Dilin Bileşenleri

Dilin Bileşenleri

• Dilin bileşenleri üç ana grupta incelenebilir: Biçim, İçerik ve Kullanım.

Biçim

• Dilin yapısal düzenini tanımlar.
• Dilin dil bilgisi düzlemini oluşturur.
• Fonoloji, morfoloji ve sentaks olmak üzere alt bileşenlerden oluşur. Bunlar, birbirleriyle etkileşim halindedir.

Fonoloji

• Her dilin kendine özgü ses birimleri/fonemleri ve ses birleşimi kuralları vardır.
• Ortalama 40-50 ses içerir.
• Tek başlarına anlam ifade etmeyen sesler, bir araya geldiklerinde anlam ifade edebilirler.
• Ses birimleri/fonemler, konuşmada anlam değişikliğine neden olan en küçük anlamlı birimlerdir.
• Seslerin sıralanışına ilişkin yayılım (dağılım) ve sıralanma kuralları vardır.

Morfoloji/Biçimbilim

• Son dönemlerde sözdizimiyle iç içe incelenir.
• Sözcüklerin kendi içindeki düzenlenmesini ele alır.
• Sözcük yapılarını ve dilbilgisi yapıları içerir.
• Sözcükler, bir veya daha fazla biçimbirimden meydana gelir.

Biçimbirim/Morfem

• Dilin anlamlı en küçük birimleridir.
• Bağımlı ve bağımsız biçimbirimler olarak ikiye ayrılır.
• Bağımsız biçimbirimler, tek başlarına anlamlı birimlerdir (örneğin: at).
• Bağımlı biçimbirimler, kendilerinden önce veya sonra gelen sözcüğe dilbilgisi anlamı katan birimlerdir (örneğin: -lar, -cı).

Türkçe'nin Biçimsel Özellikleri

• Türkçe eklemeli bir dildir.
• Gramer bilgileri sözcüklere eklenerek ifade edilir.

Sentaks/Sözdizimi

• Cümle içinde sözcüklerin sıralanışı ve sözcük ilişkilerini düzenleyen kurallar sistemidir.
• Cümle yapısını, sözcük öbeklerini, sözcük sıralanışını ve sözcük sınıflarını düzenler.
• Hangi sözcük sıralanışının kabul edilebilir olduğunu belirler.

Türkçe Sözdizimi

• Türkçe SOV (özne-nesne-yüklem) dil yapısına sahiptir.
• Sözcük sıralanışı, belirli bir yapıya sahip olmakla birlikte, belli bir esnekliğe sahiptir.

Semantik/İçerik

• Gerçekliği kategorilere ve birimlere böler, benzer nesneleri ve eylemleri ilişkilendirir, farklı olanları ayırır.
• Sözcükler doğal olarak ayrılabilir (örneğin: yürümek ve binmek).
• Bazı sözcükler birbirinin üzerinde bina eder. (örneğin: yürümek, koşmak).
• Sözcükler ve öbeklerin anlamsal ilişkileri ve anlamları ile ilgilidir.

Semantik Özellikler

• Sözcüğü tanımlar.
• Sözcüklerin birbiriyle olan ilişkilerini veya birleşimlerindeki sınırlamaları ortaya koyar.
• Örneğin: Nişanlı - evlenmemiş-hayatında evlenmek üzere olduğu biri.

Anlam

• Benzer özelliği taşıyan sözcükler eş anlamlıdır.
• Zıt özellikler taşıyan sözcükler zıt anlamlıdır (örneğin: siyah-beyaz, hızlı-yavaş).

Kullanım/Pragmatik

• İletişim için dilin şekil ve içeriğinin yanı sıra sosyal karşılıklı bilgiye ihtiyaç vardır.

• İletişim, konuşmacı ve dinleyicinin özellikleri, konuşma durumu ve bağlam ile şekillenir.

• Bir konuşmacının nasıl söyleyeceği, cümle yapısı, bağlama göre belirlenir.

• Dinleyicinin özellikleri (cinsiyet, yaş, etnik köken vb.) rol oynar.

• Dil, sadece bir kod sistemi değil, iletişim aracıdır.