Finansal Okuryazarlık - Gelir ve Para Yönetimi

Para Bankacılık ve Finansal Sistem

• Para, malların ve hizmetlerin karşılıklı değişimini sağlayan bir şeydir.
• Para geçmişte değişik madenlerden oluşuyordu. Bugün ise kağıt para kullanılıyor.
• Paranın tanımı ve özellikleri çeşitli yönlerden inceleniyor.
• Tarihsel olarak çeşitli nesneler para olarak kullanılmış.
• Bu nesneler içerisinde buğday, kuru üzüm, hurma, öküz, keçiboynuzu, fildişi, deri, tuz, tütün, bıçak, bazı deniz hayvanlarının kabukları ve bazı taşlar yer alıyor.
• Bu mallar ihtiyaç nedeniyle kullanıldı veya bir başka mal karşılığında mübadele yapmak için kullanıldı.

Paranın Tanımı ve Özellikleri

• Herhangi bir malın para olarak kabul edilmesi için altı kriter yerine getirilmelidir:
• Kabul edilebilir olması
• Standart olması
• Dayanıklı olması
• Ender bulunan bir mal olmaması
• Bölünebilir olması
• Kolay taşınabilir olması

Paranın Yakın İkamesi Konumundaki Kavramlar

• Günlük dilde para yerine veya para ile birlikte kullanılan kavramlar var.
• Bunlar arasında nakit, aktif (varlık), servet ve gelir bulunuyor.
• Nakit, dolaşımdaki banknot ve madeni para kapsamında.
• Para ise, nakit dışında kullanılan para benzerlerini de kapsıyor.
• Asli para ve kaydı para olarak iki tür para bulunuyor.

Asli Para ve Kaydi Para

• Asli para, Merkez bankası tarafından basılan kağıt paralardan ve madeni paralardan oluşur.
• Kaydı para, Ticari bankalar tarafından topladıkları mevduat üzerinden oluşturulur.
• Kaydi para, dolaşımdaki paraya ek olarak dikkate alınır.

Aktif veya Varlık

• Aktif/varlık, sahip olunan ve değerini ifade eden her şeydir.
• Örnekler: ev, otomobil, tahvil, hisse senedi, para vb.
• İşgücü vasıf düzeyi de bir aktif olarak değerlendirilebilir.
• Bu aktifler menkul/gayrimenkul, reel/finansal, likit/likit olmayan olabilir.
• Para da bir aktif türüdür ve likiditesi tamdır.

Servet ve Gelir

• Servet, sahip olunan tüm aktiflerin toplam değeridir.
• Gelir, belli bir dönemde elde edilen kazançlardır (ücret, kâr, faiz, kira vb.).
• Gelir belli bir zaman dilimiyle ilgilidir ve o dönemde elde edilen kazançları temsil eder.

Stok ve Akım

• Stok, bir değişkenin belli bir anda sahip olduğu değerdir.
• Akım, belli bir zaman dilimi içindeki değişimdir.
• Para, nakit, aktif ve servet stok kavramlarıdır.
• Gelir akım kavramıdır.

Paranın İşlevleri

• Paranın dört temel işlevi vardır:
• Mübadele aracı olması
• Hesap birimi (değer ölçüsü) olması
• Değer biriktirme aracı olması
• Ertelenen borçların ödenmesini sağlaması

Paranın Mübadele Aracı Olması

• Paranın kullanıldığı ekonomilerde, mallar ve hizmetler önce paraya çevrilir, sonra mübadele gerçekleşir.
• Paranın kullanılmadığı ekonomilerde takas veya trampa yapılır.

Takas-Trampa

• Takas, aynı tür malların değişimi.
• Trampa, farklı tür malların değişimi.

Takas Sisteminde Mübadele Maliyeti

• Takas sisteminde mübadelelerin işlem maliyeti daha yüksektir.
• Çünkü taraflar değiştirilecek malları ya da hizmetlerin miktarlarını araştırması gerekir.

Paranın Değer Ölçüsü (Hesap Birimi) Olması

• Para, malların değerini ifade etmek için kullanılır.
• Tarihsel olarak, altına ve gümüşe örnek verilebilir.

Paranın Değer Biriktirme Aracı Olması

• Para, servetin değerini temsil etmek için kullanılır.
• Para, diğer varlıklara göre daha likittir.

Likidite

• Likidite, varlıkların paraya dönüştürülme kolaylığıdır.
• Para, diğer varlıklara göre en likit olanıdır.

Paranın Ertelenmiş Borçların Ödenmesini Sağlaması

• Para, daha sonraki süreçlerde ödenmesi gereken borçları ödemeyi düzenleme imkanı sağlar.
• Alım satım yapılması, ödemelerin belli bir zaman diliminde ya da tamamen bitirilmemesinin de bir örneğidir.

