Chương 3: Phân Tích Lợi Ích Chi Phí

Chương 3: Phân Tích Lợi Ích Chi Phí, Định Giá Hàng Hóa và Dịch Vụ Môi Trường

• Chuẩn Đầu Ra*
• Phân tích, đánh giá, và vận dụng các công cụ kinh tế phù hợp để giảm thiểu ô nhiễm môi trường (CLO3).
• Đánh giá và tư vấn các kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội trong lĩnh vực kinh tế, môi trường (CLO4).

Phân tích lợi ích-chi phí

• Phân tích lợi ích-chi phí là phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của các dự án để lựa chọn giữa các dự án cạnh tranh.
• Do sự giới hạn của nguồn lực, cần lựa chọn giữa các phương án cạnh tranh khi đưa ra quyết định.
• Người ta thường chọn khả năng đem lại phần tăng lợi ích ròng lớn nhất khi phải lựa chọn giữa các khả năng khác nhau.
• Nếu một người thích tình trạng B hơn tình trạng A hiện tại, lợi ích ròng khi chuyển sang B đối với người đó là số dương (Bb - Cb > 0). Trong đó B là lợi ích và C là chi phí.
• Chi phí và lợi ích được đo lường dựa trên cơ sở phúc lợi của con người.
• Phân tích chi phí-lợi ích có thể liên quan đến môi trường theo 3 cách:
• Nhiều dự án như xây đập tạo điện mang lại lợi ích dưới hình thức cung cấp hàng hóa, dịch vụ có tác động đến môi trường.
• Một số khác như xây dựng nhà máy xử lý nước thải có mục đích chính là mang lại tác động có lợi cho môi trường.
• Một số dự án như lò đốt rác có cả tác động mong muốn và không mong muốn đến môi trường.

Nguyên tắc ra quyết định xã hội

• Lợi ích ròng đối với xã hội bao gồm toàn bộ lợi ích và chi phí, không phân biệt ai gánh chịu chúng (NSB = B - C).
• Để đưa ra quyết định xã hội, cần biết mọi người ưa thích gì.
  • Trường hợp 1: Nếu mọi người đều thích chuyển sang tình trạng B, chuyển sang tình trạng B.
  • Trường hợp 2: Nếu nhiều người thích chuyển sang B, số còn lại không bận tâm, chuyển sang tình trạng B.
  • Trường hợp 3: Nếu một số người thích chuyển sang B (được lợi), số khác thích giữ tình trạng cũ (bị thiệt). Cần so sánh tổng thiệt hại và tổng lợi ích trước khi quyết định.

Giá sẵn lòng trả (WTP) và mức sẵn lòng nhận (WTA)

• WTP (Willingness To Pay - Giá sẵn lòng trả): Mức giá tối đa mà một người sẵn sàng trả để có được một hàng hóa hoặc dịch vụ.
• Đường cầu được sử dụng để định giá lợi ích.
• WTA (Willingness To Accept - Mức sẵn lòng nhận ): Mức đền bù tối thiểu một người yêu cầu để chấp nhận một sự thay đổi.
  • Đường cung dùng để định giá chi phí
• Trong thị trường cạnh tranh công bằng, giá cả là thước đo lợi ích hoặc chi phí của một đơn vị hàng hóa/dịch vụ tăng thêm.
• Sự sẵn lòng trả của cá nhân thể hiện qua mức giá sẵn lòng trả đối với một mặt hàng.
  • Sự sẵn lòng trả là sự thể hiện bằng tiền của lợi ích.
  • Tổng lợi ích bằng tổng mức sẵn lòng trả cộng thặng dư tiêu dùng.
• Sự né tránh hay không ưa thích một hàng hóa của cá nhân được thể hiện qua sự sẵn sàng chấp nhận hoặc mức đền bù mà họ sẵn lòng bỏ ra để không phải chịu đựng điều họ không thích.
  • Sự sẵn lòng chấp nhận là một sự thể hiện bằng tiền của chi phí.
  • Tổng chi phí bằng tổng chi phí cộng thặng dư tiêu dùng và thặng dư sản xuất.

Đền bù giả định

• Tối ưu Pareto: Phân bổ hàng hóa được coi là hiệu quả Pareto khi không có sự phân bổ nào khác có thể làm cho ít nhất một người tốt hơn mà không làm bất kỳ ai khác tệ hơn.
• Cải thiện Pareto: Sự phân phối làm cho một người có lợi hơn nhưng không làm ai bị thiệt.
  • Cải thiện thực sự nếu đền bù diễn ra trong thực tế.
  • Cải thiện tiềm năng nếu đền bù chỉ là giả định.
• Khi ra quyết định mang tính xã hội, ta thường hướng tới cải thiện Pareto tiềm năng.
• Tất cả các phương án mà lợi ích lớn hơn chi phí sẽ được thực hiện.

