De Reformatie: religieuze hervorming

De Reformatie

• De kritische geest van humanisten inspireerde christelijke denkers om de Bijbel opnieuw te interpreteren en de gang van zaken binnen de Katholieke Kerk te bekritiseren.
• Er was kritiek op kerkelijke wantoestanden zoals de verkoop van aflaten, kerkelijke formulieren om zonden van gelovigen uit te wissen.
• Kritische denkers vonden een religieuze vernieuwing noodzakelijk en streefden naar een religieuze hervorming om kerkelijke wantoestanden aan te pakken.
• De Katholieke Kerk wilde geen macht of inkomsten uit aflaten verliezen en accepteerde de kritiek niet, waardoor er een tegenstelling ontstond met christelijke hervormers.
• De reformatie leidde tot een religieuze breuk binnen het christendom.
• Christenen die hun eigen weg gingen, uit protest tegen de Kerk, werden protestanten genoemd.
• Het protestantisme is de verzamelnaam voor christelijke stromingen die de Katholieke Kerk verlieten.
• Belangrijke stromingen waren het lutheranisme, calvinisme en anglicanisme, naast talloze kleinere groeperingen.
• Er zijn vragen over het verleden: hoe en wanneer ontstonden de verschillende protestantse stromingen, wat waren hun geloofspunten en waar verspreidden ze zich?

Het Lutheranisme

• Het lutheranisme werd gesticht door Maarten Luther (1483-1546).
• Luther werd geboren in Saksen (Duitsland) en werd na zijn studie rechten een monnik in een Augustijnenklooster.
• Luther werd docent in de Bijbelse theologie aan de universiteit van Wittenberg en genoot aanvankelijk veel aanzien binnen de Katholieke Kerk.
• Luther was gekant tegen de verkoop van aflaten.
• In 1517 maakte Luther 95 stellingen bekend tegen de aflatenhandel.
• Luther wilde een theologisch debat aangaan, maar de paus veroordeelde zijn stellingen en verbande hem uit de Kerk.
• Keizer Karel V eiste dat Luther zijn stellingen zou herroepen op de Rijksdag van Worms in 1521.
• Karel V wilde dat iedereen katholiek bleef om de eenheid in zijn rijk te bewaren.
• Luther weigerde zijn stellingen te herroepen en werd vogelvrij verklaard, waardoor iedereen hem ongestraft mocht doden.
• Luther kreeg steun van rijksvorsten die de macht van Karel V probeerden aan te tasten, waardoor keurvorst Frederik de Wijze hem onderdak gaf in zijn kasteel in Wartburg.
• Luther werkte zijn leer verder uit en vertaalde de Bijbel in het Duits in Wartburg.

Luther en de 95 stellingen

• Volgens een mythe zou Luther op 31 oktober 1517 eigenhandig 95 stellingen tegen de aflatenhandel op de deur van de kerk in Wittenberg hebben getimmerd.
• Historisch onderzoek heeft aangetoond dat dit verhaal waarschijnlijk niet klopt.
• Het verhaal is een mythe die niet klopt met de werkelijkheid.
• De Lutheranen hebben het moeilijk met die nieuwe visie omdat 31 oktober 1517 voor hen het begin van de reformatie symboliseert.

Geloofspunten van het Lutheranisme

• Luther worstelde met de vraag hoe hij in de hemel kon komen.
• Sola Fides: Alleen het geloof maakt iemand zalig (genadeleer), God vergeeft je zonden zolang je op Hem vertrouwt.
• Boetedoening, biecht en de aankoop van aflaten verliezen hun betekenis.
• Sola Scriptura: De Bijbel is de enige ware bron van het geloof.
• Elke andere schakel tussen God en de gelovigen (paus, bisschoppen, priesters, kloosters en heiligen) vervalt.
• Universeel priesterschap: iedereen is zijn eigen priester.
• Een gelovige wordt een priester door doopsel, evangelie (Bijbel) en geloof.
• Luther vertaalde de Bijbel in het Duits en zette aan tot het onderwijs van de massa, zodat iedereen het kon lezen.
• Luthersgezinden werden geletterde mensen en het analfabetisme nam af.

