Archeologia - Wprowadzenie i cele

Wprowadzenie do archeologii - Podsumowanie

• Archeologia to nauka zajmująca się badaniem przeszłości ludzkiej na podstawie materialnych pozostałości.
• Archeologia bada procesy, dynamikę kulturową, dawny styl życia i działania społeczne.
• Do źródeł archeologicznych należą fakty (ruiny, kamienie, skorupy, obiekty), techniki analizy, analogie oraz hipotezy.
• Główne cele archeologii to: forma, funkcja, proces i znaczenie.
• Określenie ram czasowych archeologii jest istotnym elementem badawczym.

Archeologia jako nauka

• Archeologia jest nauką, która gromadzi wiedzę o świecie poprzez obserwacje.
• Gromadzi dane, opisuje i wyjaśnia zjawiska.
• Odrzuca transcendencję, uznając naturalne przyczyny zjawisk.
• Nauki o przeszłości zajmują się odległymi wydarzeniami niemożliwymi do bezpośredniego obserwowania.

Metody archeologiczne

• Metoda naukowa polega na wyciąganiu wniosków na podstawie obserwacji realnego świata, sprawdzając ich prawdziwość w innych okolicznościach.
• Hipoteza, gromadzenie danych, analiza i interpretacja danych prowadzą do wyciągnięcia wniosków.
• Wiedza naukowa cechuje się sceptycyzmem, krytyką, powtarzalnością i sprawdzalnością.
• Metoda indukcyjna polega na przejściu od konkretnych obserwacji do ogólnego wniosku.
• Metoda dedukcyjna to wysuwanie założeń, zebranie danych i wyciągnięcie wniosku, który następnie jest akceptowany lub odrzucany.
• Pseudonauka to irracjonalna wiedza udająca naukę, np. astrologia.
• Paranuaka to wiedza nie spełniająca rygorów naukowych, np. parapsychologia.

Antykwaryzm i antykwaryści

• Antykwaryzm był wczesnym etapem rozwoju archeologii, charakteryzującym się zainteresowaniem starożytnościami i zabytkami.
• Thomas Jefferson wprowadził ważne metody badawcze w wykopaliskach, rozwijając ich naukowy charakter.
• Zasada uniformitaryzmu/aktualizmu (z geologii) informuje, że prawa przyrody działają w sposób jednolity przez cały czas.

System 3 epok

• Koncepcja periodyzacji prahistorii Europy oparta na epoce kamienia, brązu i żelaza.
• Autorzy koncepcji: Christian Thomsen i Jens Worsaae.

Typologia w archeologii

• Typologia, czyli metoda typologiczna, skupia się na liniach rozwojowych zabytków w czasie i ewolucjonizmie.
• Jest to metoda również służąca do datowania.
• Autorzy: Oskar Montelius i Augustus Lane-Fox Pitt-Rivers.

Podejście ewolucjonistyczne

• Archeologia w podejściu ewolucjonistycznym skupia się na ewolucji unilimiarnej, obejmującej etapy rozwoju np. dzikości, barbarzyństwa, cywilizacji.
• Autorzy: Edward Taylor, Lewis Henry Morgan, John Lubbock, Herbert Spencer.
• Podejście bazuje na czerpaniu wiedzy z etnologii, analogie etnologiczne.

Szkoła kulturowo-historyczna

• Kultura archeologiczna to zbiór artefaktów i obiektów o charakterystycznych cechach występujących w określonym czasie i obszarze.
• Przemysł i technokompleks są podkategoriami kultury archeologicznej, np. paleolit.
• Kwestia etniczna – identyfikacja kultury archeologicznej z jednostkami etnicznymi i prawami do ziemi.

Osobowości

• Gustaf Kossina, Józef Kostrzewski, Vere Gordon Childe.

Archeologia jako Metoda

• Rozwój metod wykopaliskowych następował od prac niemetodycznych do bardziej złożonych technik eksploracji i dokumentacji, jakich przykładami są Thomas Jefferson i Augustus Pitt-Rivers.
• Archeologia wymaga starannej dokumentacji warstw, artefaktów.

