Fəlsəfə Terminləri

Fəlsəfi Terminlər

• Absolyut: Hər şeydən müstəqil, şərtsiz, mütləq olan; nisbi olmayan; fəlsəfədə, mükəmməl və dəyişməz olanı ifadə edir.
• Agnostisizm: Bilginin məhdud olduğunu, həqiqətin tam olaraq bilinə bilməyəcəyini müdafiə edən fəlsəfi görüş; Tanrının varlığı və ya yoxluğu kimi metafizik sualların cavabının bilinməsinin mümkünsüzlüyünü iddia edir.
• Antropomorfizm: İnsan xüsusiyyətlərinin (şüur, duyğu və niyyət kimi) insan olmayan varlıqlara (Tanrı, heyvanlar, təbiət hadisələri və s.) aid edilməsi.
• Determinizm: Hər hadisənin səbəbi olduğu və gələcəyin əvvəlcədən müəyyən edildiyi fəlsəfi inancı; insanların iradə azadlığına sahib olmadığını iddia edir.
• Dialektika: Zidd fikirlərin qarşılaşdırılması yolu ilə həqiqətə çatmaq metodu; tez, antitez və sintez mərhələlərindən ibarətdir.
• Dualizm: Kainatda iki əsas və fərqli prinsip və ya maddənin (məsələn, ruh və bədən) olduğunu qəbul edən fəlsəfi görüş.
• Empirizm: Bilginin yalnız təcrübə və müşahidə yolu ilə əldə edilə biləcəyini müdafiə edən fəlsəfi yanaşma.
• Egzistensializm: İnsanın azadlığı, məsuliyyəti və fərdi varlığı üzərində duran fəlsəfi cərəyan; insanın öz mahiyyətini öz seçimləri ilə yaratdığını vurğulayır.
• Fenomenologiya: Şüurun hadisələri necə təcrübə etdiyini və mənalandırdığını araşdıran fəlsəfi üsul; subyektiv təcrübəyə əsaslanır.
• Hedonizm: Həzz və zövqün əsas dəyər olduğunu və həyata rəhbər prinsip olmalı olduğunu müdafiə edən fəlsəfi doktrina.
• Idealizm: Maddənin reallığının şüurdan asılı olduğunu, gerçəkliyin ideyalardan ibarət olduğunu iddia edən fəlsəfi görüş.
• Materializm: Hər şeyin maddədən ibarət olduğunu və şüurun da maddi proseslərin nəticəsi olduğunu müdafiə edən fəlsəfi görüş.
• Nihilizm: Mənəvi dəyərlərin, inancların və bilginin mənasız və ya əsassız olduğunu iddia edən fəlsəfi mövqe; həyatın mənasızlığına inam.
• Ontologiya: Varlığın nə olduğunu, varlığın əsas kateqoriyalarını və xüsusiyyətlərini araşdıran fəlsəfənin bir qolu.
• Rasionalizm: Bilginin əsas mənbəyinin ağıl olduğunu, təcrübədən əvvəl ağlımızda doğuşdan gələn ideyaların olduğunu müdafiə edən fəlsəfi cərəyan.
• Relativizm: Həqiqətin mütləq olmadığını, şəraitə, baxış bucağına və ya mədəniyyətə görə dəyişə biləcəyini müdafiə edən fəlsəfi görüş.
• Skeptisizm: Bilginin mümkünlüyünə şübhə ilə yanaşan və ya heç bir şeyin əminliklə bilinə bilməyəcəyini iddia edən fəlsəfi mövqe.
• Stoizm: Duyğulara nəzarət etməyi, təbiətə uyğun yaşamağı və əzabdan qaçınmağı hədəfləyən qədim Yunan fəlsəfəsi.
• Transsendentalizm: Təcrübənin hüdudlarını aşan, şüurun və ya ruhun daha yüksək bir reallığa qapı açdığını iddia edən fəlsəfi və ədəbi hərəkat.