Yếu tố thời gian, môi trường trong phân tích lợi ích-chi phí

• Phép chiết khấu cần thiết vì tất cả dự án đều có dòng chi phí và lợi ích theo thời gian.
• Sự lựa chọn phương án thực chất là sự lựa chọn giữa dòng kết quả của từng phương án đó.
• Phương pháp chiết khấu gồm 2 giai đoạn:
  • Chuyển lợi ích ròng hàng năm thành giá trị tương đương ở một thời điểm chung (hiện tại).
  • Cộng các giá trị tương đương này lại để có tổng giá trị của cả phương án.
• Chiết khấu: Quá trình chuyển đổi lợi ích ròng hàng năm thành giá trị tương đương ở hiện tại.
• Hiện giá (Present Value): Giá trị đã được chiết khấu
• Hiện giá ròng (Net Present Value): Tổng của những lợi ích ròng hàng năm đã được chiết khấu của một phương án.
  • NPV = ∑ [(Bt - Ct) / (1+r)^t] = (B0 - C0) + (B1 - C1) / (1+r) + (B2 - C2) / (1+r)^2 + ... + (Bn - Cn) / (1+r)^n
    • B: Lợi ích tại năm thứ t
    • C: Chi phí tại năm thứ t
    • r: Suất chiết khấu (lãi suất)
    • t: Thời gian chiết khấu
  • Nguyên tắc lựa chọn dự án:
    • NPV > 0: Dự án được chấp nhận
    • NPV < 0: Dự án không được chấp nhận
• Để nhấn mạnh lợi ích và chi phí về môi trường, người ta thường tách chúng thành một số hằng số riêng (E).
  • Et = BEt - CEt
  • NPV = ∑ [(Bt - Ct ± Et) / (1 + r)^t]
• Rủi ro về môi trường có thể xảy ra trong tương lai xa, phép chiết khấu làm hiện giá của thiệt hại nhỏ hơn mức tàn phá thực sự.
• Một dự án mang đến lợi ích sau một thời gian dài, phép chiết khấu làm giảm giá trị dự án.
• Suất chiết khấu cao khiến các nguồn tài nguyên không tái tạo có xu hướng khai thác quá mức hiện tại.

Định giá hàng hóa và dịch vụ môi trường

• Định giá môi trường là xác định giá trị tiền tệ của những cải thiện (lợi ích) hoặc thiệt hại (chi phí) về môi trường do hoạt động sản xuất hay tiêu dùng gây nên. Ví dụ: dự án trồng thêm cây xanh trên đường phố.
• Lý do cần định giá môi trường:
  • Lượng hóa các tác động môi trường
  • Giảm các quyết định định tính
  • Cung cấp giá trị cận biên của hàng hóa môi trường để xác định khối lượng sử dụng tối ưu
  • Hạch toán tài khoản tài nguyên quốc gia đầy đủ hơn
  • Nếu không định giá ảnh hưởng môi trường, việc phân tích kinh tế về các dự án sẽ thiếu sót, dẫn đến quyết định đầu tư/triển khai sai lầm.
• Sử dụng kết quả định giá môi trường trong các dự án công:
  • Khẳng định tầm quan trọng của tài nguyên môi trường
  • Sắp xếp tầm quan trọng trong các kế hoạch của từng vùng
  • Xác định công cụ thuế, trợ giá môi trường
  • Hạch toán tài khoản tài nguyên môi trường quốc gia
  • Xử lý tranh chấp pháp lý về thiệt hại môi trường

Tổng giá trị kinh tế (TEV-Total Economic Value)

• Ngoài phân tích lợi ích-chi phí, còn có các phương pháp định giá môi trường khác.

• Các nhà kinh tế phân biệt giá trị sử dụng và giá trị không sử dụng của một tài sản môi trường.

• Giá trị sử dụng: Giá trị sử dụng trực tiếp, gián tiếp và giá trị tùy chọn.

• Giá trị không sử dụng: Giá trị kế thừa và giá trị tồn tại.

    - Giá trị kế thừa: Giá sẵn lòng trả vì lợi ích của thế hệ sau.
    - Giá trị tồn tại: Giá trị cá nhân đánh giá về việc giữ gìn một tài sản mà người đó hoặc thế hệ tương lai không trực tiếp sử dụng.
  

• Công thức tổng giá trị kinh tế:

  • TEV = Giá trị sử dụng + Giá trị không sử dụng