Verspreiding van het Lutheranisme

• Het lutheranisme verspreidde zich snel over Noord- en Centraal-Europa.
• Culturele factoren: het humanisme maakte mensen kritischer ten opzichte van de Kerk en spotprenten over de kerkelijke wantoestanden werden verspreid, ook de Bijbel werd plots goedkoper.
• Sociaal-economische factoren: er heerste een grote kloof tussen rijk en arm, Luther kwam op voor de behoeften van de armen.
• Politieke factoren: rijksvorsten probeerden de macht van Karel V aan te tasten via steun aan Luther.
• Er ontstond een godsdienstoorlog tussen katholieken en protestanten in het Duitse Rijk.
• In 1555 kwam er een einde aan de oorlog door de Vrede van Augsburg, waarbij het principe "cuius regio, eius religio" gold. De heerser van een gebied bepaalde de religie.

Het Calvinisme

• Het calvinisme is gesticht door Johannes Calvijn (1509-1564).
• Calvijn werd geboren in Noyon (Noord-Frankrijk) en studeerde theologie, rechten en humanistische wetenschappen.
• Calvijn moest vluchtten vanwege zijn Lutherse sympathieën.
• Hij vestigde zich in Genève, waar hij Luthers ideeën verwerkte tot een eigen leer.
• Calvijn pleitte voor een strenge predestinatieleer: God had al bij de schepping bepaald wie naar de hemel gaat en wie naar de hel zonder rekening te houden met verdiensten of zonden, hij verzachte dit later door te stellen dat enkel een smetteloos leven een kans op verlossing gaf.
• Calvijn was geen voorstander van persoonlijke bijbellectuur, maar pleitte voor een strak georganiseerde Kerk met strenge voorschriften en sociale controle.
• Calvijn verbood godslastering, zedeloze daden, dansen, dobbelen, kaartspelen, onbehoorlijke liederen en laat buitenstaanders na 9 uur verblijven
• Het calvinisme kende veel aanhang in Zwitserland, Frankrijk, Hongarije, Nederland en Schotland.

Het Anglicanisme

• Het anglicanisme is gesticht door Hendrik VIII, koning van Engeland en Ierland (1509-1547).
• Zijn streven was om het kerkelijke leven ondergeschikt te maken aan de staat.
• Hendrik VIII kreeg de titel 'Verdediger van het Geloof' van de paus vanwege een geschrift tegen Luther en het verdedigen van het huwelijk.
• Hendrik VIII brak met de paus vanwege diens weigering zijn huwelijk met Katharina van Aragon te ontbinden en stichtte de Anglicaanse Kerk.
• Het Engelse parlement keurde in 1534 de Act of Supremacy goed, waarmee de koning aan het hoofd van de Anglicaanse Kerk kwam te staan.
• Onder Elisabeth I kreeg het anglicanisme zijn definitieve vorm.
• De geloofsinhouden waren gelijkaardig dan die van het lutheranisme en/of calvinisme.
• De eredienst en kerkelijke organisatie leunden aan bij de Rooms-Katholieke Kerk.
• Het anglicanisme beperkte zich bijna uitsluitend tot Engeland.

Protestantse Splintergroepen

• Door de persoonlijke bijbellectuur ontstonden verschillende interpretaties en invullingen van het christendom.
• Er was geen overkoepelende protestantse leider.
• De reformatie verbrokkelde en er ontstonden protestantse splintergroepen.
• Zwinglianisme: Zwingli beschouwde de eucharistie niet als een sacrament.
• Wederdopers of Anabaptisten: Zij wilden volwassenen opnieuw dopen omdat het doopsel zonder geloof geen effect had Ze hadden succes in Zwitserland, Duitsland en Nederland maar werden vervolgd vanwege hun sociaal-economische programma (o.a. gemeenschappelijk bezit).
• Puriteinen: Zij wilden van Engeland een streng calvinistische samenleving maken, werden vervolgd en vluchtten later naar Amerika.