Ədəbi Terminlər

• Alleqoriya: Konkret simvollar və ya obrazlar vasitəsilə mücərrəd ideyaları və ya əxlaqi mesajları ifadə edən ədəbi üsul.
• Antiteza: Bir-birinə zidd olan fikirlərin və ya anlayışların bir arada işlədilməsi.
• Epopeya: Qəhrəmanlıq hadisələrini, xalqın tarixini və ya əfsanələrini nəzm şəklində nəql edən uzun və dastanvari əsər.
• Folklor: Bir xalqın ənənələri, inancları, nağılları, mahnıları və adətləri.
• İroniya: Deyilənin əksini nəzərdə tutan ifadə üsulu; sözlərin zahiri mənası ilə gizli və ya əsl məna arasında ziddiyyət olur.
• Metafora: Bir şeyi başqa bir şeylə müqayisə edərək, oxşarlıq əsasında məna yaradan ədəbi fiqur.
• Motiv: Əsərdə təkrarlanan və ya mərkəzi mövzu ilə əlaqəli olan element (obraz, ideya, simvol və s.).
• Personifikasiya: İnsan xüsusiyyətlərinin insan olmayan varlıqlara (heyvanlar, əşyalar, təbiət hadisələri və s.) aid edilməsi.
• Simvolizm: Mücərrəd ideyaları və ya duyğuları təmsil etmək üçün konkret obyektlərdən, obrazlardan və ya hadisələrdən istifadə etmə üsulu.
• Satira: İnsanların və ya cəmiyyətin qüsurlarını, axmaqlıqlarını və zəif cəhətlərini lağa qoyaraq tənqid edən ədəbi janr.
• Utopiya: İdeal və mükəmməl bir cəmiyyət təsəvvürü.
• Distopiya: Qorxunc və mənfi gələcək cəmiyyət təsəvvürü.

Siyasi Terminlər

• Anarxizm: Dövlətin və ya hər hansı bir hakimiyyətin ləğv edilməsini və insanların öz-özünü idarə etməsini müdafiə edən siyasi ideologiya.
• Avtoritarizm: Siyasi hakimiyyətin bir şəxs və ya kiçik bir qrup tərəfindən əldə saxlanıldığı, fərdi azadlıqların məhdudlaşdırıldığı idarəetmə forması.
• Demokratiya: Hakimiyyətin xalqa məxsus olduğu, xalqın seçilmiş nümayəndələr vasitəsilə idarəetmədə iştirak etdiyi siyasi sistem.
• Faşizm: Milli birliyi və dövlətin gücünü hər şeydən üstün tutan, avtoritar və millətçi siyasi ideologiya; fərdi azadlıqları məhdudlaşdırır.
• Liberalizm: Fərdi azadlıqları, bərabərliyi və məhdud dövlət müdaxiləsini müdafiə edən siyasi ideologiya.
• Marksizm: Cəmiyyətin sinfi mübarizəsinə əsaslandığını, kapitalizmin zülmünə son qoyulması üçün inqilabın zəruri olduğunu müdafiə edən siyasi və iqtisadi nəzəriyyə.
• Millətçilik: Milli kimliyi və milli birliyi hər şeydən üstün tutan, milli dövlətin maraqlarını müdafiə edən ideologiya.
• Oliqarxiya: Hakimiyyətin kiçik və imtiyazlı bir qrup tərəfindən əldə saxlanıldığı idarəetmə forması.
• Sosializm: İqtisadi bərabərliyi və sosial ədaləti hədəfləyən, istehsal vasitələrinin ictimai mülkiyyətində olmasını müdafiə edən siyasi və iqtisadi sistem.
• Totalitarizm: Dövlətin hər sahəsinə nəzarət etdiyi, fərdi azadlıqların tamamilə məhdudlaşdırıldığı ən sərt avtoritar idarəetmə forması.