Podcast Beta
Questions and Answers
अभ्रक के भेद कितने प्रकार के होते हैं?
किस अभ्रक के प्रकार को 'मण्डूक' कहा जाता है?
रसार्णर्व के कितने अध्याय हैं?
ऋष्यमायुष्यमग्रयम् से क्या अभिप्राय है?
Signup and view all the answers
किस अभ्रक का नाम 'कृष्ण' है?
Signup and view all the answers
अभ्रक किस प्रकार की सामग्री के साथ मिलकर ज्ञरत्वर अष्टौ सां ग्रहेिसरन प्राप्त होती है?
Signup and view all the answers
कौन सा अभ्रक लाल रंग का है?
Signup and view all the answers
मण्डूक अभ्रक के साथ क्या गुण है?
Signup and view all the answers
अब्रहक प्राप्ति के क्षलरे कौन सा श्लोक है?
Signup and view all the answers
किस अभ्रक का रंग 'पीत' है?
Signup and view all the answers
रसे रसायिम अग्रम हेतु प्रमुख घटकः कः अस्ति?
Signup and view all the answers
नर्नौिधम की सूची में कौन सा घटक शामिल है?
Signup and view all the answers
श्वेत अभ्रक का प्रयोग किस प्रकार के रसमरक्षणक्य रस में किया जाता है?
Signup and view all the answers
मांक्षजष्ठरररर्बांधनी का प्रमुख उपयोग किस प्रकार है?
Signup and view all the answers
किस प्रकार की औषधि में तुवरी सत्व का प्रयोग होता है?
Signup and view all the answers
रसे रसरर्नम अग्रम में मुख्य घटक क्या है?
Signup and view all the answers
स्त्रीपुष्पहर का क्या मुख्य उपयोग है?
Signup and view all the answers
क्षत्रदोिशरांक्षतप्रदर की उत्पत्ति किससे होती है?
Signup and view all the answers
पररदजररण की सूची में क्या बताया गया है?
Signup and view all the answers
सू तक्षजत की चिकित्सा का मुख्य लाभ क्या है?
Signup and view all the answers
कस्य प्रकारेण नरर् भस्मं निर्मितिर्भवति?
Signup and view all the answers
नरर् सर्वे जनाः कस्य शोधनं आवश्यकं अस्ति?
Signup and view all the answers
कं दर्शयति 'करांस्य' विशेषताः?
Signup and view all the answers
कस्य शोधनं करांस्यāt चलौहस्य उपयुक्तं अस्ति?
Signup and view all the answers
कस्य प्रसादेन 'कुमरर' सिद्धं अस्ति?
Signup and view all the answers
तसृंदूर की विशेषिता क्या अस्ति?
Signup and view all the answers
कस्य विशेषणानां संगच्छन्ति नरर्रसरर्न?
Signup and view all the answers
कस्य ह्रस्वः गच्छन्ति मरमृिणः सन्दर्भे?
Signup and view all the answers
आकर्ष्यं करामस्य पात्रे किं साध्यते?
Signup and view all the answers
स्वणा से वन करल में अनुपरन का मुख्य घटक क्या है?
Signup and view all the answers
स्वणा लवण कर र्ुण की मात्रा क्या है?
Signup and view all the answers
कौन सा स्वणा भस्म हुआ परिणाम प्रकट करता है?
Signup and view all the answers
कैलाश पर्वणि से उत्पन्न स्वणा को क्या कहा जाता है?
Signup and view all the answers
स्वणा मण्डल कर र्ुण का उच्चतम गुण क्या है?
Signup and view all the answers
किस कक्ष का शमि अध्यरपनरदर सुतचरृं यु िाृं परृं प्रशस्तम्?
Signup and view all the answers
तरम्र भस्म को किस पदार्थ के संपर्क में आने पर नीलरञ्जन बि जािा है?
Signup and view all the answers
स्वणा कर र्ुण का औषधीय प्रयोग क्या है?
Signup and view all the answers
कौन सा स्वणा भस्म का भेद मध्यम माना जाता है?
Signup and view all the answers
किस पदार्थ का उपयोग तरम्र भस्म के शोधन में किया जाता है?
Signup and view all the answers
शुद्ध लौह के सम्मति में निम्नलिखित में से कौन सा विकल्प सही है?
Signup and view all the answers
यशद के गुणों में से कौन सा गुण सही ढंग से वर्णित नहीं है?
Signup and view all the answers
लौह के भेदों में से कौन सा भेद सही नहीं है?
Signup and view all the answers
भू नरर् सत्व के संबंध में निम्नलिखित में से कौन सी बात सही है?
Signup and view all the answers
क्षनरूत्थीकरण में किसका संगठित मिश्रण होता है?
Signup and view all the answers
मदोन्मििज के गुणधर्म में से कौन सा सही है?
Signup and view all the answers
स्वणा अनुपरन के घटक में से कौन सा घटक शामिल नहीं है?
Signup and view all the answers
लौह मररण की मात्रा क्या है?
