Fetal ve Yenidoğan Fizyolojisi

Fetal ve Yenidoğan Fizyolojisi

• Doç. Dr. Mehmet ÖZ tarafından hazırlanmıştır.
• Aksaray Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji ABD'de verilmektedir.

Ders Planı

• Fetal yaşam, organogenez, yaşamsal işlevler ve fetal dolaşımı içerir.
• Doğum sonrası yaşama adaptasyon ve yenidoğanın fonksiyonel sorunlarını kapsar.

Fetusun Büyümesi ve Fonksiyonel Gelişmesi

• Döllenme genellikle fallop tüplerinde gerçekleşir.
• Zigot bölündükten sonra blastosit adını alır.
• Blastosit, endometriyuma implante olur ve embriyoblast ile trofoblast hücrelerinden oluşur.
• Trofoblast, blastositi çevreleyen ve plasentanın oluşumuna katılan hücre katmanıdır.
• Embriyoblast, tüm dokuların oluşmasından (organogenez) sorumlu hücrelerdir.
• İkinci aydan sonra insanı andıran embriyo, doğuma kadar hızlı, son 3 ayda ise yavaşlayan bir gelişim gösterir.
• Bu gelişim sürecindeki canlıya fetüs, bu döneme ise fetal dönem denir.

Fetal Büyümeyi Etkileyen Faktörler

• Genetik faktörler etkilidir.
• Fetal ve plasental membranlar önemlidir.
• Maternal faktörler de rol oynar.
• Fetal ve plasental membranların gelişimi, fetüsün gelişiminden daha hızlıdır (başlangıçta).
• İlk 2-3 haftada blastosit mikroskobik düzeyde kalır.
• Bir ay içinde organlar gelişmeye başlar.
• Dördüncü aydan itibaren tüm organlar şekillenir, ancak tam fonksiyonel olmaları doğum sonrasına kadar uzayabilir.

Organogenez

• Embriyogenez, zigottan embriyo oluşumu sürecidir.
• Organogenez, organizmanın tüm dokularını ve organlarını embriyonun üç germ tabakasından (ektoderm, mezoderm, endoderm) geliştirme sürecidir.
• Dokuların ve organların oluşması, genlerin ifadesi ve dışsal büyüme faktörlerinin sinyalleriyle gerçekleşir.

Germ Tabakaları ve Gelişen Yapılar

• Endoderm; mide-bağırsak sistemi, solunum sistemi, karaciğer ve pankreası oluşturur.
• Mezoderm; kan, kalp, böbrek, kaslar ve bağ dokusunu oluşturur.
• Ektoderm; epidermis ve sinir sistemini oluşturur.

İskelet ve Mineral Birikimi

• Başlangıçta iskelet dokusu kemikleşmemiştir ve röntgen filmleri 4. aya kadar ossifikasyon göstermez.
• Kalsiyum ve fosfor birikimi çoğunlukla gebeliğin son aylarında gerçekleşir ve doğumdan sonra anne sütü ile alınır.
• Demir, döllenmeden sonra 3. haftada birikmeye başlar ve hemoglobin üretimi için gereklidir.

Yaşamsal İşlevler

• Fetüsün kalbi, döllenmeden sonraki 21. günden itibaren atmaya başlar (65 bpm).
• Doğuma doğru kalp atış hızı 140 bpm'e ulaşır.
• Doğumdan önce kalp debisi 500 mL'dir, ki bu yetişkinlere göre (vücut ağırlığına kıyasla) iki katıdır.
• Arteriyel kan basıncı, sistolik 70 mmHg ve diyastolik 50 mmHg civarındadır.
• Eritrositler, karaciğer (6. haftadan itibaren), dalak ve kemik iliği tarafından üretilir.
• Böbrekler 2. trimesterde idrar oluşturmaya başlar.
• Hamileliğin ortalarından itibaren amniyotik sıvı yutulur ve mide bağırsaklardan atılır (mekonyum).
• Fetüs enerji için glikozu kullanır.
• Omurilik refleksleri hamileliğin 3-4. ayından itibaren başlar.

