70-80 жылдардағы ауылшаруашылығы дағдарысы

70-80 жылдардағы ауылшаруашылығы дағдарысы

• 1965-1970 жылдары ауылшаруашылығын интенсивтендіру әрекеттері жасалды, бірақ олар жеткілікті тиімді болмады.
• 1965 жылы КОКП ОК-нің наурыз Пленумында кеңшарлар мен ұжымшарлардың экономикасын көтеру жөніндегі іс-шаралар талқыланды.
• Ауылшаруашылығын көтеру мақсатында ауылшаруашылық өнімдерін мемлекеттік сатып алу бағасы екі есеге арттырылды, жоспардан тыс өнім үшін қосымша ақы енгізілді, салық есептеу өзгертілді, ауылшаруашылығын қаржыландыру арттырылды, кеңшарлар мен ұжымшарлар жаңа техника алды, шаруашылық есеп енгізу шаралары қабылданды.
• 60-шы жылдардың екінші жартысында аграрлық саланың жиынтық өнімінің өсімі 28% -ды құрады.
• 70-80 жылдары ауылшаруашылығын дамыту бойынша ауқымды шешімдер қабылданды, олар материалдық-техникалық базаны нығайтуды, интенсивтендіруді, мамандандыруды, жерді суландыруды, химияландыруды көздеді.
• Республиканың аграрлық саласына қаржы салу арттырылды, кеңшарлар мен ұжымшарлар трактор, автомобиль, комбайн және т.б. ауылшаруашылық техникасымен қамтылды.
• 70-жылдардың басында экономиканың аграрлық саласында ауыр жағдай қалыптасты.
• 70-80 жылдары ауылшаруашылығында «егінтүсімі үшін күрес» әскерилерді, қала тұрғындарын, студенттер мен мектеп оқушыларын тұрақты түрде тегін жұмысқа тарту шарасы жүргізілді.
• 1966-1970 жылдары ауылшаруашылығы өндірісінің өсімі тіркелсе, бұдан кейін едәуір төмендей бастады.
• Ауылшаруашылығында дағдарыс құбылыстары жалғаса берді, егіндік алқаптар артқанымен, олардың өнімділігі төмендей берді.
• Мал шаруашылығында (құс өсіруді қоспағанда) өнім өндіру тиімсіз болды, шығыны көп кеңшарлар мен ұжымшарлардың үлесі артты.
• 1981-1985 жылдары КСРО-да өндіріс жүйесіндегі дағдарыстың көрінісі ретінде дүниежүзіндегі ең көлемді ауылшаруашылығына жарамды жерге ие болғанына қарамастан астықтың орасан зор көлемі экстенсивті мал шаруашылығына жұмсалды.
• Миллиондаған тонна астық малды азықтандыру үшін пайдаланылса да, мал шаруашылығының нәтижелілігі өте төмен болды.
• Кеңшарлар мен ұжымшарларда қол еңбегінің үлесі елеулі болып қала берді, шопандар жетіспеді.
• 1971 жылы қой шаруашылығы дамыған Семей облысы Шұбартау ауданының комсомол ұйымы мектеп бітірушілерді қой шаруашылығында жұмыс істеуге шақырды.
• Жер-жерде шаруашылықтық комсомол жастар бригадалары құрыла бастады.
• Қазақстан Компартиясы мал басын 50 млн-ға жеткізу міндетін қойды, бірақ қой шаруашылығы бригадалары бұл міндеттерді орындай алмады.
• Бастамаға қатысуға мәжбүр болған комсомолдарда ынта да, қажетті дайындық та болмады, нәтижесінде мал басын "көбейту мәселесі шешілген жоқ.

Ауылшаруашылығын көтеруге бағытталған іс-шаралар. 1982 жылғы азық-түлік бағдарламасы.