Para Arzı Büyüklükleri

• Para arzı büyüklükleri Merkez Bankası tarafından tanımlanır.
• M1, M2 ve M3 para arzı olarak bilinen tanımlar mevcuttur.
• M1, dolaşımdaki nakit miktarı + vadesiz mevduatlar.
• M2, M1 + Vadeli mevduatlar
• M3, M2 + Repo + Para Piyasası Fonları

Finansal Derinleşme-Gelişme

• Finansal derinleşme, finansal varlıkların milli gelir içerisindeki payıdır.
• Finansal gelişme ise, finansal sistemin büyüklük ve yapısındaki değişimdir.
• Finansal sistemin, hangi ölçüde genişlediğini, finansal araç çeşitliliğini ve toplumun tüm kesimlerine finansal hizmet sunumunu ölçer.

Dolarizasyon

• Dolarizasyon, vatandaşların milli para yerine başka bir para birimini (genellikle dolar) tercih etmesidir.
• Dolarizasyonun gerçekleşmesi için ülkede serbest kur sisteminin geçerli olması ve uluslararası paraların rahat kullanılabilmesi gerekir.

Dolarizasyonun Formları

• Resmi dolarizasyon: Hükümetin yasal düzenlemeleriyle yabancı para yasal ödeme aracı olur.
• Yarı resmi dolarizasyon: Hem milli para birimi hem de yabancı para birimi birlikte yasal ödeme aracı olarak kullanılır.
• Gayri resmi/kısmi dolarizasyon: Vatandaşlar ve piyasalarda yabancı paralara sıkça başvurulur, ancak resmi bir yasal düzenlemeyle olmaz.

Dolarizasyonun Ölçülmesi

• Mevduatların döviz cinsinden tutulması oranları dolarizasyon ölçümü için kullanılabilir.
• Bu oranın hesaplanmasında döviz hesapları toplam mevduata bölünür.

Ödeme Sistemleri

• Bir ekonomide iktisadi işlemlerin gerçekleşmesini sağlayan mekanizma.
• Sistem türleri arasında elektronik fon transferi sistemi, çekle ödeme sistemi, kağıt para sistemi ve mal para sistemi yer alıyor.

Banka ve Bankacılık Kavramları

• Bankalar, tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları ihtiyaca göre kullanan ve hizmet veren finans kuruluşlarıdır.

Bankaların Sınıflandırılması

• Ticari Bankalar (Mevduat Bankaları): Kâr amacıyla çalışırlar, mevduatları toplarlar ve bunları belli ücret karşılığında müşterilerine sunarlar.
• Yatırım Bankaları: Sermaye piyasasında yatırım projelerinin değerlendirilmesini ve finansmanını sağlarlar, bireysel bankacılık ve kambiyo işlemlerini yapamazlar.
• Kalkınma Bankaları: Sermaye piyasalarının gelişmediği ülkelerde, yatırım projelerinin finansmanında kullanılır.
• Katılım Bankaları: Faiz yerine kar payı kullanırlar, İslam finans prensiplerine uygundur.

Banka İstatistikleri

• Bazı bankacılık kuruluşlarının istatistiksel verileri (örn. mevduat bankaları, kalkınma/yatırım bankaları, katılım bankaları) sunuldu.

Bankacılık İşlemleri

• Mevduat kabulü, fon yönetme, kredi verme, ödeme araçları yönetimi, para piyasası araçları alım-satımı, değerli madenlerin işletimi, finansal araçlar alım-satımı, sermaye piyasası araçları alım satımı, portföy yönetimi, bankalararası işlemler, finansal kiralama vb.

Mevduat

• Mevduat, bireyler ve kuruluşların bankalara emanet ettikleri paralar.
• Çeşitli kavramlarda kullanılmaktadır: tasarruf mevduatı, resmi kurumlar mevduatı, ticari mevduat ve bankalar arası mevduat.

Krediler

• Krediler, bankaların müşterilerine para verip, karşılığında ödeme vaadi almasıdır.
• Krediler ekonomik büyüme için önemlidir, aynı zamanda risk ve temerrüt gibi potansiyel sonuçlar da mevcuttur.

Kambiyo

• İki farklı para birimi arasındaki alım satımlar.
• Yabancı para ile işlemlerde aracılık eder, yurt içi ve yurt dışı ticarete hizmet eder.
• Örneğin, SWIFT ve Western Union

Para Transferi

• Bir kişinin diğer bir kişiye para transfer işlemidir.
• Havale, virman, EFT ve döviz transferi olmak üzere çeşitlendirilir.

IBAN

• Uluslararası banka hesap numarası.
• İki harf ve 16 basamaklı bir numaradan oluşuyor.

Bireysel Bankacılık İşlemleri

• Bireylerin bankacılık hizmeti kullanması, ihtiyaçlarını karşılaması.
• Kredi kartları, ATM'ler ve bireysel krediler.

Banka Dağıtım Kanalları

• Banka hizmetlerine erişilebilecek yollar arasında.
• Şubeler, ATM'ler, internet ve mobil bankacılık.

