Borderline Persoonlijkheidsstoornis

Borderline Persoonlijkheidsstoornis

• Borderline is een persoonlijkheidsstoornis gekenmerkt door instabiliteit in stemming, zelfbeeld, en relaties.
• Impulsief gedrag komt vaak voor.
• Kenmerken zijn onder andere stemmingswisselingen.
• Er is een gebrek aan een samenhangend zelfbeeld.
• Er is sprake van onvoorspelbaar en impulsief gedrag.
• Moeite met alleen zijn en onzekerheid over de eigen identiteit spelen een rol.
• Problemen met het aangaan en onderhouden van contacten zijn typerend.
• Opzettelijke zelfverwonding kan voorkomen.
• Er is inadequate intense woede of moeite om boosheid te beheersen.
• Dissociatieverschijnselen, waarbij iemand staart en afwezig lijkt, zijn mogelijk.
• Voor de diagnose borderline moeten minstens vijf van de bovenstaande kenmerken aanwezig zijn.

Oorzaken en Risicofactoren Borderline

• Een combinatie van erfelijkheid en omgevingsfactoren speelt een rol bij borderline.
• Hechtingsproblemen en negatieve levensgebeurtenissen, vooral in de jeugd, zijn belangrijke factoren.
• Mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik in de jeugd komen vaak voor bij mensen met borderline.
• Ongeveer de helft van de mensen met borderline heeft een geschiedenis van mishandeling of seksueel misbruik.
• Als emotionele mishandeling wordt meegeteld, ligt dit percentage nog hoger.
• Mensen met borderline wonen vaker zonder partner, wat samenhangt met de instabiliteit in relaties.
• Er is geen direct verband gevonden tussen borderline en opleidingsniveau of woonomstandigheden.

Bijkomende Aandoeningen en Gevolgen Borderline

• Borderline gaat vaak samen met andere psychische aandoeningen.
• Veel voorkomende bijkomende aandoeningen zijn stemmings- of angststoornissen, depressie en alcoholmisbruik.
• Paniekaanvallen met agorafobie en boulimia komen ook voor.
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS) is een veel voorkomende comorbiditeit, omdat borderline vaak voortkomt uit trauma.
• Lichamelijke gevolgen kunnen ontstaan door middelenmisbruik, roekeloos rijgedrag, wisselende seksuele contacten, automutilatie en suïcidaliteit.

Behandeling van Borderline

• Behandelingsmogelijkheden omvatten ambulante zorg en deeltijdbehandeling.
• Cognitieve gedragstherapie (CGT) helpt de patiënt negatieve gedachten te herkennen en te corrigeren.
• Dialectische gedragstherapie (DGT) is gericht op het verminderen van zelfdestructief gedrag en het vergroten van vaardigheden om met emoties en gedachten om te gaan.
• Onderdelen van DGT zijn onder andere aandachttraining, emotieregulatie, crisisvaardigheden en relationele vaardigheden.
• Therapie kan worden ondersteund met medicatie.
• Antipsychotica kunnen worden ingezet.
• Stemmingsstabilisatoren, zoals lithium, kunnen helpen tegen impulsiviteit en stemmingswisselingen.
• Antidepressiva kunnen nuttig zijn bij depressieve klachten.
• Kalmerings- en slaaptabletten worden over het algemeen vermeden.

Interventies door Verpleegkundigen bij Borderline

• Een begripvolle en geduldige benadering is essentieel.
• De verpleegkundige moet aanwezig zijn zonder de verantwoordelijkheid van de patiënt over te nemen en geen contact opdringen.
• Het is belangrijk om ervan uit te gaan dat de patiënt simpele dingen in de omgang over het hoofd ziet of niet meer weet.
• Veiligheid en bescherming zijn cruciaal.
• Duidelijke grenzen en afspraken over verantwoordelijkheden zijn noodzakelijk.
• Regels moeten helder, transparant en consequent worden gehanteerd.
• Structuur is belangrijk, omdat impulsief gedrag snel uit de hand kan lopen.

Geslacht, Leeftijd en Prevalentie van Borderline

• Borderline wordt vaker gediagnosticeerd bij vrouwen dan bij mannen (72,6% vrouw, 27,4% man).
• De aandoening komt het meest voor bij jongvolwassenen.
• Diagnostiek bij jongeren tussen 18 en 20 jaar is lastiger.
• Tussen 30 en 50 jaar bereiken de meeste mensen met borderline meer stabiliteit in relaties en werk.
• Borderline komt minder vaak voor bij mensen boven de 50 jaar.
• Ongeveer 1% van de bevolking krijgt de diagnose borderline.

Obsessieve Compulsieve Stoornis (OCS)

• OCS kenmerkt zich door herhalende dwanggedachten en/of dwanghandelingen die ernstige klachten veroorzaken.
• Dwanggedachten (obsessies) worden ervaren als vreemd, ongewenst en opdringerig.
• Dwanghandelingen (compulsies) zijn herhaalde handelingen (zoals handen wassen) of geestelijke handelingen (zoals tellen).

