دیدگاه‌های تربیت و عادت

دیدگاه‌های مختلف در مورد تربیت و عادت

• نظر علمای اخلاق قدیم: بر این باور بودند که صفات خوب را باید به صورت عادت درآورد، زیرا پرورش، رشد استعداد موجود است و عادت، ایجاد هر حالتی مطلوب است.
• خطر عادت: عادت می‌تواند هر حالتی را به انسان بدهد، چه خوب و چه بد. بنابراین، تربیت فقط پرورش نیست، بلکه ساختن انسان‌ها هم هست.
• نظر علمای غرب: تربیت را صرفاً پرورش نیروی عقل و اراده‌ی اخلاقی می‌دانند، و معتقدند هر نوع عادت، چه خوب و چه بد، بد است، چرا که انسان را تحت سلطه‌ی عادت قرار می‌دهد و استقلال او را از بین می‌برد.
• موضع‌گیری امامان و پیامبران: حدیثی از پیامبر و تفسیر امام صادق در مورد توجه نکردن به طول رکوع و سجود دال بر این است که عادت، ارزش اخلاقی کار را کاهش می‌دهد و نمی‌تواند ملاک ایمان و انسانیت باشد.
• نقد رویکرد غربی: این نظریه به طور مطلق صحیح نیست. عادت، اگرچه می‌تواند انسان را به ماشینی تبدیل کند که بدون اندیشه عمل می‌کند، اما همواره چیز بدی نیست.
• انواع عادت: عادت به دو دسته عادت فعلی و انفعالی تقسیم می‌شود. عادت فعلی، مانند هنرها و فنون، از طریق تمرین و ممارست به انسان کمک می‌کند تا عملکرد خود را بهبود بخشد. عادت انفعالی عامل خارجی ندارد و در نتیجه ارزش دیگری ندارد.
• نقش عادت در رشد: عادت می‌تواند کارهای دشوار را برای انسان آسان کند (مثال: سحرخیزی) و به تقویت نیروی اراده کمک کند.

نقد نظریه علمای غرب

• محدودیت دیدگاه غربیان: علمای غربی عادت را همیشه منفی می‌دانند، در حالی که عادت می‌تواند مفید و موثر نیز باشد.
• آزادی در مقابل عادت: دفاع از آزادی فردی و مخالفت با عادت در مقابل تاکید قدما بر عادت به عنوان وسیله‌ای برای تربیت.
• ضرورت تعادل: تربیت واقعی، مستلزم تعادل بین تقویت اراده و عقل و رهایی از اسارت عادات نادرست است. انسان باید آزاد باشد و عقل و اراده اش خودش را هدایت کند و تحت تأثیر عادت نباشد، هرچند که عادت می‌تواند عامل قدرتمندی برای تغییر رفتار باشد.

راه‌های تقویت عقل و اراده

• ضعیف‌سازی جسم (روش نادرست): این روش، به جای تقویت اراده، ‌طرف مقابل را ضعیف می‌کند و هنری نیست.
• تقویت اراده: راهی دیگر برای تقویت اراده و عقل، تقویت اراده به منظور غلبه بر جسم و طبیعت است.