• Ауылшаруашылық мәселелерін шешу бойынша ауқымды іс-шаралардың бірі 1982 жылы қабылданған Азық-түлік бағдарламасы болды.
• Бағдарлама КОКП ОК мамыр (1982 ж.) Пленумында 1990 жылға дейінгі кезеңге қабылданды.
• Азық-түлік бағдарламасының басты ерекшелігі ауылшаруашылық өндірісін ғана емес, сондай-ақ оған қызмет көрсететін өнеркәсіп, көлік, сауда салаларын да біріктіруі еді.
• Олардың біріккен қызметі жоғары сапалы азық-түлік өнімдерін өндіру және оларды тұтынушыға дейін жеткізуге жұмылдырылды.
• Ауылшаруашылық өндірісі дағдарысын тоқтатуды көздеген 1982 жылғы Азық-түлік бағдарламасы елеулі нәтижелер бермеді.
• Бағдарлама сәтсіздігінің себептері басқарудың ескірген жүйесі шеңберінде әзірленгендігі және шаруалардың түбегейлі экономикалық мүдделерін ескермегендігі болып табылды.
• Ауылшаруашылық өнімдерінің бағаларының көтерілуі минералдық тыңайтқыштардың бағасының 2-5 есе қымбаттауына әкелді, ал бұл ауылшаруашылығының дамуына бөгет жасады.
• Басқарудың әміршіl-әкімшіл әдістері еңбекшілерді өндірістен шеттетіп, ұйымдаспаған шаруашылықты және өздігінен әрекет ете алмауды қалыптастырды.
• КОКП-ның экстенсивті және халыққа қарсы мәнге ие экономикалық саясаты бұл жылдары өз мүмкіндіктерін толықтай сарқыды.
• Кеңестік жүйе түбегейлі қайта құруды қажетсінді.

Өндіріс озаттары. Ауылшаруашылығын дамытудағы қиындықтарға қарамастан, ауылдың қарапайым еңбекшілері жоғары жетістіктерге қол жеткізді.

• Бұл жылдары мал шаруашылығындағы негізгі ауыртпалықты шопандар көтерді.
• Республикада Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданындағы «Айдарлы» кеңшарының шопаны Жазылбек Қуанышбаевтың есімі кеңінен белгілі болды.
• Селекциялық әдістерді қолданып, жүн мен қаракөлдің сапасын арттырудың сәті түсті.
• Ж.Қуанышбаев өсірген қойлардың елтірісі Дели, Бухарест, Познань мен Нью-Йорктегі халықаралық көрмелерде, аукциондарда көрсетілді.
• Өзінің жемісті еңбегі мен аса көрнекті табыстары үшін ол екінші рет «Орақ пен балға» алтын төсбелгісімен марапатталды.
• Ы.Жақаев, К.Дөненбаева, Н.Головацкий, Я.Геринг және т.б. Социалистік Еңбек Ері атағын иеленді.
• Осы жылдары шаруашылық жүргізу жүйесін өзгертуге әрекеттенген И.Н.Худенко сияқты адамдар пайда болды.
• «Іле» кеңшары мен Алматы облысы, Күрті ауданындағы Ақши тәжірибе шаруашылығында оның бастамасы бойынша басқару мен шаруашылық жүргізудің жаңа нысандары енгізілді.
• Фермерлік шаруашылықтарды құрып, ол шаруалардың еркін еңбегі үшін жағдайлар жасады.
• Еңбек өнімділігі артты, тәртіп нығайды.
• Жұмысшылар жоғары жалақы ала бастады.
• Кеңшарға оның қызметін тексеру үшін әртүрлі комиссиялар көптеп келе бастады.
• Олар И.Н.Худенконың әдістерін «социалистік емес және зиянды» деп бағалады.
• Нәтижесінде И.Н.Худенко сотталып, түрмеде қайтыс болды.
• Бұл жүйені өзгертуге әрекеттенген адамның қайғылы тағдырының мысалы еді.
• Осылайша, Қазақстанның ауылшаруашылығында дағдарыс құбылыстары өнеркәсіпке қарағанда жоғары дәрежеде көрініс берді.
• Аграрлық дамудың экстенсивті жолы ресурстарды тиімді пайдалануға жағдай жасаған жоқ, бұл ауылшаруашылығының шикізаты мен азық-түліктің тапшылығына әкелді.