Plasenta

• Fetal yaşamda akciğerler işlevsizdir ve kan gazları değişimi plasentada gerçekleşir.
• Oksijenin anne kanından alınmasında fetal hemoglobinlerin oksijene olan ilgisi önemlidir.

Fetal Dolaşım

• Ductus venosus, anneden gelen kanın karaciğeri atlamasını sağlar.
• Foramen ovale bulunur.
• Ductus arteriosus, anneden gelen kanın sadece %7-12'sinin akciğere gitmesini sağlar, geri kalanı dokuları beslemek için kullanılır.

Post-natal Yaşam Şartlarına Adaptasyon

• Doğumla birlikte yaşanan asfiksi (oksijensiz kalma) ve aniden soğuyan deriden gelen duyusal uyarılar, yenidoğanın solunumuna başlamasına neden olur.
• Doğumdan sonra ses ve dokunma uyarısı ile doğumda toraksın sıkışması akciğerlerdeki sıvının dışarı çıkmasına yardımcı olur.
• Doğumda alveoller kollabe durumdadır ve ilk nefesin yüzey gerilimini yenmesi için güçlü olması gerekir.
• Yenidoğanda normal solunum döngüsüne 40-60 dakika içinde ulaşılır ve hipoksiye daha toleranslıdır (8-10 dakika).
• Yenidoğanın kan hacmi 300 ml civarındadır ve bazı hekimler plasentayı hemen ayırmayarak 75 ml daha kanın bebeğe geçmesini sağlar.
• Doğumla birlikte akciğerlerdeki sıvının atılmasıyla pulmoner damar direnci azalır ve pulmoner sisteme kan gönderilmesi kolaylaşır.
• Fetal hayatta akciğerlere tüm kanın sadece %7-12'si giderken, doğumdan sonra kalbe gelen kanın tamamı akciğerlere iletilir.
• Fetal hayatta foramen ovale, sağ atriyum ile sol atriyum arasında geçişi sağlar.
• Doğumla birlikte sol atriyumun basıncının artması, kan akışını azaltır ve atriyum duvarındaki valf yapının kapanmasını kolaylaştırır.
• Bu yapının kapanmaması durumu "patent foramen ovale" olarak adlandırılır.
• Fetal hayatta duktus arteriosus, sağ ventrikülden çıkan pulmoner arterin akciğerlere gitmek yerine aortaya geçmesini sağlar.
• Fetal kanda prostaglandin seviyesi yüksekken, doğumla birlikte bu seviye düşer ve duktus arteriosus kapanır.
• Patent duktus arteriyozus olgularında prostaglandin inhibitörleri kullanılır.

