CÁC CUỘC CẢI CÁCH LỚN

Cải cách của Hồ Quý Ly

• Cuối thế kỉ XIV, Đại Việt lâm vào khủng hoảng kinh tế, chính trị và xã hội.
• Yêu cầu khách quan là giải quyết khủng hoảng kinh tế - xã hội, thủ tiêu những yếu tố cát cứ của quý tộc nhà Trần, xây dựng, củng cố đất nước.
• Hồ Quý Ly tiến hành cải cách trong khoảng 28 năm tham dự chính sự dưới triều Trần và 7 năm nắm chính quyền.
• Cải cách được thực hiện trên nhiều lĩnh vực: chính trị, quân sự, kinh tế, xã hội, văn hoá - giáo dục.

Chính trị và Hành chính

• Sửa đổi chế độ hành chính, chia cả nước thành lộ và trấn.
• Ban hành quy chế về hệ thống quan lại địa phương.
• Đổi tên Thăng Long thành Đông Đô, xây dựng kinh thành Tây Đô ở Vĩnh Lộc, Thanh Hoá.
• Hồ Quý Ly ép vua Trần dời về Tây Đô cuối năm 1397.
• Mở các khoa thi định kì để tuyển chọn quan lại.
• Cải cách nghi lễ triều đình và y phục quan lại.
• Ban hành quy chế và hình luật mới.

Quân sự

• Chấn chỉnh và tăng cường quân đội.
• Thay các tướng lĩnh trẻ tuổi có năng lực nắm binh quyền.
• Xây dựng lại binh chế, chia lại tổ chức quân đội.
• Cải tiến vũ khí, tăng cường trang bị quốc phòng, xây dựng hệ thống phòng thủ quốc gia.
• Tuyển chọn người giỏi võ nghệ làm tướng chỉ huy.
• Tăng cường tuyển quân quy mô lớn, bổ sung lực lượng hương quân ở các địa phương.

Kinh tế

• Năm 1396, ban hành tiền giấy "Thông bảo hội sao".
• Năm 1397, đặt phép hạn điền.
• Năm 1398, lập sổ ruộng trên cả nước.
• Năm 1402, nhà Hồ thống nhất đơn vị đo lường.
• Cải cách thuế đinh và tô ruộng.

Xã hội

• Năm 1401, ban hành phép hạn nô.
• Năm 1403, đặt Quảng tế (cơ quan coi việc y tế) để chữa bệnh cho dân.

Văn hóa và Giáo dục

• Đề cao Nho giáo trên cơ sở có phê phán, chọn lọc.
• Hạn chế sự phát triển thái quá của Phật giáo và Đạo giáo.
• Đề cao và khuyến khích sử dụng chữ Nôm.
• Chú trọng giáo dục, chủ trương mở rộng hệ thống trường học.
• Sửa đổi chế độ thi cử.

Kết quả và Ý nghĩa

• Cải cách đạt được một số kết quả bước đầu, sự xác lập bước đầu của thể chế quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền theo đường lối pháp trị, được tổ chức thống nhất, chặt chẽ.
• Tiềm lực quốc phòng được nâng cao.
• Xóa bỏ kinh tế điền trang của quý tộc nhà Trần.
• Văn hoá dân tộc, nhất là chữ Nôm, được đề cao.
• Với những kết quả trên, cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ đã bước đầu xác lập mô hình phát triển mới của quốc gia Đại Việt.
• Tuy nhiên, những cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ còn nhiều chủ quan, nóng vội, một số cải cách còn bộc lộ hạn chế, không triệt để.
• Bước đầu ổn định tình hình xã hội, củng cố tiềm lực đất nước để chuẩn bị đối phó với giặc ngoại xâm.
• Thể hiện tinh thần dân tộc, ý thức tự cường của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Vì Sao Cải Cách Không Thành Công

• Một số nội dung cải cách còn hạn chế, không triệt để, gây ảnh hưởng đến khả năng thu phục và đoàn kết nhân dân.
• Tiền giấy "Thông bảo hội" dễ bị làm giả và chưa được dân chúng tin dùng.
• Chính sách hạn điền còn bất cập.
• Chính sách hạn nô không giải phóng hoàn toàn.

Bài Học Kinh Nghiệm

• Muốn tồn tại và phát triển thì phải luôn có sự thay đổi.
• Nội dung cải cách phải phù hợp với yêu cầu thực tiễn.
• Luôn chú trọng phát huy và không ngừng củng cố khối đại đoàn kết.

Cải Cách Lê Thánh Tông

• Giữa thế kỉ XV, kinh tế - xã hội Đại Việt phục hồi và phát triển.
• Tình trạng phân tán quyền lực gây khó khăn cho chính quyền trung ương.
• Yêu cầu khách quan là kiện toàn mô hình nhà nước quân chủ tập quyền.

Nội Dung Cải Cách

• Bãi bỏ chức tể tướng và các chức danh đại thần khác.
• Bãi bỏ lệ ban quốc tính.
• Tổ chức tuyển chọn bộ máy quan lại qua chế độ khoa cử.
• Đặt các chức Tổng binh, Đô ty quản lí.
• Đặt xã quan thành xã trưởng.

Cải Cách Hành Chính

• Từ năm 1466 đến năm 1471, vua Lê Thánh Tông tiến hành một cuộc cải cách quy mô lớn.
• Đứng đầu bộ máy nhà nước là Hoàng đế.
• Sáu bộ đảm trách những công việc chính yếu.
• Đặt thêm Lục tự và Lục khoa để hỗ trợ và giám sát Lục bộ.