1965-1970 жылдардағы ауылшаруашылығындағы реформалар

• 1960-жылдары ауылшаруашылығын интенсивтендіру мақсатында ірі ЖЭС және ГЭС-тер салынды, бұл Шығыс Қазақстан, Семей және Солтүстік Қазақстан облыстарының кеңшарлары мен ұжымшарларын электрлендіруге мүмкіндік берді.
• КПСС ОК-нің 1965 жылғы наурыз пленумында кеңшарлар мен ұжымшарлардың экономикасын көтеру мәселесі талқыланды.
• Ауылшаруашылығын көтеру үшін ауылшаруашылық өнімдерін мемлекет сатып алу бағалары екі есеге арттырылды.
• Жоспардан тыс өнім үшін қосымша ақы белгіленді.
• Салық есептеу жүйесі өзгертілді.
• Ауылшаруашылығын қаржыландыру көлемі арттырылды және кеңшарлар мен ұжымшарлар жаңа техникамен жабдықталды.
• Шаруашылық есебін енгізу бойынша шаралар қабылданды.
• 1960-жылдардың екінші жартысында аграрлық саланың жалпы өнімінің өсуі 28%-ды құрады.

1970-1980 жылдардағы ауылшаруашылығындағы дағдарыс

• 1970-1980-жылдары ауылшаруашылығын дамытуға бағытталған шаралар материалдық-техникалық базаны нығайтуды, интенсивтендіруді, мамандандыруды, суаруды және химияландыруды қамтыды.
• Республиканың аграрлық саласын қаржыландыру деңгейі артты.
• Кеңшарлар мен ұжымшарлар тракторлар, автомобильдер, комбайндар сияқты ауылшаруашылық техникаларымен жабдықталды.
• 1970-жылдардың басында экономиканың аграрлық саласында қиын жағдай қалыптасты.
• 1970-1980-жылдары ауылшаруашылығында егін жинауға әскерилер, қала тұрғындары, студенттер және мектеп оқушылары тартылатын "егінтүсімі үшін күрес" жоспары жүзеге асырылды.
• 1966-1970 жылдары ауылшаруашылық өндірісінің өсімі тіркелген болса, кейін едәуір төмендеді.
• Дағдарыс кезінде егіндік жерлердің аумағы артса да, өнімділігі төмендеді.
• Мал шаруашылығында өнім өндіру (құс өсіруден басқа) тиімсіз болды.
• Шығыны көп кеңшарлар мен ұжымшарлардың саны көбейді.
• 1981-1985 жылдары КСРО-дағы өндіріс жүйесіндегі дағдарыс нәтижесінде дүниежүзіндегі ең көлемді ауылшаруашылыққа жарамды жерлерде астықтың көп мөлшері экстенсивті мал шаруашылығына жұмсалды.
• Миллиондаған тонна астық малды азықтандыруға пайдаланылғанына қарамастан, мал шаруашылығының тиімділігі өте төмен болды.
• Кеңшарлар мен ұжымшарларда қол еңбегінің үлесі сақталып қалды, шопандар жетіспеді.
• 1971 жылы қой шаруашылығы дамыған Семей облысы Шұбартау ауданының комсомол ұйымы мектеп бітірушілерді қой шаруашылығында жұмыс істеуге шақырды.
• Жер-жерде шаруашылық комсомол жастар бригадалары құрылды.
• Қазақстан Компартиясы мал басын 50 миллионға жеткізуді мақсат етті, бірақ қой шаруашылығы бригадалары бұл міндетті орындай алмады.

