Адам укуктарынын жалпы декларациясы

• Адам укуктарынын жалпы декларациясы (АУЖД) 1948-жылы Бириккен Улуттар Уюму тарабынан кабыл алынган.
• АУЖД адам укуктарынын эл аралык мыйзамдарынын негизин түзөт.
• Декларация адамдын негизги укуктарын жана эркиндиктерин тизмектейт.
• АУЖД юридикалык жактан милдеттүү документ болбосо да, ал көптөгөн өлкөлөрдүн конституцияларына жана мыйзамдарына таасир эткен.
• АУЖД жалпысынан 30 беренеден турат.

Негизги түшүнүктөр

• Адам укуктары — бул ар бир адамга таандык болгон ажыратылгыс укуктар.
• Адам укуктары расасына, жынысына, улутуна, динине же башка статусуна карабастан, бардык адамдарга тиешелүү.
• Адам укуктары ажыратылгыс болуп саналат, аларды эч кимден алып салууга болбойт.
• Адам укуктары өз ара көз каранды, бир укуктун бузулушу башка укуктардын бузулушуна алып келиши мүмкүн.
• Адам укуктары универсалдуу болуп саналат, алар дүйнөнүн бардык жеринде бирдей колдонулат.

АУЖДнын негизги беренелери

• 1-берене: Бардык адамдар эркин жана тең укуктуу болуп төрөлөт.
• 2-берене: Ар бир адам расасына, жынысына, тилине, динине карабастан, бардык укуктарга жана эркиндиктерге ээ.
• 3-берене: Ар бир адам жашоого, эркиндикке жана жеке коопсуздукка укуктуу.
• 4-берене: Эч ким кулчулукта же көз карандылыкта кармалбашы керек.
• 5-берене: Эч кимге кыйноо, катаал же адамкерчиликсиз мамиле жасалбашы керек.
• 6-берене: Ар бир адам кайда болбосун, укук субьектиси катары таанылууга укуктуу.
• 7-берене: Бардыгы мыйзам алдында тең жана басмырлоосуз мыйзам тарабынан бирдей корголууга укуктуу.
• 8-берене: Ар ким улуттук соттор аркылуу укуктарын бузган аракеттерден натыйжалуу корголууга укуктуу.
• 9-берене: Эч ким негизсиз камакка алынбашы, камакта кармалбашы же куугунтукка алынбашы керек.
• 10-берене: Ар ким өз укуктарын жана милдеттерин аныктоо үчүн көз карандысыз жана калыс сот тарабынан адилеттүү жана ачык соттук териштирүүгө толук теңчиликте укуктуу.
• 11-берене: Кылмыш жасагандыгы үчүн айыпталган ар бир адам күнөөсү мыйзамдуу тартипте далилденмейинче күнөөсүз деп эсептелүүгө укуктуу.
• 12-берене: Эч кимдин жеке турмушуна, үй-бүлөсүнө, турак жайына же кат алышуусуна мыйзамсыз кийлигишүүгө, анын ар-намысына жана беделине кол салууга болбойт.
• 13-берене: Ар ким өз мамлекетинин чегинде эркин жүрүүгө жана жашоочу жерди тандоого укуктуу.
• 14-берене: Ар ким куугунтуктан башка өлкөлөрдө баш калкалоого жана андан пайдаланууга укуктуу.
• 15-берене: Ар ким жарандыкка укуктуу. Эч ким өз жарандыгынан негизсиз ажыратылбашы керек.
• 16-берене: Жетилген курактагы эркектер менен аялдар расасына, улутуна же динине карабастан, баш кошууга жана үй-бүлө курууга укуктуу.
• 17-берене: Ар ким мүлккө жалгыз өзү да, башкалар менен бирге да ээ болууга укуктуу.
• 18-берене: Ар ким ой-пикир, абийир жана дин тутуу эркиндигине укуктуу.
• 19-берене: Ар ким ишеним эркиндигине жана аларды эркин билдирүүгө укуктуу.
• 20-берене: Ар ким тынчтык жыйындарына жана бирикмелерге эркин катышууга укуктуу.
• 21-берене: Ар ким өз өлкөсүнүн башкаруу ишине түздөн-түз же эркин тандалган өкүлдөрү аркылуу катышууга укуктуу.
• 22-берене: Ар ким социалдык камсыздоого укуктуу.
• 23-берене: Ар ким иштөөгө, ишти эркин тандоого, эмгектин адилеттүү жана ыңгайлуу шарттарына жана жумушсуздуктан корголууга укуктуу.
• 24-берене: Ар ким эс алууга жана бош убакытка, анын ичинде акылга сыярлык иш күнүнө жана акы төлөнүүчү мезгилдүү эс алууга укуктуу.
• 25-берене: Ар ким өзүнүн жана үй-бүлөсүнүн ден соолугун жана бакубаттуулугун колдоо үчүн зарыл болгон турмуштук деңгээлге, анын ичинде тамак-ашка, кийим-кечеге, турак-жайга, медициналык жардамга жана социалдык тейлөөгө укуктуу.
• 26-берене: Ар ким билим алууга укуктуу.
• 27-берене: Ар ким коомдун маданий турмушуна эркин катышууга, искусстводон ырахат алууга жана илимий прогресске катышууга укуктуу.
• 28-берене: Ар ким ушул Декларацияда баяндалган укуктар менен эркиндиктер толук ишке ашырыла турган социалдык жана эл аралык тартипке укуктуу.
• 29-берене: Ар ким коом алдында милдеттүү, анткени инсандын эркин жана толук өнүгүүсү мүмкүн болгон коомдо гана.
• 30-берене: Бул Декларациянын жоболору эч бир мамлекетке, топко же жеке адамга ушул Декларацияда баяндалган укуктарды жана эркиндиктерди жок кылууга багытталган ишмердүүлүк менен алектенүүгө же аракеттерди жасоого укук бербейт.

АУЖДнын мааниси

• АУЖД адам укуктарын коргоо боюнча эл аралык аракеттердин негизи болуп саналат.
• АУЖД көптөгөн өлкөлөрдүн конституцияларына жана мыйзамдарына таасир эткен.
• АУЖД адам укуктарынын бузулушуна каршы күрөшүү үчүн маанилүү курал болуп саналат.
• АУЖД бардык адамдардын теңдигин жана кадыр-баркын таануунун маанилүү билдирүүсү болуп саналат.