Gelişim Değerlendirmesi: Formal ve İnformal 14

Gelişim Değerlendirmesi: Formal ve İnformal Değerlendirmeler

• Formal değerlendirme, standartlaştırılmış testler, ölçekler ve araçlar kullanılarak yapılan sistematik değerlendirmelerdir.
• Formal değerlendirmeler standardize edilmiştir, geçerlilik, güvenilirlik ve psikometrik özellikleri tanımlanmıştır.
• Skorlar yüzdelere ve/veya dilimlere çevrilir.
• Objektiftir ve raporlamaya uygundur.
• Amaçları tanı koymak, bireyin yaşıtlarına göre gelişim seviyesini belirlemek ve eğitim planları ile müdahale programları hazırlamaktır.

Formal vs İnformal Değerlendirme

• İnformal değerlendirme, daha esnek, yapılandırılmamış veya yarı yapılandırılmış gözlem, kontrol listeleri ve görüşme tekniklerini içeren değerlendirme yöntemleridir.
• Esnek ve özneldir, deneyim ister.
• Nitelikseldir (nicel puan vermek mümkün değildir).
• Gözlem ve kayıt temelli araçlar kullanır.
• Amaçları müdahale planlarını şekillendirmek, günlük yaşamdaki güçlü ve zayıf yönleri belirlemek ve aileler ile öğretmenlerle işbirliği içinde destek sağlamaktır.

Bir İnformal Değerlendirme Olarak Görüşme

• İnformal gelişim değerlendirmesi sırasında aileye, çocuğun dil, konuşma, motor beceriler, sosyal ve duygusal gelişimi hakkında genel ve detaylı bilgi toplamayı amaçlayan sorular sorulur.
• Bu değerlendirme, terapistin çocuğun güçlü ve desteklenmesi gereken yönlerini anlamasına yardımcı olur.

Genel Bilgi ve Aile Öyküsü

• Çocuğun doğum tarihi, gebelik/doğum süreci (erken doğum, komplikasyonlar vb.), bebeklik dönemi gelişimi (oturma, emekleme, yürüme), emzirme süreci ve oral-motor fonksiyonlar, ailede gelişimsel zorlukları olan bireyler öğrenilmelidir.

Dil ve Konuşma Gelişimi

• Gözlem: Bireyin doğal ortamında, günlük yaşam aktivitelerinde dil ve konuşma becerileri gözlenir. Örneğin, ebeveynler, öğretmenler ve akranlarla etkileşim, spontane konuşmalardaki kelime sayısı ve cümle yapısı, iletişim girişimleri ve ses çıkarmalar, jestler ve mimikler gibi sözel olmayan iletişim yöntemleri incelenir.
• Doğal Konuşma Analizi: Çocukla veya bireyle serbest bir diyalog başlatılarak (oyun oynarken, hikaye anlatırken vb.) kullanılan kelime türleri, cümle uzunlukları ve dil bilgisi hataları not edilir. Anlam kayıpları ve tekrarlara dikkat edilir.
• Alıcı Dil Değerlendirmesi: Basit ve karmaşık talimatlar vererek, çocuğun bunları ne kadar doğru anladığı değerlendirilir (örneğin, "Kalemi masanın üzerine koy" gibi). Görsel materyaller veya oyuncaklarla nesne/resim tanımlaması istenir, yaşına uygun kavramları (renkler, sayılar, şekiller) anlayıp anlamadığı test edilir.
• İfade Edici Dil Değerlendirmesi: Çocuğa hikaye tamamlama veya olay anlatma gibi görevler verilir. Yeni kelimeler üretme ve cümle yapılarını nasıl oluşturduğunun incelenmesi, konuşmada yaşına uygun becerileri kullanıp kullanmadığının gözlemlenmesi gereklidir.
• Artikülasyon ve Seletim Değerlendirmesi: Seslerin doğru şekilde üretilyip üretilmediği, yanlış telaffuz edilen kelimeler ve sesletimler not alınarak konuşmada anlaşılabilirlik düzeyi değerlendirilir ve çocuktan farklı sesler çıkarması veya kelimeleri tekrarlaması istenir.

