باکتری اسپیروکتا و گونه‌های آن

باکتری اسپیروکتا

اسپیروکتا، باکتری‌هایی با مورفولوژی مارپیچی یا فنری شکل هستند.
سه جنس از اسپیروکتا برای انسان بیماری‌زا هستند: Treponema, Borrelia و Leptospira.

Treponema

گونه‌های مختلفی دارد، ولی گونه‌ای که برای انسان بیماریزا است Treponema pallidum نام دارد.
Treponema pallidum چندین زیرگونه دارد، سه زیرگونه آن برای انسان بیماریزا هستند.
زیرگونه Treponema pallidum pallidum فرم مارپیچی و بسیار نازک دارد، بنابراین با رنگ‌آمیزی گرم دیده نمی‌شوند.
در محیط کشت فاقد سلول نمی‌توانند رشد کنند.
جداسازی آنها در محیط کشت سلول سخت است، زیرا زمان تکثیر (generation time) آنها طولانی است و نمی توانند چند نسل تکثیر یابند.
ساختار دیواره آنها مشابه گرم منفی‌هاست و دارای غشاء هستند.
دارای لیپوپروتئین‌های متعددی روی سطح دیواره هستند، اما معمولاً این لیپوپروتئین‌ها به بیرون نمایان نیستند (مانند flagella).
این ویژگی به آنها مقاومت به فاگوسیتوز می‌دهد زیرا سیستم ایمنی به لیپوپروتئین‌ها به درستی پی نمی‌برد و از مکانیسم‌های دفاعی بدن (سیستم ایمنی) فرار می‌کنند.
قابلیت اتصال به فیبرو نکتین دارند. فیبرو نکتین در تمام بخش‌های بدن، به‌ویژه بافت همبند، وجود دارد، لذا توانایی اتصال به آنها دارند.
دارای همولیزین‌ها هستند که به دلیل ویژگی‌ها و ساختارهای خاصشان و این که به راحتی در آزمایشگاه جدا می‌شوند، مبهمند.
دارای هیالورونیداز هستند. همولیزین و هیالورونیداز باعث تخریب بافت، به خصوص بافت پیوندی، می‌شوند.
عامل بیماری مقاربتی سیفلیس هستند (از طریق تماس جنسی منتقل می‌شوند).

