Huquqiy etika tushunchasi

Huquqiy etika tushunchasi

• Huquqiy etika - yuristlarning yozilgan va yozilmagan xulq-atvor qoidalari majmuini tashkil qiluvchi, ishdagi axloqiy xususiyatlari va ishdan tashqari vaqtdagi xatti-harakatlarini ta’minlovchi, axloq talablarini amalga oshirishning o'ziga xos qoidalarini tashkil qiluvchi fandir.
• Huquqshunoslik kasbi har qanday jamiyatda va davlatda nufuzli hisoblanadi.
• “Etika” so'zi qadimgi yunon tilida “etos” sozidan kelib chiqqan bo'lib, “birga bolib yashash makoni”, “uy” ma’nolarini anglatadi.
• “Etika” - axloqning paydo bo'lishi, uning mohiyati, xususiyatlari, jamiyat rivojidagi o'rni haqidagi fandir.

Etika tushunchasining ikki ma'nosi

• Birinchisi: etika (axloqshunoslik) - axloqning kelib chiqishi, mohiyati, xususiyatlari, jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni haqidagi fandir.
• Ikkinchisi: etika - ijobiy xatti-harakat yig'indisi bo'lib, inson va jamiyat o'rtasidagi obyektiv aloqadorlik tufayii kelib chiqadigan, har bir shaxsning hayoti va faoliyatini boshqaradigan, tartibga soladigan prinsip va qoidalar majmuasi.

Huquqiy etikaning xususiyatlari

• Inson taqdiri bilan bog'liq masalalarni hal qilishda his-tuyg'uga berilmaslik.
• Tanish-bilishchilik, qarindosh-urug'chilik, mahalliychilik yoxud millatchilik kabi tuyg'ularga berilmaslik.
• Odil sudlovni amalga oshirishning barcha bosqichlarida axloq normalariga og'ishmasdan rioya qilish.

Huquqshunos faoliyatida axloqiy sifatlarning roli

• Huquqshunoslar bevosita shaxslar bilan ishlaydi va ular bilan turli xildagi munosabatlarga kiradi, shuning uchun ularning faoliyatida axloqiy munosabatlarning o`rni beqiyosdir.
• Axloqiy sifatlar huquqshunos shaxs takomili hamda mehnat faoliyatiga ta’sir qilishi muhimdir.
• “Yaxshi huquqshunos” bo'lish uchun shaxs nafaqat bilimli bo`lishi kerak, balki axloqiy etiqod va qoidalarga rioya qilishi ham talab etiladi.

Axloqiy sifat turli xil

• Ijobiy axloqiy sifatlar: mehnatsevarlik, mas’uliyatlilik, kamtarlik, xushmuomalalik, ezgulik, samimiyat, insof, andisha, hayo.
• Salbiy sifatlar (illatlar): xoinlik, poraxo'rlik, ikkiyuzlamachilik, laganbardorlik, hasad, dag'allik, irodasizlik, munofiqlik, shaxsiyatparaslik, xudbinlik, mansabparastlik.

Shaxsning ma’naviy dunyosi, ongi va madaniyati shakllanishidagi axloq va huquqning o'rni

• Huquq va axloq ijtimoiy munosabatlar tizimi taraqqiyotiga ta’sir ko'rsatadigan, shu orqali shaxs ongini rivojlantiradigan muhim ijtimoiy boshqaruvchilar hisoblanadi.
• Huquq – davlat tomonidan o‘rnatilgan va u tomonidan himoya qilinadigan barcha uchun majburiy bo‘lgan xulq-atvor qoidalarining tizimi.
• Axloq - o'zgaruvchan murakkab ijtimoiy hodisa, kishi va jamiyat o'rtasidagi obyektiv o'zaro bog'lanishning ma’naviy ifodasi.

Adolat, kasbga sadoqat, mas’uliyat va halollik - huquqshunos kasbining muhim talablari

• Adolat – bu ijtimoiy-falsafiy, axloqiy va huquqiy tushuncha, siyosiy xatti-harakatlar, huquq va burch me’yorlari, axloqiy munosabatlar, mehnat va taqdirlanish, jinoyat va jazo, xizmat va uni tan olish, qadr-qimmatni e’tirof etishga baho beriladi.
• Kasbga sadoqat, halollik va rostgo'ylik shaxsning axloqiy sofligining ko'zgusidir, unda kishining axloqiy etiqodi, motivlari va xatti-harakatlari aks etadi.
• Shaxs takomilida mas’uliyat hissini tarbiyalab borish muhimdir.
• “Mas’uliyat” – “javobgarlik”, “hisob bermoqlik” ma’nolarini anglatishi, “biror ish, xatti-harakat oqibati va natijasi uchun javobgarlik”ni bildiradi.

Jamoa a’zolarida mehnatga mas’uliyatli munosabatning shakllanganligini ko'rsatuvchi asosiy belgilar

• Topshiriqlarga ongli va mas’uliyat bilan yondoshish.
• Intizomlilik.
• Mustaqilligini namoyon eta olish.
• Hamkasblariga yordam ko'rsatishga tayyorlik.
• Tashabbuskorlik.
• Hamkasblari bilan hamkorligi.
• Faoliyat natijalarini oldindan his eta olish.

Halollikning tushunchasi

• Halollik – xatti-harakat va xulqning to‘g‘riligi, so'ziga qat’iy prinsipial turish va unga sodiq qolish, insonning chuqur g'oyaviy e'tiqodidan kelib chiqqan xislat.
• Shaxs fikri va xatti-harakatlaridagi axloqiy barqarorligining sintezi bo‘lib, ijtimoiy hayotning ko'pgina qatlamlarida kishining ijobiy sifatlari - rostgo'ylik, sodiqlik, halollik kabilar orqali namoyon bo'ladi.
• Halollik – yolg'onning qarama-qarshiligi.

Adolatning xususiyatlari

• Adolatning ijtimoiy-falsafiy jihati jamiyat a’zolarining xilmaxil munosabatlaridagi o‘zaro tengligini nazarda tutadi.
• Adolatning axloqiy jihati insonlararo muomalada bir xil munosabatda bo‘lishni, bir-birining izzat-nafsiga tegmaslikni, axloq-odob qoidalariga rioya qilishni nazarda tutadi.

Manfaatlar to‘qnashuvi va yuridik faoliyatda unga yo‘l qo‘yib bo'lmasligi

• “Korrupsiya” so'zi lotincha “corruptio” so'zidan kelib chiqqan bo'lib, “buzilish”, “yomonlashuv” ma'nolarini anglatadi.
• Korrupsiya - davlat va jamiyat mexanizmlarining bir maromda ishlashiga to'sqinlik qilayotgan, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari obro'siga jiddiy putur yetkazadigan muammo.

O'zbekistonda korrupsiyaga qarshi kurash

• Korrupsiyaga qarshi kurash agentligi: 2020-yilda O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev farmoni bilan Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tashkil etildi. Ushbu agentlik davlat idoralarida korrupsiyaviy faoliyatni nazorat qilish, aniqlash va unga qarshi chora ko‘rish vazifasini bajaradi.
• ... (Ikkinchi band to'liq berilmagan)

Huquqiy etika yuristlarning axloqiy xulq-atvor qoidalarini tushuntiradi. Ushbu fan jamiyatda huquqshunoslik kasbining rolini va ahamiyatini o'rganadi. Etika tushunchasi ham axloqshunoslik, ham shaxsning xatti-harakatini boshqaruvchi qoidalar to'plamini anglatadi.