Kiralık Kasa

• Bankaların müşterilerine kiraladığı özel ve güvenli alanlar.
• Değerli eşyaların güvenliğini sağlamak amacıyla kullanılan bir sistem.

Kredi Notu

• Kişilerin kredibilitesini gösteren bir puanlama sistemi.
• 1 ila 1900 arasında puan verilir, ve kredi yeteneklerini belirlemeye ve kullanıcının karşılaştığı riski tespit etmede yardımcı olur.

İkinci Bölüm: Finansal Sistemin Yapısı

• Finansal sistemin işleyişi, fon kaynaklarının ihtiyaç sahiplerine aktarımı. • Fon talebi ve fon arzı yapanlar farklı gruplardan oluşmaktadır.
• Finansal sistemin işleyişinde iki ayrı yol mevcuttur: Doğrudan fon akışı ve dolaylı fon akışı.
• Doğrudan yol, fon arz eden ve talep edenin doğrudan piyasaları kullanması. • Dolaylı yol ise, finansal aracılar aracılığıyla fon alım satımını yapılması.

Finansal Sistemin Sunduğu Hizmetler

• Riskin dağıtılması, likiditenin sağlanması ve finansal bilginin sağlanması.

Riskin Dağıtılması

• Riskin birçok yatırımcı arasında dağıtılması.
• Çeşitlendirme, risk dağıtımı için önemli bir yöntem.

Likiditenin Sağlanması

• Varlıkların kolayca para birimine dönüştürülebilmesidir.
• Faiz, likidite açısından önemli bir unsur.

Finansal Bilginin Temin Edilmesi

• Finansal araçlar hakkında bilgi sağlanması.
• Bilgi paylaşımı, piyasaların etkinliği için önem taşımaktadır.

Simetrik Bilgi ve Asimetrik Bilgi

• Simetrik bilgi: Alacaklı ve borçluların aynı seviyede bilgilere sahip olduğu durum.
• Asimetrik bilgi: Bir tarafın diğer taraftan daha fazla bilgiye sahip olduğu durum.

Asimetrik Bilgi - Bilginin Dağıtılması

• Doğru ve eksiksiz bilgi paylaşılabilirliğini artırmak, bilgi ve iletişim araçlarının etkin kullanımı.

Üçüncü Bölüm: Finansal Piyasalar

• Finansal sistemin iki temel görevi: alacaklı-borçlu buluşturmak ve risk dağıtmak.
• Finansal piyasaların çeşitli sınıflandırmaları (birincil, ikincil, vade vs).

Birincil ve İkincil Piyasalar

• Birincil piyasa: Yeni menkul kıymetler ilk kez alıcılarla satıcılara ulaşır.
• İkincil piyasa: Mevcut menkul kıymetlerin bir arada, farklı alıcı ve satıcılar arasında alım satımının gerçekleştiği piyasadır.

Para ve Sermaye Piyasaları

• Para piyasası: Vadesi bir yıldan az olan borç senetlerinin alım-satımının yapıldığı piyasadır.
• Sermaye piyasası: Vadesi bir yıldan fazla olan borç senetleri ve pay senetlerinin alım-satımı yapılır.

Müzäyede ve Tezgah Üstü Piyasalar

• Müzayede piyasası: İşlemlerin belli bir mekan ve katı kurallar çerçevesinde yapıldığı piyasadır.
• Tezgah üstü piyasası: İşlemlerin belirli bir mekan ve kural olmadan yapıldığı piyasadır.

Türkiye'de Organize ve Organize Olmayan Piyasalar

• Türkiye’deki resmi olarak kabul edilen ve kurallar çerçevesinde organize olan borsaların ve piyasaların detaylı sınıflandırması.

Nakit ve Türev Piyasalar

• Nakit piyasalar: Finansal araçların hemen, peşin olarak alım satımının yapıldığı piyasalar.
• Türev piyasalar: gelecekteki belirli bir tarihte ve/veya belli bir fiyattan bir varlığın, finansal aracın, varlığın alınıp satılacağı piyasalar.

Finansal Araçlar

• Para piyasası araçları(kısa vadeli) ve sermaye piyasası araçları (uzun vadeli).

Finansal Sistemdeki Rekabet ve Değişim

• Piyasaların gelişimi ve rekabet için gerekli unsurlar.

Gelişmeler

• 1980'lerden sonraki finansal serbestleşme süreçleri ve küreselleşmenin etkileri.
• Düzenlemelere ilişkin gelişmeler.

Küreselleşme

• Dünya piyasalarının birbirine bağlanması ve etkileşimleri.
• Küreselleşmenin finansal piyasalar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri.

Bu sınavda gelir türleri, paranın değerleri ve ticari bankaların işlevleri üzerine sorular bulunmaktadır. Gelir ve paranın ekonomi üzerindeki etkilerini anlamaya yönelik temel bilgiler test edilmektedir. Bankacılık kavramlarını ve finans yönetimini keşfedin.