Oorzaken OCD

• Erfelijkheid speelt een rol bij het ontstaan van OCD.
• Sociale omgevingsfactoren, zoals werkloosheid, scheiding en een lagere sociaaleconomische klasse, kunnen bijdragen.
• Levensgebeurtenissen, zoals trauma of zwangerschap, kunnen een trigger zijn.
• Psychologische factoren spelen ook een rol.

Behandeling OCD

• Een combinatie van medicatie en cognitieve gedragstherapie is vaak effectief.
• Medicijnen die worden gebruikt zijn antidepressiva (SSRI's), antipsychotica en/of benzodiazepinen.
• Cognitieve gedragstherapie richt zich op het corrigeren van fouten in het denkproces.
• Exposure in vivo, waarbij geleidelijk wordt blootgesteld aan angstgedachten, is een belangrijk onderdeel.
• Responspreventie, het voorkomen van dwanghandelingen, wordt toegepast.
• Het is belangrijk om zo snel mogelijk na de diagnose met de behandeling te starten.
• Bij ernstige gevallen kan een dagklinische of klinische behandeling nodig zijn.
• Genezing is mogelijk.
• Bij onvoldoende verbetering na medicatie en therapie kunnen meer invasieve behandelingen worden overwogen.
• Capsulotomie is een ingreep waarbij kleine doorsnijdingen in de hersenen verbindingen tussen ontregelde zenuwbanen worden doorbroken.
• Deep brain stimulatie, waarbij ontregelde zenuwbanen worden doorbroken met behulp van elektroden, is een andere optie.

Richtlijnen voor verpleegkundige zorg bij OCD

• Minimale aandacht besteden aan de dwanghandeling tijdens de uitvoering.
• Complimenten geven bij pogingen om dwanggedachten te onderdrukken.
• Zorgen voor structuur in de dag.
• Niet meegaan in de dwanggedachte/handeling.
• Uitnodigen om over de gedachten en gevoelens te praten.

Stoornissen verwant aan OCS

• Morfodysfore stoornis: een stoornis in de lichaamsbeleving waarbij iemand denkt lelijk te zijn.
• Verzamelstoornis: overmatig verzamelen van spullen.
• Haaruittrekstoornis (Trichotillomanie): dwangmatig uittrekken van haren.
• Huidplukstoornis (Excoriatiestoornis): dwangmatig plukken aan de huid.

Persoonlijkheidsstoornissen

• Persoonlijkheid verwijst naar het patroon van denken, beleven en gedragen.
• Karakter en temperament zijn onderdelen van de persoonlijkheid.
• Temperament is de erfelijke aanleg voor hoe iemand omgaat met dingen en is al voor de geboorte merkbaar.
• Karakter is het gedrag dat al vroeg zichtbaar is, gevormd door de wisselwerking tussen temperament en de sociale omgeving; karaktereigenschappen kunnen worden geremd of versterkt.

Persoonlijkheidsstoornissen: Ontwikkeling en Factoren

• De kinderjaren hebben invloed op de ontwikkeling van de persoonlijkheid.
• De manier waarop iemand met tegenslagen omgaat, speelt een rol.
• Problemen ontstaan wanneer iemand zich niet kan aanpassen aan de omgeving en het gedrag afwijkt van wat binnen de cultuur wordt verwacht.
• Persoonlijke mogelijkheden en beperkingen, zoals cognitieve vermogens, motorische vaardigheden en lichamelijke conditie, spelen mee.
• Sociaal-economische omstandigheden en intensieve gebeurtenissen hebben invloed.
• De mate van zelfsturing die iemand aan zijn leven kan geven, is van belang.

Algemene Criteria voor Persoonlijkheidsstoornissen

• Minstens twee van de volgende gebieden moeten zichtbaar zijn aangetast:
  • Cognities (denken, waarnemen, uitleggen)
  • Affectiviteit (zelfgevoel, beleving van emoties, labiliteit)
  • Interpersoonlijk functioneren (aangaan en onderhouden van relaties)
  • Impulsbeheersing (uitstellen van behoeften, boos worden)
• De stoornis veroorzaakt lijden bij de persoon zelf of bij anderen in de omgeving.

Behandeling van Persoonlijkheidsstoornissen

• De behandeling wordt vaak te snel gestopt zodra enige mate van stabiliteit is bereikt.
• Bewustwording van de oorsprong van het gedragspatroon is belangrijk.
• Er moet worden geleerd om beter met zichzelf en anderen om te gaan.

Therapieën voor Persoonlijkheidsstoornissen

• Mentalisation-based treatment (MBT): deze therapie richt zich op het vermogen om te reflecteren op de eigen en andermans situatie, waarbij wordt geleerd dat gedachten kunnen verschillen.
• Schematherapie: deze therapie richt zich op het doorbreken van niet-kloppende denkschema's die vastlopen in werk en relaties, vaak in combinatie met CGT.