Biologie Weefselquiz voor 10e klas

Weefsels, orgaanstelsels en homeostase

• Dieren zijn opgebouwd uit verschillende celtypen. Zoogdieren hebben meer dan 200 celtypen.
• Organisatieniveaus bij dieren: cellen, weefsels, organen, orgaanstelsels.
• Weefsels zijn groepen van cellen met dezelfde embryonale oorsprong, die gelijkaardig zijn in structuur en functie.
• Drie fundamentele embryonale weefsels (kiembladen) bij Bilateria: Endoderm, mesoderm en ectoderm.
• Vier primaire weefsels bij volwassen gewervelde dieren: epitheel-, bind-, spier- en zenuwweefsel.
• Organen zijn combinaties van verschillende weefsels die een structurele en functionele eenheid vormen (bv. hart, nier, lever).
• Orgaanstelsels zijn groepen van organen die samenwerken om een primaire activiteit van het lichaam uit te voeren. Gewervelde dieren hebben 11 grote orgaanstelsels (bv. ademhalingsstelsel, bloedvatenstelsel).
• Twee grote lichaamsholtes:
  • Dorsale lichaamsholte (in de schedel en wervels).
  • Ventrale lichaamsholte (tussen ribben en wervelkolom, diafragma verdeelt in thoracale holte: hart en longen en abdominopelvische holte: meeste organen).

Epitheelweefsel

• Epitheel bedekt elk oppervlak van het lichaam.
• Kan afkomstig zijn van elk van de drie kiembladen (bv. epidermis van de huid is van ectodermale oorsprong, epitheel van bloedvaten is van mesodermale oorsprong).
• Cellen zijn nauw verbonden en vormen een beschermingslaag met sterke regeneratieve mogelijkheden: epitheelcellen kunnen heel het leven vervangen worden.
• Epitheel is verbonden met bindweefsel via een membraan.
• Epitheel heeft polariteit: basale oppervlak (onderkant, verbonden met bindweefsel) en apicale oppervlak (bovenkant, vrij in de buitenwereld/lumen).
• Drie soorten epitheel: plaveiselcellig, kubiekcellig en cilindercellig. Epitheel kan éénlagig of meerlagig zijn.
• Epitheelcellen kunnen modificeren tot klieren (bv. speekselklieren, zweetklieren, endocriene klieren).

Bindweefsel

• Bindt en ondersteunt alle andere weefsels.
• Afkomstig van mesoderm.
• Twee soorten bindweefsel: gewoon bindweefsel (losmazig/compact) en gespecialiseerd bindweefsel (kraakbeen, been, bloed).
• Bindweefselcellen zijn niet altijd nauw met elkaar in contact, maar worden ondersteund door een extracellulaire matrix (ECM). ECM bestaat uit grondsubstantie en proteïnevezels (collageen, elastine, reticuline).
• Adipocyten (vetcellen) maken deel uit van losmazig bindweefsel, vetdruppeltjes met een dun laagje cytoplasma eromheen.

Kraakbeen

• Kraakbeen is gespecialiseerd bindweefsel, (bv. gewrichten, strottenhoofd, neus, oren).
• ECM bestaat uit chondroïtine en collageenvezels (soms ook elastinevezels).
• Kraakbeen is stevig en flexibel, met een grote treksterkte.
• Kraakbeencellen (chondrocyten) bevinden zich in lacunae (holtes) in de ECM.

Been

• Been is een gespecialiseerd bindweefsel dat uniek is voor gewervelde dieren.
• ECM bestaat uit calciumfosfaatkristallen.
• Beencellen (osteocyten) overleven in het verharde beenweefsel.
• Osteocyten blijven in contact met elkaar via canaliculi (buisjes).
• Been vormt Havers systemen rond bloedvaatjes, zodat zuurstof en nutriënten de osteocyten kunnen bereiken.

Kraakbeen en beenvorming

• Been kan endochondraal of intra-membraanaal gevormd worden.
• Endocondraal: osteoblasten dringen kraakbeen binnen en produceren extracellulaire matrix (o.a. collageen, calciumfosfaat, calciumcarbonaat).
• Intramembraneaal: osteoblasten in bindweefsel maken spontaan been.
• Osteoblasten worden osteocyten wanneer ze in de matrix vastzitten.
• Osteoclasten resorberen been.

Bloed

• Bloed is een gespecialiseerd bindweefsel.
• ECM is het bloedplasma.
• Bloed bevat rode bloedcellen (erytrocyten), witte bloedcellen (leukocyten) en bloedplaatjes (thrombocyten).

Spierweefsel

• Komt voor bij alle dieren. Myosine is ontstaan bij sponzen.
• Drie soorten:
  • Glad spierweefsel: niet gestreept, autonoom (niet onder invloed van wil). Bestaat uit lange, spoelvormige cellen met één kern. Komt voor in wand van bloedvaten en rond organen.
  • Skeletspierweefsel: dwarsgestreept, somatisch (onder invloed van wil). Bestaat uit spiervezels met meerdere kernen (syncytium). Vastgemaakt aan beenderen via pezen.
  • Hartspierweefsel: dwarsgestreept, autonoom. Bestaat uit spiercellen met één kern, verbonden via intercalaire schijven met gap junctions.

Zenuwweefsel

• Bestaat uit neuronen en neurogliacellen.
• Neuronen bestaan uit:
  • Cellichaam: bevat de kern.
  • Dendrieten: vertakte uitlopers, voert elektrische impulsen naar cellichaam.
  • Axon: enkelvoudige uitloper, voert impulsen weg van cellichaam.
• Neurogliacellen geleiden geen elektrische signalen, ondersteunen, voeden, beschermen en isoleren neuronen en verwijderen vreemde stoffen rond neuronen (microgliacellen).

Orgaanstelsels

• Orgaanstelsels vervullen vijf grote functies:
  • Communicatie en integratie (zenuwstelsel en endocrien stelsel).
  • Steun en beweging (spierstelsel en skeletstelsel).
  • Regulatie en onderhoud: verterings-, bloedvaten-, ademhalings- en excretiestelsel.
  • Verdediging: integument en immuunsysteem.
  • Reproductie en ontwikkeling: voortplantingsstelsel.

Homeostase

• Cellen goed functioneren, vereist constante interne condities (bv. temperatuur, bloedsuikerspiegel, pH, waterbalans).
• Te grote afwijkingen van deze condities kunnen ernstige gevolgen hebben.
• Homeostase is het proces waarbij organismen het interne milieu in evenwicht houden, ondanks omgevingsveranderingen.
• Homeostase berust op negatieve terugkoppelingsmechanismen.
  • Veranderingen worden opgevangen door sensoren.
  • Informatie wordt naar een controlecentrum gestuurd (hersenen, ruggenmerg of endocriene klier).
  • Het centrum vergelijkt de situatie met een vooropgestelde conditie.
  • Reacties worden opgezet om de situatie te corrigeren terug naar de vooropgestelde conditie.
• Positieve terugkoppeling: versterkt een signaal, draagt niet noodzakelijk bij tot homeostase (bv. bloedstolling, baarmoedercontracties).
• Endotherme dieren (bv. zoogdieren en vogels) moeten een constante lichaamstemperatuur genereren onafhankelijk van de omgeving (bv. door zweten of rillen).
• Kleinere dieren hebben meer energie nodig dan grotere dieren i.v.m. een hogere oppervlakte-volume verhouding.

Test je kennis over de verschillende weefsels en hun functies bij volwassen vertebraten. Leer meer over embryonale weefsels, neuronstructuren en extracellulaire matrix. Deze quiz is ontworpen voor studenten in de 10e klas biologie.