Signup and view all the answers
गन मेटल में किस धातु का अनुपात सबसे ज्यादा होता है?
Signup and view all the answers
स्वणा दु क्षत के घटक में से कौन-सा घटक सही नहीं है?
Signup and view all the answers
Study Notes
अभ्रक
- अभ्रकस्य भेदाः - र्वज्र, तिररज, बहुपत्र, िौरीिेज, दे र्वीशुक्र, मेघ, अिन्तक, अम्बर, भृंि, आकाश।
- अभ्रकस्य लिण - नरम, तपिाक, र्वज्र, मण्डूक, िाि।
- श्वेत - Muscovite/Paragonite - White Potash, रक्त - Pholgopite - Amber mica - Mg, पीत - Lepidolite - Ruby mica-Li, कृष्ण - Biotite-Fe।
अभ्रक प्रराप्ति
- राजहस्तादिस्ताद पर्यवेक्ष्यं घिृं खिे।
- ग्ररह्यलिण - तिग्धृं पथु दलृं र्वर्ण सृंयुक्तृं भारिोऽतिकम्।
- सुखतिमोच्य पत्रृं, र्ुण - रसे रसायिम अग्रम।
- उष्ण र्वीयण, अतिरे चि (Antidote - बबू ल के जड़ का क्वाथ + जीरा टकड़)।
IMP - POINTS
- नर्नौिधम – पु ष्पकासीस।
- सवराक्षिरोर्नुत – पु ष्पाञ्जि।
- रसस्य बांधननरथा जररणरर्, र्ृघ्ररक्षि तुल्यां कुरतेऽक्षिर्ु ग्त।
- क्षत्रदोिशरांक्षतप्रदर, मांक्षजष्ठरररर्बांधनी, पररदजररणी, स्त्रीपुष्पहर, सवारसरर्नरग्रर्र, रसे रसरर्नम अग्रम।
रस सेवन के विषय में
- श्वेि अभ्रक का प्रयोि रसमरक्षणक्य रस में।
- सां क्षदग्ध िव्य – कृंकुष्ठ, तिररतसृंदुर, चपल।
- पररद जररण - काृं क्षी, िौसादर।
- स्त्री पुष्पजनन, मूढर्भा प्रवतान - टृं कर्।
स्वणा
- स्वणा से वन करल में अपथ्य - तर्वल्व फल।
- अनुपरन - काली तमचण + घि।
- घृष्ट स्वणा कर र्ुण - िभणस्थापिमुत्तमम् दौबण ल्यहरृं।
- स्वणा लवण कर र्ुण – पु ष्पार्वरोि, तचरन्तिऽतप तफरृं (मात्रा – 1/50-1/20 रत्तो)।
रजत
- सहज (श्रेष्ठ) – कैलाश पर्वणि समुत्थ - स्पशण ले रोि मुस्तक्त।
- भेद तथर लिण - खक्षनज (मध्यम) - तहमालयोत्थ, कृक्षत्रम (हीन) - श्री रामपादु कोत्पि।
लौह
- शोधन - ज्योतिष्मति िैल, लौह के समाि भेद 3।
- धरतु कर क्षमश्रण - काृंस्य, िाम्र, तपत्तल, लौह, िाि।
- लौह तकट में शोिि – िौमूत्र, विा - सर्वणश्रेष्ठ, मध्यम, अिम, तर्वष िुल्य।
- शक्तिवर्धक औषधीय गुण - क्षत्रवांर् भस्म, भू नरर् सत्व, मूक्षिकर।
धातुसंयुक्त रसायन
- Bell metal - Cu + Sn (5:1), Gun metal - Cu + Sn (9:1), Monel metal - Cu + Ni।
- स्वणा दु क्षत – शुद्ध स्वर्ण, मण्डूकस्तस्थ र्वसा, टृं कर्, हयलाला, इन्द्रियोप, दे र्वदाली फल।
- लौह मररण की मरत्रर - 5 पल - 13 पल।
औषधीय गुण
- नरम्भस्म - प्रमेह, दीपिृं चरमवरतनुत।
- द्रु ि द्रार्वृं महरभररां छे दे कष्ण समुज्ज्वलम्।
- उपद्रर्व की तचटकत्सा - स्वर्णभस्म + हरीिको चूर्ण।
निष्कर्ष
- विभिन्न धातुओं का शोधन और उनके रासायनिक गुण महत्वपूर्ण हैं।
- आयुर्वेदा में धातु चिकित्सा प्राचीन ज्ञान का एक महत्वपूर्ण भाग है।
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
Related Documents
Description
इस क्विज़ में आयुर्वेद प्रकाश - 1 के महररस वर्ा पर आधारित प्रश्न हैं। इसमें अभ्रक, रसपद्धति, और अन्य संबंधित विषयों की जानकारी शामिल है। यह क्विज़ यसको विभिन्न बिंदुओं पर ज्ञान बढ़ाने का अवसर प्रदान करता है।