Cải Cách của Hồ Quý Ly và Triều Hồ

Bài 9: Cải Cách của Hồ Quý Ly và Triều Hồ

Nội Dung Cải Cách

• Chính trị và hành chính:
  • Sửa đổi chế độ hành chính, chia nước thành lộ và trấn.
  • Ban hành quy chế về hệ thống quan lại địa phương.
  • Thể chế hóa nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc thành luật.
  • Đổi tên Thăng Long thành Đông Đô, xây thêm thành Tây Đô (Thanh Hóa).
• Quân sự:
  • Chấn chỉnh, tăng cường quân đội, tuyển người có năng lực.
  • Cải tiến kỹ thuật quân sự (súng thần cơ, thuyền chiến hai tầng).
  • Thành Tây Đô (thành nhà Hồ) có tính phòng thủ cao.
• Kinh tế:
  • Năm 1396, ban hành tiền giấy thay thế tiền đồng.
  • Năm 1397, đặt phép hạn điền.
  • Năm 1402, thống nhất đơn vị đo lường, cải cách thuế đinh và tô ruộng.
• Xã hội:
  • Năm 1401, ban hành phép hạn nô (hạn chế số nô tì của quý tộc).
  • Năm 1403, đặt Quảng tế để chữa bệnh cho dân.
• Văn hóa - giáo dục:
  • Chấn chỉnh Phật giáo, đề cao Nho giáo.
  • Dùng chữ Nôm để chấn hưng văn hóa dân tộc.
  • Sửa đổi chế độ thi cử, đặt thi Hương, thi Hội, mở thêm trường học.
  • Năm 1404, quy định thêm kỳ thi viết chữ và làm toán.

Kết Quả và Ý Nghĩa

• Tích cực:
  • Có nhiều điểm tiến bộ mang tính dân tộc.
  • Tiềm lực quốc phòng được nâng cao.
  • Xóa bỏ kinh tế điền trang của quý tộc nhà Trần, nông dân có thêm ruộng đất, thuế khoá nhẹ hơn.
  • Chữ Nôm được để cao, giáo dục mở rộng.
• Hạn chế:
  • Còn chủ quan, nóng vội, cải cách không triệt để.
  • Dùng pháp luật để cưỡng chế thực hiện cải cách gây mất lòng dân.
  • Sai lầm trong xây dựng quân đội và phòng thủ đất nước.
• Năm 1407, nhà Minh xâm lược, triều Hồ nhanh chóng sụp đổ.

Bài 10: Cải Cách của Lê Thánh Tông (Thế Kỷ XV)

Nội Dung Cải Cách

• Chính trị và hành chính:
  • Vua trực tiếp điều khiển triều đình, bãi bỏ chức Tể tướng.
  • Tuyển chọn quan lại trung ương qua chế độ khoa cử.
  • Ở trung ương: lập sáu bộ (Lại, Hộ, Lễ, Binh, Hình, Công), thêm Lục tự và Lục khoa để hỗ trợ và giám sát.
  • Ở địa phương: chia cả nước làm 12 đạo (sau đổi là Thừa tuyên) gồm Thừa ty (dân sự), Đô ty (quân sự), Hiến ty (tư pháp).
  • Kinh thành Thăng Long thuộc phủ Trung Đô (sau đổi là phủ Phụng Thiên).
  • Năm 1490, hoàn thành bộ bản đồ "Hồng Đức bản đồ sách”.
• Quân sự:
  • Năm 1466, cải tổ quân đội thành quân thường trực (cấm binh) và quân các đạo (ngoại binh).
  • Ở các đạo, đổi 5 vệ quân thành 5 phủ, dưới phủ chia thành vệ quản các sở đội.
  • Đặt quân lệnh để tập trận và đặt các kỳ thi võ tướng.
• Kinh tế:
  • Năm 1477, ban hành chính sách lộc điền và quân điền.
  • Quy định thể lệ thuế khóa theo hạng.
  • Khuyến khích canh nông, đặt các chức quan Hà đê quan, Khuyến nông và Đồn điền quan.
• Luật pháp:
  • Năm 1483, ban hành bộ Quốc triều hình luật (Luật Hồng Đức) gồm 722 điều.
  • Thể chế hóa nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc thành luật.
• Văn hóa - giáo dục:
  • Nho giáo là hệ tư tưởng chính thống.
  • Chú trọng giáo dục, khoa cử.
  • Trùng tu và mở rộng Quốc Tử Giám, Nhà Thái học; mở rộng trường học công; định phép thi Hương, thi Hội.
  • Năm 1484, dựng bia Tiến sĩ.