Źródła archeologiczne

• Źródła archeologiczne to wszelkie wydobyte z ziemi artefakty materialne, umożliwiające badanie przeszłości.
• Rodzaje źródeł: ruchome i nieruchome, dzielą się na: artefakty, ekofakty i obiekty proste/złożone.

Stanowisko archeologiczne

• Stanowisko archeologiczne to miejsce występowania znalezisk archeologicznych.
• Wyróżniamy stanowiska o własnej formie, pod ziemią lub pod wodą.
• Znaleziska luźne to znaleziska nie związane z kontekstem archeologicznym.

Podział stanowisk

• Stanowiska archeologiczne dzielimy na funkcje (osadnicze, obronne, miejsca pozyskiwania i obróbki surowców, miejsca kultu, groby, cmentarzyska, ślady uprawy roli, pozostałości urządzeń komunikacyjnych i transportowych, skarby).

Warstwa, stratyfikacja, stratygrafia

• Warstwa definiowana jest w kontekście stratyfikacji i stratygrafii, opartych na pracach stratygraficznych.
• Terminologia: strop, spąg, miąższość, warstwa naturalna, kulturowa.
• Prawa stratyfikacji: nadległości, pierwotnej ciągłości, pierwotnej horyzontalności.

Formowanie się stanowisk

• Kształtowanie się źródeł archeologicznych odbywa się poprzez procesy społeczno-kulturowe, depozycyjne, podepozycyjne i odkrywcze.
• Czynniki naturalne i kulturowe zmieniają i przekształcają stanowiska.

Pozostałości materialne

• Pozostałości materialne mogą nie odzwierciedlać pełnego obrazu przeszłości z powodu niszczenia informacji, fragmentów i kontekstu.

Archeologia organiczna

• Czynniki wpływające na niszczenie zabytków: fizyczne (zmiana temperatury, wilgotności), chemiczne (rodzaj gleby, odczyn) i biologiczne (grzyby, bakterie).
• Najlepsze zachowanie przekazują materiały nieorganiczne, natomiast szczątki organiczne najlepiej zachowują się w klimacie suchym i zimnym.

Metody datowania

• Datowanie węglem 14C to metoda oparta na pomiarze proporcji izotopów promieniotwórczych węgla C14 i trwałych C12, C13.
• Okres połowicznego rozpadu C14 to 5730 lat, a metoda działa do około 50 tysięcy lat.
• Kalibracja dat C14 jest konieczna, aby przełożyć datę na kalendarzową, odnosząc się do próbek dendrochronologicznie datowanych.
• Przykłady próbek do badania: drewno, węgle drzewne, nasiona, kości, muszle, torf, osady organiczne.

Archeologia izotopowa

• Badania izotopowe dostarczają informacji o pochodzeniu, dietach, migracji i innych aspektach życia.
• Izotopy radioaktywne (np. datowanie C14) i izotopy trwałe/stabilne (np. proporcje 87Sr/86Sr, 18O/16O).
• Analizujemy próbki zębów, kości, tkanek.
• Należy uwzględnić problem kontaminacji i degradacji próbek.

BHP na stanowiskach archeologicznych

• Ważność zachowania środków bezpieczeństwa (np. głębokie wykopy, maszyny).
• Należy stosować się do zaleceń apteczkowe, uważać na narzędzia, szczepienia i profilaktyka.

Kultura archeologiczna

• Zbiór cech charakterystycznych, artefaktów i obiektów występujący w danym czasie i na określonym obszarze.
• Przemysł/technokompleks (np. paleolit), grupa kulturowa, kompleks kulturowy.

Wielkie odkrycia i przykłady badawcze

• Laetoli, Tanzania (ślady stóp australopiteka), Ötzi (mumia lodowa), Biskupin (polskie stanowisko archeologiczne), L'Anse aux Meadows (osada skandynawska), bog bodies.

Metoda konwencjonalna i AMS

• Metoda konwencjonalna liczy rozpadłe atomy, a metoda AMS – ilość atomów radioaktywnych.
• Problemy związane z metodą AMS: efekt rezerwuarowy, efekt starego drewna, akumulacja C14 w organizmie, zanieczyszczenie próbek.