1982 жылғы азық-түлік бағдарламасы

• 1982 жылы қабылданған азық-түлік бағдарламасы халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесін шешуге бағытталған кешенді бағдарлама болды.
• Бағдарлама КПСС ОК-нің 1982 жылғы мамыр пленумында 1990 жылға дейінгі кезеңге бекітілді.
• Бағдарламаның ерекшелігі ауылшаруашылығы өндірісімен қатар оған қызмет көрсететін өнеркәсіп, көлік және сауда салаларын біріктіруі еді.
• Олар бірлесіп жоғары сапалы азық-түлік өнімдерін өндіру және оларды тұтынушыға жеткізумен айналысты.
• 1982 жылғы азық-түлік бағдарламасы ауылшаруашылығы өндірісіндегі дағдарысты тоқтатуды мақсат етті, бірақ елеулі нәтижелерге қол жеткізе алмады.
• Бағдарламаның сәтсіздігінің себебі басқарудың ескірген жүйесі шеңберінде әзірленгендігі және шаруалардың экономикалық мүдделерін ескермегендігі болды.
• Ауылшаруашылық өнімдерінің бағасын көтеру минералдық тыңайтқыштардың бағасының 2-5 есе қымбаттауына әкелді, ол ауылшаруашылығының дамуына кедергі келтірді.
• Басқарудың әміршіл-әкімшіл әдістері қызметкерлерді өндірістен шеттетіп, ұйымдаспаған шаруашылық және өздігінен әрекет ету мүмкіндігін болдырмады.
• КПСС-тың экстенсивті және халыққа қарсы экономикалық саясаты сол кезде өз мүмкіндіктерін толық сарқып болды.
• Кеңестік жүйе түбегейлі қайта құруды қажет етті.

Өндіріс озаттары

• Ауылшаруашылығын дамытудағы қиындықтарға қарамастан, ауылдың қарапайым қызметкерлері жоғары жетістіктерге қол жеткізді.
• Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданындағы "Айдарлы" кеңшарының шопаны Жазылбек Қуанышбаев мал шаруашылығындағы негізгі ауыртпалықты көтерді.
• Жазылбек Қуанышбаев селекциялық әдістерді қолдана отырып, жүн мен қаракөлдің сапасын арттырды.
• Оның өсірген қойларының терілері Дели, Бухарест, Познань және Нью-Йорктегі халықаралық көрмелерде және аукциондарда көрсетілді.
• Жазылбек Қуанышбаев екінші рет "Орақ пен Балға" алтын төсбелгісімен марапатталды.
• Ы. Жақаев, К. Дөненбаева, Н. Головацкий, Я. Геринг және басқалар Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды.
• И.Н. Худенко шаруашылық жүргізу жүйесін өзгертуге тырысты.
• "Іле" кеңшарында және Алматы облысы, Күрті ауданындағы Ақши тәжірибе шаруашылығында ол басқару және шаруашылық жүргізудің жаңа нысандарын енгізді.
• Ол фермерлік шаруашылықтарды құрып, шаруалардың еркін еңбек етуіне жағдай жасады.
• Еңбек өнімділігі артты, тәртіп нығайды және қызметкерлер жоғары жалақы алды.
• И.Н. Худенконың қызметін тексеру үшін кеңшарға әртүрлі комиссиялар келді, олар оның әдістерін "социалистік емес және зиянды" деп бағалады.
• И.Н. Худенко сотталып, түрмеде қайтыс болды.
• Қазақстанның ауылшаруашылығындағы дағдарыс өнеркәсіпке қарағанда күштірек болды.
• Аграрлық дамудың экстенсивті жолы ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік бермеді.
• Бұл ауылшаруашылығында шикізат пен азық-түліктің жетіспеушілігіне әкелді.

Бұл тест 70-80 жылдардағы ауылшаруашылығындағы дағдарысты зерттейді. Ауылшаруашылығын интенсивтендіру, қаржыландыру және жаңа техника мәселелеріне назар аударылады. Сіз ауылшаруашылығының даму тарихы мен оның экономикалық әсерлері туралы біліміңізді тексере аласыз.