Chương 4: Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa

Chương 4: Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa và Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

Dân Chủ và Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa

• Nội dung này bao gồm khái niệm về dân chủ, sự ra đời và phát triển của nó, cũng như quá trình ra đời và bản chất của dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Dân chủ và sự ra đời, phát triển của dân chủ

Quan Niệm Về Dân Chủ

• Nguồn gốc: Khoảng thế kỷ VII – VI TCN, các nhà tư tưởng Hy Lạp cổ đại đã sử dụng cụm từ “demoskratos” để chỉ dân chủ, hiểu là quyền lực thuộc về nhân dân.
• Các nhà sáng lập Chủ nghĩa Mác-Lênin (CNMLN) coi dân chủ là sản phẩm và thành quả của đấu tranh giai cấp vì các giá trị tiến bộ của nhân loại.
• Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin:
  • Về quyền lực, dân chủ thuộc về nhân dân.
  • Về chế độ xã hội và chính trị, dân chủ là một hình thức nhà nước.
  • Về tổ chức và quản lý xã hội, dân chủ là nguyên tắc tập trung trong quản lý.
• Dân chủ được coi là mục tiêu, tiền đề và phương tiện để đạt tới tự do, giải phóng con người, giai cấp và xã hội.
• Quan điểm Hồ Chí Minh: Dân chủ là giá trị nhân loại và là thể chế chính trị, chế độ xã hội.
• Quan điểm Đảng Cộng sản Việt Nam:
  • Nhấn mạnh xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ XHCN, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân.
  • Dân chủ gắn liền với công bằng xã hội, kỷ luật, kỷ cương và pháp luật.
• Dân chủ là giá trị xã hội phản ánh quyền cơ bản của con người, gắn liền với hình thức tổ chức nhà nước của giai cấp cầm quyền và là nguyên tắc hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội.

Sự Ra Đời, Phát Triển Của Dân Chủ

• Xã hội cộng sản nguyên thủy không có khái niệm dân chủ rõ ràng, nhưng nhu cầu về nó đã xuất hiện sớm trong xã hội tự quản của cộng đồng thị tộc, bộ lạc.
• Ph.Ăngghen gọi hình thức này là “dân chủ nguyên thủy” hoặc “dân chủ quân sự”.
• Chế độ chiếm hữu nô lệ: Nền dân chủ chủ nô được tổ chức thành nhà nước, trong đó dân tham gia bầu ra nhà nước. Dân chủ thời kỳ này chỉ dành cho thiểu số, tức giai cấp chủ nô và một phần công dân tự do.
• Chế độ phong kiến: Độc tài chuyên chế phong kiến, ý thức và đấu tranh cho quyền làm chủ của người dân không có nhiều tiến triển.
• Chế độ tư bản chủ nghĩa:
  • Nền dân chủ tư sản ra đời đánh dấu bước tiến lớn của nhân loại với các giá trị về quyền tự do, bình đẳng và dân chủ.
  • Nền dân chủ này vẫn thuộc về thiểu số nắm giữ tư liệu sản xuất do nền tảng kinh tế là chế độ tư hữu.
• Chế độ xã hội chủ nghĩa:
  • Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 mở ra thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên toàn thế giới.
  • Người lao động giành được quyền làm chủ nhà nước, thiết lập nhà nước công nông.
  • Nền dân chủ XHCN đặc trưng bởi việc thực hiện quyền lực của nhân dân và xây dựng nhà nước bảo vệ quyền lợi cho đại đa số nhân dân lao động.

Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa

Quá Trình Ra Đời Của Nền Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa

• Dân chủ XHCN bắt đầu hình thành từ Công xã Paris năm 1871.
• Nền dân chủ XHCN chính thức được xác lập sau Cách mạng tháng Mười Nga, với sự ra đời của Nhà nước XHCN đầu tiên trên thế giới.
• Quá trình phát triển của nền dân chủ XHCN diễn ra từ thấp đến cao, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện.
• Khái niệm: Dân chủ XHCN là nền dân chủ cao hơn so với dân chủ tư sản, mọi quyền lực thuộc về nhân dân.
• Dân là chủ và làm chủ, dân chủ và pháp luật thống nhất biện chứng, được thực hiện bằng nhà nước pháp quyền XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

Bản Chất Của Nền Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa

• Bản chất chính trị:
  • Dân chủ XHCN đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
  • Dân chủ XHCN vừa mang bản chất giai cấp công nhân, vừa có tính nhân dân rộng rãi, tính dân tộc sâu sắc.
  • Nền dân chủ XHCN khác về chất so với dân chủ tư sản ở bản chất giai cấp.
• Bản chất kinh tế:
  • Dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu.
  • Thực hiện phân phối theo lao động là chủ yếu.
• Bản chất tư tưởng - văn hóa – xã hội:
  • Hệ tư tưởng chủ đạo là chủ nghĩa Mác - Lênin, kế thừa tinh hoa văn hóa dân tộc và nhân loại.
  • Kết hợp hài hòa lợi ích giữa cá nhân, tập thể và toàn xã hội (XH).

Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

• Nội dung này bao gồm sự ra đời, bản chất và chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa, cũng như mối quan hệ giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Sự Ra Đời, Bản Chất, Chức Năng Của Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

Sự Ra Đời của Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

• Nhà nước XHCN là kết quả của cuộc cách mạng do giai cấp vô sản và nhân dân lao động tiến hành dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
• Ở mỗi quốc gia, sự ra đời và tổ chức chính quyền sau cách mạng có những đặc điểm, hình thức và phương pháp phù hợp.

Bản Chất của Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

• Về chính trị:
  • Nhà nước XHCN mang bản chất của giai cấp công nhân (GCCN).
  • Sự thống trị của GCCN khác biệt về chất so với các giai cấp bóc lột trước đây.
• Về kinh tế:
  • Chế độ sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất chủ yếu.
  • Nhà nước XHCN vừa là bộ máy chính trị - hành chính, cơ quan cưỡng chế, vừa là tổ chức quản lý kinh tế.
• Về văn hóa - xã hội:
  • Nền tảng tinh thần là chủ nghĩa Mác - Lênin và các giá trị văn hóa tiên tiến của nhân loại.
  • Sự phân hóa giai cấp, tầng lớp từng bước được thu hẹp.

Chức Năng Của Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

• Phạm vi tác động của quyền lực: Chức năng đối nội và đối ngoại.
• Lĩnh vực tác động của quyền lực: Chức năng chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội.
• Tính chất của quyền lực: Chức năng giai cấp (bạo lực, trấn áp) và chức năng xã hội (tổ chức và xây dựng).
• Nhà nước XHCN là nhà nước không còn nguyên nghĩa, là nhà nước “nửa nhà nước”.

Mối Quan Hệ Giữa Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa Và Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa

• Dân chủ XHCN là cơ sở, nền tảng xây dựng và hoạt động của nhà nước XHCN.
• Nhà nước XHCN là công cụ quan trọng để thực thi quyền làm chủ của người dân.

Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa và Nhà Nước Pháp Quyền Xã Hội Chủ Nghĩa ở Việt Nam

• Nội dung này tập trung vào dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, bao gồm sự ra đời, phát triển, bản chất, quan niệm và đặc điểm của chúng.

Dân Chủ Xã Hội Chủ Nghĩa Ở Việt Nam

Sự Ra Đời, Phát Triển của Nền Dân Chủ XHCN ở Việt Nam

• Chế độ dân chủ nhân dân được xác lập sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Đến năm 1976, nước đổi tên thành Cộng hòa XHCN Việt Nam.
• Đại hội VI của Đảng năm 1986 đề ra đường lối đổi mới toàn diện, nhấn mạnh phát huy dân chủ để tạo động lực phát triển đất nước.
• Hơn 30 năm đổi mới, nhận thức về dân chủ XHCN, vị trí và vai trò của dân chủ ở Việt Nam đã có nhiều thay đổi.

Bản Chất của Nền Dân Chủ XHCN ở Việt Nam

• Xây dựng nền dân chủ XHCN vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển xã hội, là bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa.
  • Dân chủ là mục tiêu và bản chất của chế độ XHCN.
  • Dân chủ là động lực để xây dựng XHCN, gắn với pháp luật và thực hiện ở mọi cấp, mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
• Bản chất dân chủ XHCN ở Việt Nam được thực hiện qua các hình thức dân chủ trực tiếp và gián tiếp.

Nhà Nước Pháp Quyền Xã Hội Chủ Nghĩa Ở Việt Nam

Quan Niệm Về Nhà Nước Pháp Quyền XHCN

• Nhà nước pháp quyền là nhà nước mà ở đó mọi công dân đều được giáo dục và hiểu biết pháp luật, tuân thủ pháp luật, và pháp luật đảm bảo tính nghiêm minh.
• Trong hoạt động của các cơ quan nhà nước phải có sự kiểm soát lẫn nhau, tất cả vì mục tiêu phục vụ nhân dân.

Đặc Điểm Của Nhà Nước Pháp Quyền XHCN

• Xây dựng nhà nước do người lao động làm chủ, nhà nước của dân, do dân, vì dân.
• Nhà nước được tổ chức và hoạt động dựa trên Hiến pháp và pháp luật.
• Quyền lực nhà nước là thống nhất, có phân công rõ ràng và cơ chế phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp.
• Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam phải do Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) lãnh đạo, hoạt động của nhà nước được giám sát bởi nhân dân.
• Tôn trọng quyền con người và coi con người là trung tâm của sự phát triển.
• Tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc tập trung dân chủ, có sự phân công, phân cấp, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau để bảo đảm quyền lực là thống nhất và sự chỉ đạo thống nhất của Trung ương.

Nội dung này bao gồm khái niệm dân chủ, sự ra đời và phát triển của nó. Thêm vào đó, nó cũng bao gồm quá trình ra đời và bản chất của dân chủ xã hội chủ nghĩa. Dân chủ thuộc về nhân dân.