Sosyal ve Duygusal Gelişim

• Çocuğun mizacı, duygusal/sosyal süreçler, sosyal ortamlardaki davranışları (arkadaşlarla iletişim), yaşıtlarıyla oynama, yeni ortamlara/kişilere karşı tepkisi ve öfke nöbeti, kaygı, içe kapanıklık gibi davranışlar değerlendirilir.

Motor Beceriler ve Günlük Yaşam Becerileri

• İnce motor becerileri (kalem tutma, düğme ilikleme, makas kullanma), montunun fermuarını açma vb.
• Kaba motor becerileri (koşma, zıplama, merdiven çıkma vb.)
• Günlük yaşam becerileri (yeme, giyinme, tuvalet kullanımı vb.) ve bağımsızlık seviyesi.

Dikkat, Dinleme ve Anlama Becerileri

• Çocuğun verilen yönergeleri yerine getirebilme becerisi, dikkatini sürdürebilme (özellikle hikaye dinlerken veya konuşurken), basit soruları cevaplama (ne, kim, nerede gibi).

Oyun ve İlgi Alanları

• Çocuğun en sevdiği oyun türleri, ilgi alanları (oyuncaklar, kitaplar, çizgi filmler vb.).
• Yaşıtlarına kıyasla oyun oynarkenki performansı.

Günlük Rutinler

• Çocuğun günlük rutini (uyku, yemek yeme, oyun, okul vb.).
• Hangi durumlarda zorlanıyor? (geliş, yeni ortamlar, belirli aktivitelerle geçişler).

Aile ve Çevresel Faktörler

• Doğum sonrasında anne-bebek etkileşimi, süre boyunca kimlerin ilgilenmesi, aile içi iletişim, çocuk kreş, okul, terapi gibi sosyal ortamlara gidiyor mu, ailede çocuğun gelişimiyle ilgili endişeleri olan başka bireyler var mı, evde ekran süresi.

Zeka, Bilgi ve Kavram Düzeyi

• Çocuğun renkleri, sayıları, çevresindeki önemli nesneleri tanıması, çevresine karşı farkındalığı, zıt kavramları (büyük-küçük, uzun-kısa, ağır-hafıf), boyut, şekil, zıt, duygu, duyu, miktar, zaman, yön gibi kavramları ayırt edip edemediği incelenir.

Dünya ve Türkiye'deki Gelişim, Zeka ve Performans Testleri

• Bu testler, bireylerin fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal gelişimlerini değerlendirmek için kullanılır.

Zeka ve Bilişsel Gelişim Testleri

• Wechsler Zeka Ölçekleri (WISC-4, WISC-R, WAIS)
• Stanford-Binet Zeka Testi
• Raven Progresif Matrisler Testi

Psikomotor Gelişim Testleri

• Peabody Gelişimsel Motor Ölçeği

Duygusal ve Sosyal Gelişim Testleri

• Aile Çiz Testi
• Beier Cümle Tamamlama Testi
• Rorschach Testi

Akademik Başarı ve Okul Olgunluğu Testleri

• Metropolitan Okul Olgunluğu Testi
• Frostig Görsel Algı Testi

Davranış ve Dikkat Değerlendirme Testleri

• Conners Çocuk Derecelendirme Ölçeği
• D2 Dikkat Testi

Dil ve Konuşma Gelişim Testleri

• Peabody Resim-Kelime Testi
• Denver II Gelişimsel Tarama Testi
• TİFALDİ (Türkçe İletişim Becerileri Değerlendirme Aracı)
• Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE)
• Artikülasyon ve Fonolojik Değerlendirme Testleri
• Boğaziçi Erken Dil Gelişim Testi (BEDGT)
• REEL (Receptive-Expressive Emergent Language Scale)
• CELF (Clinical Evaluation of Language Fundamentals)
• Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı (GEÇDA)

Kaynak

• Santrock, J. W. (2019). Yaşam Boyu Gelişim: Gelişim Psikolojisi: Life-Span Development (13. Baskı). (G. Yüksel, Çev. Ed.). Nobel Akademik Yayıncılık.