مراحل سیفلیس

مرحله اول: پس از تماس جنسی زخم در نواحی تناسلی یا خود آلت تناسلی ایجاد می‌شود که به این زخم شانکر سخت گفته می‌شود. (شانکر نرم در جلسه قبل گفته شده).
- در معاینه، اگر این زخم تحت فشار قرار گیرد مقاومت می‌کند و معمولاً دردناک نیست.
- بین ۱۰ روز تا ۳ ماه پس از تماس جنسی ممکن است طول بکشد تا ایجاد شود.
- این زخم محدود به ناحیه تناسلی نیست و می‌تواند در مخاط دهان نیز اتفاق بیفتد.
- این ضایعه پر از باکتری است و می‌توان تجمع سلول‌های سیستم ایمنی را در آن دید.
- لنفا دویت (تورم غدد لنفاوی) در نواحی ممکن است اتفاق بیفتد.
- این زخم پس از ۲-۱ ماه خوب می‌شود و بیمار فکر می‌کند بیماری تمام شده است. در حالی که این احساس کاذب است. در اکثر موارد بیماری وارد مرحله ثانویه می‌شود.
مرحله ثانویه: پس از بهبود مرحله اول اتفاق می‌افتد.
- فرد دچار علائم شبیه آنفولانزا می‌شود.
- لنفادنوپاتی، ضعف و بی حالی ممکن است دیده شود.
- مشخصه اصلی آن ایجاد راش روی سطح پوست است که می‌تواند کل بدن را (حتی کف دست و پا) درگیر کند.
- راش‌ها می‌توانند بسیار کوچک یا حتی پوسکار (پوستی) باشند.
- این ضایعات نیز پر از باکتری هستند و می‌توان باکتری را از زخم و این ضایعات جدا کرد.
- اگر در این مرحله درمان صورت گیرد مراحل بعدی دیگر ظاهر نمی‌شوند (قابل درمان است).
- داروی انتخابی آن پنی سیلین G است.
- در فاز ثانویه گاهی اوقات در برخی از بیماران ممکن است یک سری ضایعات برجسته خشک در نواحی مخاطی مانند ناحیه دهان و روی زبان ایجاد شود که به این ضایعات پاندلولوماتا می‌گویند.
مرحله سوم: مرحله مزمن است.
- آسیب (به صورت ضایعات) می‌تواند در هر نقطه از بدن مانند قلب، استخوان، بیضه و … باشد.
- این مرحله ناشی از عملکرد سیستم ایمنی است، به این صورت که سیستم ایمنی می‌خواهد باکتری را از بین ببرد و به سلول‌های بدن آسیب می‌رساند.
- ضایعات در این مرحله گومای نامیده می‌شوند و می‌تواند به صورت نوروس‌ایفلیس، کاردیاس‌ایفلیس، درماس‌ایفلیس و … باشد.
در عفونت‌های مقاربتی مثل سوزاک یا سیفلیس، احتمال انتقال HIV افزایش می‌یابد، زیرا ضایعات سلولی یا shedding در بخش ناحیه تناسلی ایجاد می‌شود و خطر انتقال را افزایش می‌دهد.
سیفلیس مادرزادی: منجر به سقط و مرده زایی یا ایجاد اختلال در نوزادان می‌شود، مانند کوری، کری، تغییر شکل دندان‌ها (دندان‌های زینی شکل یا Hutchinson)، فک و … و در بسیاری از موارد منجر به مرگ نوزاد می‌شود.

Leptospira

اسپیروکت دیگری است که مشخصه بارز آن دیدن قلاب در یک قطب یا هر دو قطب باکتری است.
گونه‌های مختلف این خانواده، که بیماری‌زا هستند، با نام Leptospira interrogans طبقه‌بندی می‌شوند و گونه‌های غیربیماری‌زا را Leptospira biflexa می‌نامند.