Kết Quả và Ý Nghĩa

• Kết quả:
  • Cải cách toàn diện, trọng tâm là xây dựng hệ thống hành chính thống nhất cả nước.
  • Các hoạt động kinh tế, pháp luật, quân sự, văn hoá, giáo dục đều tiến bộ hơn hẳn.
• Ý nghĩa:
  • Tăng cường hiệu lực và hiệu quả của bộ máy quan lại, đưa chính quyền Lê sơ đạt đến đỉnh cao của mô hình quân chủ quan liêu chuyên chế.
  • Góp phần quan trọng vào ổn định và phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội.
  • Mô hình quân chủ thời Lê sơ trở thành khuôn mẫu của nhà nước phong kiến ở VN từ thế kỉ XVI đến cuối thế kỉ XVIII.

Bài 11: Cải Cách của Minh Mạng (Thế Kỷ XIX)

Nội Dung Cải Cách

• Chính trị và hành chính:
  • Đổi tên nước Việt Nam thành Đại Nam và củng cố địa vị của Nho giáo.
  • Năm 1820, kiện toàn các cơ quan văn phòng trực tiếp giúp việc cho nhà vua.
  • Ở trung ương: Các cơ quan chuyên trách đứng đầu là lục bộ; lập Kinh lược sứ để thay vua thanh tra các địa phương.
  • Ở địa phương: Từ năm 1831 - 1832, chia cả nước làm 30 tỉnh và phủ Thừa Thiên.
  • Ở miền núi, các vùng dân tộc ít người: thiết lập cấp tổng, chọn người ở địa phương làm Thổ tri và đặt thêm quan lại người Việt để quản lý.
  • Ban hành nhiều lệnh, dụ quy định về chế độ "hồi tị" để ngăn chặn quan lại cấu kết bè phái ở địa phương.
• Kinh tế:
  • Năm 1836, đo đạc lại ruộng đất ở Nam Bộ, lập sổ địa bạ, khôi phục chế độ ruộng đất công.
  • Quy định chính sách thuế đối với thuyền buôn nước ngoài nhằm kiểm soát hoạt động thương mại và an ninh.
• Quốc phòng, an ninh:
  • Quân đội tổ chức theo phương châm “tinh nhuệ”, học hỏi mô hình phương Tây.
  • Coi trọng phát triển lực lượng thủy quân, tăng cường xây dựng pháo đài, tuần soát trên biển.
• Văn hóa - giáo dục:
  • Độc tôn Nho giáo, hạn chế Phật giáo, cấm đoán Thiên Chúa giáo.
  • Năm 1820, lập Quốc sử quán làm nhiệm vụ thu thập và biên soạn sách sử.
  • Năm 1822, cho mở các kỳ thi Hội, Đình, khuyến khích giáo dục Nho học.

Kết Quả và Ý Nghĩa

• Kết quả:
  • Là cuộc cải cách toàn diện trên các lĩnh vực hành chính, kinh tế, văn hóa, giáo dục.
  • Chế độ chuyên chế tập quyền được củng cố, thúc đẩy bộ máy chính quyền các cấp hoạt động hiệu quả.
  • Tăng cường tính thống nhất của quốc gia.
• Ý nghĩa:
  • Tác động tích cực đến sự ổn định chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và quốc phòng an ninh của Đại Nam.
  • Để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho cải cách hành chính Việt Nam hiện nay như: xây dựng mô hình, cơ chế vận hành bộ máy chính quyền, xây dựng đội ngũ quan lại.