Elmin Fəlsəfəsi

Study Notes

Elm, ictimai şüurun digər formalarından (din, incəsənət, fəlsəfə) fərqli olaraq, gerçəkliyin rasional dərki ilə bağlıdır.
Elm, insanın obyektiv gerçəkliyi dərk etmək və dəyişdirmək istiqamətindəki fəaliyyətindən ibarətdir.
Elm; biliklər sistemi və onların əsasında əməli fəaliyyətdən ibarətdir.
Elmin funksiyaları tarixən dəyişir və elmin öz inkişafını əks etdirir.

İctimai şüurun digər formalarında gerçəkliyin rasional dərki köməkçi rol oynuyursa, elmdə bu dərkinin meyarı mərkəzidir.
Elm, obyektiv gerçəkliyin dərkinə və dəyişdirilməsinə istiqamətlənmiş mənəvi istehsaldır.
Elmin nəticələri sistemləşdirilmiş faktlar, məntiqi cəhətdən yoxlanmış fərziyyələr və ümumiləşdirilmiş nəzəriyyələrdən ibarətdir.
Elmin mahiyyətini anlamaq üçün onun sosial funksiyaları əsas rol oynuyur.

Elmi idrak müəyyən standartlara və meyarlara əsaslanır.
Bu meyarlar elmi biliyi adi biliklərdən fərqləndirir və tədqiqat nəticələrinin səhihliyini təmin edir.
Bu meyarlar arasında obyektivlik, birqiymətlilik, rasionallıq, sistemlilik, universalizm, praktik tətbiq edilmə, verifikasiya və falsifikasiya yer alır.
Obyektivlik, nəticələrin şəxsi fikirlərdən və istəklərdən asılı olmamasını ifadə edir.

Elmi bilik müxtəlif biliklər sahəsindən qurulmuş və qarşılıqlı əlaqədə olan sistemdən ibarətdir.
Bilik sahələri arasındakı qarşılıqlı əlaqələr onları müxtəlif alt-sistemlərə bölür.
Elmi biliyin iki əsas səviyyəsini empirik və nəzəri səviyyələr təşkil edir.

İdrakın ümumməntiqi metodları; analiz, sintez, mücərrədləşdirmə, ümumləşdirmə kimi metodlar var.
Analiz; bir predmeti ayrı hissələrə bölmək prosesi.
Sintez; ayrı hissələri vahid bir sistemdə birləşdirmək.
Mücərrədləşdirmə; əsas xüsusiyyətləri vurğulamaq, digər xüsusiyyətləri ayrı-ayrılıqda təsəvvür etmək.
Ümumləşdirmə; müxtəlif predmetlərdə eyni oxşarlıqları müəyyən etmək.
Elmi idraka xas olan metodlar; müşahidə, müqayisə, eksperiment, formallaşdırma.
Formallaşdırma; mürəkkəb prosesləri aydın və məntiqi nizamlı şəkildə ifadə etmək üsuludur.

Tarixdə müxtəlif dünya görüşləri və elm mənzərələri var.
Dünyanın elmi mənzərəsi dünyanın quruluşuna, qanunlarına dair təsəvvür və mühakimələrin məcmusudur.