mesleki Eğitim Kanunu'na tabi).
• Sporcular.
• Rehabilite edilenler.
• 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu'na göre üç kişinin çalıştığı işyerleri 4857 sayılı İş Kanunu kapsamı dışındadır.

Temel Kavramlar

• İş ilişkisi, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkidir.
• İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) ise ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir (İş K. madde 8).
  • Unsurları: İş görme, ücret, bağımlılık (işçinin, işverenin emir ve talimatlarına uygun olarak iş görmesi, işverene hukuki anlamda bağımlılık).