Дүниежүзі тілдері мен діндері

Әлем тілдері мен тіл тобы

• Дүниежүзінде 4-5 мың тіл бар.
• Жапонияда тек бір тіл қолданылады.
• Тіл - адамдар арасындағы қарым-қатынас құралы, тек қоғамда болатын әлеуметтік құбылыс.
• Тілді жіктеудің негізгі өлшемдері – тіл және ұлт.
• Адамзат мәдениетінің негізі – арнайы белгілер арқылы ақпарат тарату әдісі.
• Мордва халықтары экзя және мокша тілдерінде сөйлейді.
• Тілдер мен мәдениеттердің ұқсастығын түп-тамырына қарай анықтайтын ғылым - этнология.
• Дүниежүзі тілдерінің 96%-ы 18 тіл әулетіне жатады.
• Әрбір тіл әулеті географиялық және әлеуметтік жағдайларға қарай диалектке бөлінеді.
• Тіл әулеттері: Үндіеуропа, афроазия, картвель, солтүстік кавказ, дравит, орал, эскимос-әлеует, алтай, чукот-камчатка, негр-кордофан, ніл-сахара, қойсан, синотибет, австроазиат, паратай, андаман, австралия, үнді.

Үндіеуропа тілдері тобына жататын тілдер

• Герман тобына - неміс, австрия, люксембур, швейцар, голланд, исланд, швед, норвег, дания, ағылшын, шотланд, американ және т.б. тілдер жатады.
• Славян тобына - орыс, украин, белорус, чех, словак, поляк, хорват, серб, болгар, черногория, словен, македония және босния тілдері жатады.
• Роман тобына - итальян, испан, каталон, француз, португал, румын, молдаван, аргентина, бразилия, мексика тілдері жатады.
• Кельт тобына - ирланд және Уэльс тілдері жатады.
• Балтық тобына - латыш және литва тілдері жатады.
• Грек тобы - грек тілі.
• Албан тіл тобы - албан тілі.
• Армян тіл тобы - армян тілі.
• Иран тобына - парсы, күрд, пуштун, тәжік, белуджий, хазар, осетин тілдері кіреді.

Басқа тілдердің топтары

• Түркі тілдері тобына - қазақ, өзбек, түрік, қырғыз, татар, башқұрт, түрікмен, азербайжан тілдері жатады.
• Моңғол тілдері тобына - моңғол, бурят, калмык тілдері жатады.
• Тұңғыс-манжұр тілдері тобына – манчжур, эвен, эвенк және т.б. тілдер кіреді.

Шығыс Азия тілдері

• Қытай тілдер тобына - қытай тілі жатады.
• Тибет-Бирмалық тілдер тобына - тибет, бирм, кхмер тілдері жатады.

Этносаралық елдер

• Этносаралық елдерде халық құрамындағы ең аз этнос өкілдерінің үлес салмағы 5%-дан жоғары болады.
• Ұлт - азаматтық бірлікке негізделген саяси қауымдастық.
• Жаңа кезеңдегі индустриалды және постиндустриалды қоғамда, нарықтық қарым-қатынастың дамуы арқылы ұлт қалыптасады.

Діни жіктелу

• Діни сенім - қоғамдық сананың бір түрі.
• Діни сенім - бір Құдайға деген сенімге негізделген түсінік.
• Дәстүрлі (ру-тайпалық) діндер: иудаизм, христиан, индуизм, ислам, конфуцийлік, буддизм, даосизм, синтоизм.
• Әртүрлі елдерде таралған діндер әлемдік діндерге жатады.
• Әлемдік діндердің негізгі белгілері: діни сенімнің әлемдік масштабта таралуы, ұстанушылардың көптігі, діни салтанаттардың бар болуы, киелі кітаптардың болуы.
• 2011 жылғы зерттеулерге сәйкес, әлем халқының 56%-ы дін ұстанады.
• Әлемдік діндер ішінде ең көнесі - буддизм, ол Б.з.д. VI ғасырда Үндістанда пайда болды.
• Буддизмнің негізін қалаушы - Гаутама.
• Буддизм - Оңтүстік-Шығыс Азияда таралған.
• Иврит тілінде кең тараған термин - иудаизм, ол еврейлерге тән дін.
• Иудаизмнің киелі кітабы - Таурат.
• Иудаизм - еврейлердің өмір салтын 4000 жылдан бері айқындап келе жатқан дін, құқық, мораль, философия және діни түсінік.
• Христиан діні пайда болу уақыты жағынан екінші орында тұр.
• Христиан дінінің басты кітабы - Библия.
• Ислам діні Араб елдерінде кең таралған.
• Ислам діні VII ғасырда Арабия түбегінде пайда болды.
• Ислам - "бойсұнушы" деген мағынаны білдіреді.
• Исламның қасиетті кітабы - Құран.
• Ислам - 30-дан астам мемлекеттерде мемлекеттік дін ретінде танылған.
• Конфуций діні – Қытайда таралған.
• Синтоизм діні – Жапонияда таралған.
• Иудаизм діні – Израильде таралған.
• Еврей халықтары Иудаизм дінін ұстанады.

Әлемдік діндердің қазіргі рөлі

• Әлем халқының көп бөлігі әлемдік діндердің ұстанушылары.
• Көптеген елдерде діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген, бірақ діннің саяси өмірге ықпалы айтарлықтай.
• Дін - адамгершілік құндылықтардың және нормалардың басты көзі.
• Мұсылмандардың ең қасиетті орны – Қағба.
• Мекке – мұсылмандардың ортақ құлшылық орны.

Әлемнің тарихи-мәдени аймақтары

• Әлемнің тарихи-мәдени аймақтарын оқып үйренуде этнография ғылымының маңызы зор.
• Халықтардың өмір салты, табиғи ресурстарды пайдалану жолдарын зерттейтін ғылым - этнография.
• Әрқайсысының өз даму жолдары бар аудандар - тарихи-мәдени аудандар.
• Тарихи-мәдени аудандардың халықтарының өмірі, тарихи тағдыры, әлеуметтік-экономикалық дамуы және бірге қалыптастырған мәдени-тұрмыстық ерекшеліктері ұқсас.
• Тарихи-мәдени аудандардың негізгі айырмашылықтары - мәдени ескерткіштер, дін, ұлттық дәстүр, шаруашылықтың дәстүрлі түрлері.

Ежелгі дүниенің жеті кереметі

• Ежелгі дүниенің жеті кереметі:
  • Гиза пирамидалары
  • Бабылдың аспалы бақтары
  • Эфестің Артемида ғибадатханасы
  • Родос мүсіні
  • Олимпиададағы Зевс мүсіні
  • Александрия маяғы
  • Галактика

XXІ ғасырдағы дүниенің жаңа жеті кереметі

• ХХІ ғасырдағы дүниенің жаңа жеті кереметі:
  • Ұлы Қытай қорғаны
  • Мачу-Пикчу
  • Колоссаль Петра
  • Христа Құтқарушы шүкіршілік церкві
  • Чичен-Ица
  • Коллизей
  • Тадж-Махал

Қазақстандық нысандар

• Қазақстандық инжу маржаны - Жетісу.
• ТМД-дағы ең терең ойыс - Қарақия.
• Маңғыстау облысында орналасқан бұлақтар мен көлдері бар шатқалдар - Тамшалы және Саура.
• Маңғыстауда орналасқан тау - Ақтау.
• Маңғыстау - Ежелгі Тетис теңізінің табанында орналасқан.