اسپیروکت‌های مارپیچی هستند و دارای قلاب هستند و طیف وسیعی از عفونت‌ها را (از عفونت‌های زودگذر تا بیماری‌های شدید و زردی‌های برق‌آسا) ایجاد می‌کنند.
نوع عفونتی که در انسان ایجاد می‌شود به عوامل و فاکتورهای مختلفی بستگی دارد، برای مثال فاکتورهای ویرولانس جنس و گونه مختلف Leptospira، سیستم ایمنی میزبان، میزان باکتری وارد شده به بدن و ... .
بیماری شدید که Leptospira می‌تواند ایجاد کند، بیماری ویله (نوعی زردی شدید همراه با آسیب شدید به بافت کبد) است که البته می‌تواند آسیب کلیوی یا عروقی یا میوکاردیت ایجاد کند و منجر به مرگ شود.
نحوه ایجاد عفونت توسط باکتری Leptospira:
- به علت نازک بودن، از طریق غشاهای سالم مثل ملتحمه چشم یا خراش‌های نازک پوستی می‌تواند منتقل شود.
- در کشور ما، به خصوص در استان‌های مرطوب مانند شمال کشور و در افرادی که در شالیزارها کار می‌کنند، وجود دارند.
- پس از ورود به بدن می‌تواند از طریق جریان خون منتقل شود و باعث آسیب به آنژیوم شود و سپس مننژیت و خونریزی ایجاد کند.
- این خونریزی می‌تواند در تشخیص پزشک اشتباه ایجاد کند و پزشک تشخیص آن را بیماری CHF (تب خونریزی دهنده کریمه کنگو) دهد و این بیماری قابلیت سرایت بالایی دارد.
- پس از ورود به بدن وارد خون و مایع مغزی نخاعی می‌شود و در همان مرحله اولیه، باکتری بیشتر از این دو بخش خارج می‌شود.
- پس از دو تا سه هفته، باکتری از ادرار جدا می‌شود و تا سه ماه نیز می‌تواند طول بکشد.
- دو میزبان دارد:
  - میزبان مخزن: شامل جونده‌ها و پستانداران کوچک مثل موش و رت و … است. عفونت در این موجودات مزمن است و معمولا شدید نیست. پس از درگیر شدن کلیه حیوان از طریق ادرار دفع می‌شود. در ادامه این ادرار با آلوده کردن محلی که انسان با آن ارتباط دارد می‌تواند موجب آلودگی انسان شود.
  - میزبان تصادفی: می‌تواند انسان و بقیه حیوانات باشند. در انسان، باکتری می‌تواند از طریق آب، برکه‌ها و به طور کلی مناطق مرطوب مانند شالیزارها منتقل شود. باکتری می‌تواند قصابی‌ها و دامپزشکان را درگیر کند. در میزبان تصادفی نیز معمولا از طریق ادرار دفع می‌شود.
  - احتمال انتقال انسان به انسان وجود دارد اما هنوز به‌طور قطعی مشخص نشده است.
علائم بیماری Leptospira:
- مرحله اول: شبیه آنفولانزا است و شامل درد عضلانی، تب، اسهال، استفراغ و سردرد است.
- مرحله دوم: با سردرد شدید ناگهانی شروع می‌شود و می‌تواند باعث تشدید علائم مرحله اول شود. در ادامه می‌تواند باعث آسیب عروقی، مننژیت، آسیب شدید کبدی (که بیماری ویله یا زردی عفونی نیز می‌گویند)، آسیب بافت و حتی درگیری غده فوق کلیوی شود.
- میزان مرگ و میر: نرخ آن پایین است مگر اینکه موارد حاد مانند درگیر شدن فرد با زردی عفونی دیده شود.

