Ahlaki İrade Özerkliği

• Ahlak, birey ve toplumca benimsenen, insan yaşamını yönlendiren yazısız kurallardır, uyulmadığında toplumsal yaptırımlar uygulanır.
• Ahlak felsefesi, mevcut ahlakı sorgulayan ve üzerine düşünen bir etkinliktir, "şunu yap, bunu yapma" gibi kurallar koymaz.

İnsan Ahlaki Davranışlarda Bulunurken Özgür Müdür? (Ahlaki İrade Özerkliği)

• Determinizm (Belirlenimcilik), insanların ahlaki eylemlerinde özgür olmadığını savunur.
• İrade kullanılırken psikolojik, toplumsal, ahlaksal ve hukuksal faktörlerden etkilenilir.
• Yaşadığımız ülke, aile, din, dil, toplum gibi unsurlar kararlar üzerinde etkilidir.
• İndeterminizm (Belirlenmezcilik), insanların ahlaki eylemlerinde özgür olduğunu savunur.
• İrade hiçbir şeyden etkilenmez, insan kendi varlığını inşa eder, oyununu hem yazar hem oynar.
• Toplum bireye baskı yapmaz, sadece kurallara uyulmasını ister, birey ister uyar ister uymaz, bu nedenle birey özgürdür.
• Otodeterminizm (Öz Belirlemecilik - Ahlaki Özerklik), bireyin eylemlerinde özgür olup olmaması kişilik problemidir.
• İnsan kendi iradesiyle ahlak kurallarını belirler ve uyar, bilgi birikimini zenginleştirerek aklını kullanarak özgürleşir.
• Özgürlük kişinin kendisine bağlıdır, başkalarının yönlendirmesiyle değil kendi aklı ve iradesiyle davranışta bulunulmalıdır.
• Kendini geliştirmiş kişi iyi ile kötüyü ayırt edebilir ve iradesini hangisinden yana kullanacağını bilir, yani kendi değerini oluşturabilme gücüne sahiptir.
• Fatalizm (Kadercilik), insan eylemlerinin doğaüstü bir güç tarafından belirlendiğini, bu yazgının değiştirilemeyeceğini savunur.
• Yazgıdan ötürü kişi özgür değildir, olaylar kendi iradesinden başka bir iradenin yönlendirdiği yönde gelişir.
• Liberteryanzim, insanın özgür olduğunu ve davranışlarından sorumlu olduğunu savunur.
• Bireysel özgürlüklerin korunup geliştirilmesini savunur.
• Yaşama hakkı, özel hayatın gizliliği, inanç ve vicdan özgürlüğü kısıtlanamaz.
• Devlet bireyin davranışlarına karışmamalı, özgürlük korunmalı, kollanmalı, ancak başkalarının özgürlüğüne zarar vermemelidir.

"Evrensel Ahlak Yasası Mümkün Müdür?"

• Evrensel ahlak kurallarının olamayacağını savunanlar, ahlaki ilkelerin evrensel geçerliliği olmadığını iddia ederler.