Cấp Địa Phương

• Cả nước chia làm 12 đạo (sau đổi thành: thừa tuyên), đến năm 1471 có thêm thừa tuyên Quảng Nam.
• Thừa ty (dân sự), Đô ty (quân sự) và Hiến ty (tư pháp).
• Kinh thành Thăng Long là phủ Trung Đô, sau đổi gọi là phủ Phụng Thiên.
• Năm 1467, vua Lê Thánh Tông ra lệnh các thừa tuyên vẽ bản đồ.
• Đến năm 1490, bộ bản đồ hoàn thành, được in với tên gọi: Hồng Đức bản đồ sách.

Quân Sự

• Năm 1466, vua Lê Thánh Tông cải tổ hệ thống quân đội.
• Chia làm hai loại quân: quân thường trực và quân các đạo.
• Thực hiện chế độ quân lệnh để tập trận thường xuyên.

Kinh Tế

• Năm 1477, vua Lê Thánh Tông ban hành chính sách lộc điền và quân điền.
• Quy định thể lệ thuế khoá.
• Khuyến khích canh nông.

Luật Pháp

• Năm 1483, vua Lê Thánh Tông cho ban hành bộ Quốc triều hình luật (Luật Hồng Đức).

Văn Hóa và Giáo Dục

• Nho giáo được vua Lê Thánh Tông đặt làm hệ tư tưởng chính thống.
• Chú trọng giáo dục, khoa cử.
• Mở rộng Quốc Tử Giám và hệ thống trường học.

Kết Quả và Ý Nghĩa

• Xây dựng được hệ thống hành chính thống nhất trên phạm vi cả nước theo hướng tinh gọn.
• Các hoạt động kinh tế, pháp luật, quân sự, văn hoá, giáo dục đều đạt được tiến bộ hơn hẳn.
• Thành công của cuộc cải cách đã góp phần tăng cường tính hiệu lực và hiệu quả của bộ máy quan lại.
• Góp phần quan trọng vào ổn định và phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội Đại Việt thế kỉ XV.
• Mô hình quân chủ thời Lê sơ đã trở thành khuôn mẫu của các nhà nước phong kiến ở Việt Nam.

Bài Học Kinh Nghiệm

• Thực hiện nguyên tắc "trên dưới liên kết hiệp đồng, trong ngoài kiềm chế lẫn nhau".
• Thực hiện nguyên tắc "chức vụ và trách nhiệm nghiêm minh, quyền lợi và nghĩa vụ tương xứng".
• Quản lý nhà nước bằng pháp luật.
• Tuyển chọn cán bộ công khai, minh bạch.

Cải Cách Minh Mạng

• Năm 1802, nhà Nguyễn thành lập với lãnh thổ rộng lớn.
• Vấn đề cấp bách là kiện toàn bộ máy chính quyền, thực hiện nhất thể hoá các đơn vị hành chính.

Nội Dung Cải Cách

• Đổi tên nước Việt Nam thành Đại Nam.
• Củng cố địa vị của Nho giáo.
• Giữ nguyên bộ máy như thời Lê sơ.
• Kiện toàn các cơ quan văn phòng.

Cấp Địa Phương

• Năm 1831 - 1832, vua Minh Mạng triển khai cải cách hành chính địa phương.
• Chia cả nước làm 30 tỉnh và 1 phủ Thừa Thiên.
• Phân cấp hành chính theo mô hình từ trên xuống, gồm: tỉnh, phủ, huyện/châu, tổng, xã.
• Khu vực miền núi: nhà Nguyễn thiết lập cấp tổng.
• Bộ máy quan lại: tuyển chọn quan lại thông qua khoa cử.

Kinh Tế

• Năm 1836, vua Minh Mạng cho triển khai đo đạc lại ruộng đất ở Nam Bộ, lập sổ địa bạ.
• Quy định lại chính sách thuế đối với thuyền buôn nước ngoài.
• Về quốc phòng, an ninh: quân đội được tổ chức theo phương châm “tinh nhuệ”.

Văn Hóa và Giáo Dục

• Độc tôn Nho giáo, hạn chế Phật giáo và cấm đoán Thiên Chúa giáo.
• Năm 1820, cho lập Quốc sử quán.
• Về giáo dục khoa cử, năm 1822, vua Minh Mạng cho mở lại các kì thi Hội, thi Đình.

Kết Quả và Ý Nghĩa

• Hệ thống hành chính trên cả nước được cấu trúc lại một cách thống nhất, chặt chẽ và tập trung.
• Hoàn thành thống nhất đất nước về mặt hành chính.
• Thể hiện tài năng, tâm huyết của vua Minh Mạng.

Hạn Chế

• Cải cách của Minh Mệnh quá chú trọng xây dựng bộ máy nhà nước phong kiến đã lỗi thời.
• Chú trọng củng cố vương quyền hơn là cải thiện dân sinh.

Bài Học Kinh Nghiệm

• Thống nhất đơn vị hành chính địa phương trong cả nước.
• Xây dựng cơ cấu bộ máy nhà nước đơn gọn nhẹ, chặt chẽ.
• Phân định cụ thể chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan và cán bộ.
• Chú trọng hơn nữa công tác đào tạo, bồi dưỡng, tuyển chọn nhân tài.

So Sánh Lê Thánh Tông và Minh Mạng

• Giống nhau-đều kiên quyết cải cách hành chính
• Đều xay dựng chế độ quân chủ trung ương tập quyền
• Nha nước tổ chức thống nhất từ trung ương đến địa phương theo hướng gọn nhẹ