Borrelia

گروهی از Borrelia بیماری لایم و گروه دیگری تب راجعه (یا عودکننده) ایجاد می‌کنند.
بیماری لایم
- Borrelia burgdorferi عامل اصلی ایجاد آن است، اما Borrelia garinii و Borrelia afzelii هم ایجاد کننده آن هستند.
- Borrelia burgdorferi بیشتر در آمریکا گزارش می‌شود، اما garinii و afzelii بیشتر در آسیا و اروپا گزارش می‌شوند.
- روش انتقال: از طریق گزش کنه سخت Ixodes منتقل می‌شود که می‌تواند ضایعات جلدی تا موارد ضایعات شدید (عصبی، قلبی، روماتولوژیک و التهاب مفاصل) ایجاد کند.
تب راجعه
- یکی از نمونه‌های آن تب راجعه اپیدمی است که توسط Borrelia cornients ایجاد می‌شود. حامل آن شپش بدن انسان است.
- نمونه دیگر آن تب راجعه اندمی است که حاملش کنه نرم است.
- تب راجعه بیماری تب‌دار است که بسته به نوع آن ممکن است ۱ تا ۱۵ بار عود کند.
روش تشخیص:
- روش تشخیص رنگ‌آمیزی گرم: دیده نمی‌شوند و در هیچ کدام از گرم منفی‌ها و گرم مثبت‌ها طبقه‌بندی نمی‌شوند، اما ساختارشان شبیه گرم منفی‌ها است.
- در اینجا برش از مقطع باکتری را مشاهده می‌کنید که در این مقطع اگر شاهد باشید، در فضای پری پلاسمیک، فلاژل‌هایی به نام اندوفلاژل قرار دارند که از باکتری جدا شده‌اند و کاملاً در فضای پری پلاسمیک قرار دارند. این ویژگی یک مزیت دارد و این است که باعث می‌شود باکتری حرکت قوی‌تری داشته باشد و در محیط ویسکوز راحت‌تر حرکت کند.
  - محیط با گرانروی بالاتر، ویسکوزیته بیشتری دارد.
- باکتری با فلاژل‌های بیرون زده نمی‌تواند به داخل چرک (که پر از سلول‌های مرده و بافت فیبروزی است)، حرکت کند، اما باکتری‌هایی که اندوفلاژل دارند در محیط ویسکوز به راحتی حرکت می‌کنند.
- انقباضات ایجاد شده در سطح باکتری باعث حرکت آن می‌شود.
- اسپیروکت‌ها به علت ساختار دیواره خود، به فاگوسیتوز مقاوم هستند.
- Borrelia ها نسبت به دو اسپیروکت قبلی ضخیم‌تر هستند و با رنگ‌آمیزی گیمسا دیده می‌شوند.
مراحل بیماری لایم:
- زمان گزش کنه، پس از آن طی چند روز ضایعه‌ای (التهاب و قرمز) ایجاد می‌شود، به علاوه یک اریتم (قرمز مهاجر) که حرکت و پراکنده می‌شود.
- در ابتدا، ضایعه ای قرمز رنگ با قطر ۵ تا ۵۰ سانتی‌متر که نشانه التهاب است در محل نیش ایجاد می‌شود و تا حدی پراکنده می‌شود.
- در ۶۰ درصد موارد، اگر درمان نشود التهاب مفاصل (آرتریت) ایجاد می‌شود.
- مخزن: موش و گوزن‌های دم سفید در آمریکا.
- در مناطق آمریکا با تابلوی اعلام خطر به دلیل احتمال آلودگی از طریق حیوانات (گوزن و موش)، سکونت در این مناطق توصیه نمی‌شود.
- عوارض: ضایعات عصبی/فلج اندام‌های صورتی، ضایعات اولیه قلبی، تغییر رنگ جلدی، آسیب به بافت قلب (نه با سرعت، بلکه پس چند سال در صورت عدم درمان)، آرتریت به نام ESM (التهاب مفاصل، به خصوص در دست و پا).
روش تشخیص بیماری لایم:
- در رنگ‌آمیزی گیمسا دیده نمی شود.
- کشت كمکی نمی‌كند.
- روش تشخیص اصلی تشخیص آنتی‌بادی‌هایی است که علیه باکتری تولید می‌شود.
- تغییرات آنتی‌ژنی ندارد. از ضایعات جلدی در محل گزش، می‌توان باکتری را جدا کرد. روش‌های سرولوژیکی مانند PCR مفید هستند
درمان : درمان با استفاده از پنی‌سیلین برای آنها پاسخگو نیست، اما در سیفلیس، پنی سیلین جزو خط اول درمان است و نسبت به آن مقاوم نیست. علت مقاوم نبودن باکتری سیفلیس نسبت به پنی سیלין عدم داشتن آنزیم بتالاکتاماز به دلیل نداشتن عناصر انتقال ژنتیکی مانند پلاسمید است که انتقال ژنوم باکتری Treponema pallidum را به صفر می‌رساند. در مرحله اول بیماری، یک دوز پنی سیلین G کفایت می‌کند. اما در مراحل بعدی بیماری، بیمار باید حتماً سه دوز پنی سیلین G دریافت کنید. از داکسی سایکلین و آزیترومایسین نیز می‌توان استفاده کرد. اگر بیمار به نوروس‌ایفلیس مبتلا شود حتماً باید از پنی سیلین G استفاده شود. و اگر بیمار حساسیت دارد، باید حساسیت‌زدایی شود.
کنترل بیماری سیفلیس:
- اولین فاکتور برای کنترل این بیماری غربالگری است.
- مادران باردار مبتلا به سیفلیس باید درمان کامل آنتی بیوتیکی را، به ویژه در سه ماهه اول بارداری، دریافت کنند تا از تولد نوزاد سیفلیسی و عوارض آن جلوگیری شود.
- در این غربالگری‌ها با شناسایی افراد مبتلا و آموزش آنها در زمینه مراقبت در حین تماس جنسی می‌توان از بروز موارد جدید جلوگیری کرد.