Yenidoğan Dönemi Sorunları

• Hipotermi, yenidoğanın karşılaştığı ilk strestir, çünkü bebek ılık ve sıvı ortamdan kuru ve soğuk bir ortama geçer, bu da ısı kaybına neden olur.
• İlk saatlerde başlayan hipotermi genellikle 7-10 saat içinde normale döner.
• Yenidoğanlar hipotermiye daha duyarlıdır çünkü vücut yüzey alanları büyüktür, kan akımları hızlıdır, ısı üretme yetenekleri sınırlıdır, yetersiz yağ dokuları vardır ve davranışsal tepki veremezler.
• Yenidoğanların boyun ve bel bölgelerinde kahverengi yağ dokusu oranı daha fazladır.
• Soğukta TSH ve epinefrin salgısı artar, bu da T4 ve T3 üretimini tetikler.
• T3, yağ dokusunda termogenin adlı bir proteinin uyarılmasını sağlayarak etki gösterir.
• Bu protein bir H+ kanalıdır, protonlar mitokondriye girerek kahverengi yağ dokusunda ATP harcamadan enerji üretir.
• Yenidoğanın emme refleksi gebeliğin 32-36. haftalarında oluşur.
• Yenidoğanın doğal besini yaşamın ilk birkaç günü için kolostrum, sonrasında ise anne sütüdür.
• Anne sütü yeterli alınsa bile D vitamini açısından zayıftır ve prematüre bebeklerde kemik gelişimini etkileyebilir.
• Annenin yetersiz demir alımı bebeklerde anemiye neden olabilir.
• Anne sütünün C vitamini içeriği de yetersiz olabilir.
• Bazı bebeklerde doğum sonrası hafif bir sarılık gelişebilir.
• Gebelikte fetüste oluşan bilirubin anneye geçer ve annenin karaciğeri yoluyla atılır.
• Yenidoğanın karaciğeri ilk günlerde bilirubini konjuge etmekte zorlanabilir (fizyolojik hiperbilirubinemi).
• Fetüs enerjisinin çoğunu anneden gelen glikoz ile sağlar.
• Gebeliğin sonlarına doğru karaciğerde glikojen deposu oluşturulur.
• Doğumda ilk günlerde karaciğerdeki depo kullanılamaz (fetüsteki fosforilaz ve gliko-6 fosfat aktif değildir).
• Doğumdan sonra gelişen hipoglisemi, glukagon ve epinefrin salgısını artırır; yenidoğan yağ dokularını mobilize ederek enerji sağlamaya çalışır.
• Beslenmeyle birlikte glikoz tekrar vücuda alınır ve glukagon etkisiyle glukoneogenez uyarılır.
• Yenidoğanda K vitamini ile ilişkili faktörler (2-7-9-10) ve Faktör 11-12'nin aktiviteleri düşüktür.
• Trombosit sayısı normal olsa da yenidoğan trombositleri hipoaktiftir.
• Ayrıca bağırsaklarda K vitamini üreten bakteriler tam olarak gelişmemiştir.
• Bu nedenle yenidoğanlara doğum sırasında K vitamini verilir.
• Alveoller son trimesterde gaz değişimi yapabilecek yetenek kazanırlar.
• Sürfaktan oluşumu yine son trimesterde özellikle 36. haftada olgunluğa ulaşır.
• Yenidoğan normal solunum frekansı 40'tır ve tidal hacmi 16 mL'dir.
• Böylece yenidoğan dakikada 640 ml hava soğur, bu yetişkinin vücut ağırlığına göre 2 katıdır.
• Atık hacim (rezidüel hacim) yetişkinin yarısı kadardır.
• Bu nedenle yenidoğanda alınan her hava alveoldeki gaz karışımını daha fazla etkiler.
• Prematüre bebeklerde sürfaktan oluşumu tip II alveolar hücrelerde gebeliğin 22. haftalarında başlar ancak yetersizdir.
• Yaklaşık 36. haftada yüksek düzeye erişir; bu nedenle prematüre bebeklerde yeterli sürfaktan bulunmaz (Solunum Sıkıntısı Sendromu - RDS).
• Oksijen tedavisi gereklidir, ancak yüksek oksijen başka komplikasyonlara yol açar (%40 ve üstü).
• Yüksek oksijenle tedavi retinal damarlaşmayı durdurmaz, hatta artırır; bu artan damarlaşma vitröz humoru tamamen dolduracak duruma gelebilir.
• Daha sonra damar dokusu fibroz dokuya dönüşür ve retinaya ışık ulaşmaz (retrolental fibroplazi).
• Toplam vücut suyu fazladır (%75); vücut suyunun devir hızı fazladır (yetişkinin 3-4 katı).
• Glomerüler filtrasyon yetişkinlere göre düşüktür, kalp debisinin %5'i (yetişkinlerde %20).
• Yenidoğanın ilk haftalarında hızlı sıvı alımı ve kaybı ekstraselüler sıvının bileşimini daha çok etkiler (yetişkinlere göre).
• Ekstraselüler sıvı hacmini, elektrolit ve asit baz dengesini düzenleyen renal kontrol sistemleri doğumdan birkaç ay sonra gelişir.