Evrensel Ahlak Kurallarının Olamayacağını Savunanlar

• Hedonizm (Haz Ahlakı), ahlaki eylemin amacının mutlu olmak olduğunu savunur.
• Haz veren eylemler mutluluğa götürdüğü için iyidir, ancak haz duygusu kişiye bağlıdır, bu nedenle evrensel ahlaktan bahsedilemez Aristippos: Yaşamın amacı en yüksek hazza ulaşmaktır, anlık en yüksek haz duygusudur.
• Maddi hazlar önemlidir.
• İnsan sadece kendi yaşadığı hazzı bilebilir, başkalarının hazzını bilemez, bu nedenle evrensel ahlak yasası yoktur.
• Epiküros: En büyük haz, acı ve sıkıntı getirmeyen hazdır.
• Şu an mutluluk veren ama sonra mutsuz edecek şeyler gerçek haz değildir.
• Yüksek bir farkındalık duygusu gerekir, yaşamdan zevk alınmalı ama düşünülerek ve tartılarak hareket edilmelidir.
• Manevi hazlar maddi hazlardan daha değerlidir çünkü beden hazları kısa sürer, ruhsal hazlar ise uzun sürelidir.
• Egoizm (Bencil Ahlak), insanı yönlendiren ve harekete geçiren içgüdülerin "kendini sevme" ve "kendini koruma" olduğunu savunur (T. Hobbes).
• İnsan doğası gereği bencildir.
• Ahlaklılık, "kendini koruma/çıkarlarını koruma" içgüdüsünün dışa yansıtılmasıdır.
• İnsan ilişkileri çıkar üzerine kuruludur, çıkarlarını koruyan eylemler iyi, korumayan eylemler kötüdür, çıkarlar evrensel değil bireyseldir.
• Pragmatizm, bir eylemin ahlaki olup olmadığını belirleyenin eylemin sonucu olduğunu savunur (J. Dewey, W. James).
• Sonucunda fayda sağlayan eylem iyi, sağlamayan eylem kötüdür.
• Fayda kişiden kişiye değişir, bu nedenle evrensel ahlak yasasından söz edilemez.
• Anarşizm, insanın özü itibariyle iyi olduğunu, bu durumun devamı için özgür olması gerektiğini savunur (Proudhon).
• Ahlak ve hukuk kuralları, devlet insan özgürlüğünü kısıtlar, bu da insanın iyi olabilmesine engeldir. İnsan kendini kuralsız bir dünyada daha iyi gerçekleştirir.
• Her türlü kuralı, yasayı, özel mülkiyeti ve otoriteyi reddeder, evrensel ahlak yasası yoktur der.
• Nihilizm, var olan değerlere karşı çıkar ve hiçbir değer tanımaz (Nietzsche).
• Modern insanın benimsediği değerlerin geleneksel dayanaklarının çöktüğünü söyler, bu nedenle eski değerler bırakılıp yeniden kurulmalıdır.
• Bunu yapacak olan da güç istenci ile üstün insandır.
• İnsan değer yaratabildiği ölçüde üstün insan olarak özgürdür.
• Üstün insan çağının her türlü değerlerini reddeder, kendisini aşmış ve yeni değerler oluşturabilme gücüne sahiptir.
• Kendi değerini kendisi oluşturabilen insan kendi ahlakını kendi oluşturur, bu nedenle evrensel ahlak anlayışı olamaz.
• Varoluşçuluk (Egzistansiyalizm), insanın önceden belirlenmiş bir özü (kaderi) olmadığını savunur (J.P. Sartre).
• İnsanın özünü verecek bir güç de yoktur, bu durumda insan tamamen özgürdür.
• Özgür insan, özünü ve değerlerini de kendi oluşturacaktır.
• Ahlaki bakımdan da davranışları bir güç tarafından belirlenmemiş olan insan, kendi ahlaki değerlerini kendi oluşturacaktır.
• Bu ahlaki değerleri oluşturma herkesi kapsayabilecek bir ahlak anlayışı değildir, yani evrensel ahlak anlayışı yoktur.

Evrensel Ahlak Kurallarının Olabileceğini Savunanlar

• Utilitarizm (Fayda Ahlakı), olabildiğince çok insana fayda sağlayacak ortak ahlaki yasaların mümkün olduğunu savunur (J. Bentham, J.S. Mill).
• J. Bentham, insan eylemlerinin amacının mutluluk olduğunu, çünkü insan doğası gereği acıdan kaçarak hazza ulaşmayı istediğini savunur.
• İnsanın mutluluğu çevresindeki insanların mutluluğuyla ilgilidir, insan sadece kendi eylemlerinin etkisi altında değildir.
• İnsanı mutluluğa götürecek en yüce haz, "olabildiğince çok sayıda insana en çok fayda sağlayan hazdır".
• J.S. Mill, insan eylemlerinin amacının mutluluk olduğunu, mutluluğun yarar ile elde edilebileceğini savunur.
• Herkes kendi yararı ile başkalarının yararı arasında uyum kurmalıdır, yalnız tek insan için değil herkes için yararlı olanın gerçekleştirilmesi gerekir.
• Sezgicilik (Entüisyonizm), insanın sezgilerine uyarak iyi ve kötüyü ayırt edebileceğini savunur (H. Bergson).
• İnsan iyi ve kötüyü ancak sezgi ile kavrayabilir.
• Ulaştığı ilke "kendi sezgine uy ki, hem kendin hem de başkası için iyi olanı yapmış olasın" şeklindedir.
• Erdem Etiği, insanları mutlu edebilecek ahlaki tutumun bilgiyle sağlanabileceğini savunur (Sokrates, Platon, Aristoteles, Farabi).
• Bu görüşü savunanların ortak noktası AKIL'dır. Akla uygun davranmak tüm insanları bağlar ve evrensel ahlak için akıl bir ölçüttür.
• Akıl, bir eylemin iyi ya da kötü olduğuna karar verebilir.
• Sokrates, erdemin bir bilgi olduğunu ve öğretilebileceğini, kimsenin bilerek kötülük yapmayacağını savunur.
• Ahlaki eylemin kaynağı bilgidir, bilgi insanı doğru eyleme, bilgisizlik ise yanlış eyleme götürür.
• Ahlaklılık gerçekte bir doğru bilgi sorunudur, bu bilgi uygun eğitimle ortaya çıkartılabilir.
• Ödev Etiği, insanın kendi kurallarını kendisinin koyduğunu ve itaat ettiğini savunur (I. Kant).
• Kant'a göre ahlaki eylem bir ödevdir.
• Davranışını belirleyen kurallar başkalarının davranışlarını da belirlemelidir, bu evrensellik insan olmaktan kaynaklanır.
• Ahlak insanın özünden gelen bir şeydir, iyi niyete dayanan ve ödev duygusundan doğan eylemler, sonuçları ne olursa olsun ahlaksal eylemlerdir.
• Ahlaksal Determinizm, Tanrı'nın buyruklarının ve zorunlulukların farkında olunmasının nesnel bir ahlak oluşturabileceğini savunur (Spinoza).