6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

İşte 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na ilişkin özet çalışma notları:

Amaç (Madde 1)

• Amaç, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut koşulların iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk ve yükümlülüklerini düzenlemektir.

Kapsam ve İstisnalar (Madde 2)

• Kanun, kamu ve özel sektördeki tüm işlere ve işyerlerine uygulanır.
• Tüm çalışanları, işverenleri ve işveren vekillerini kapsar.
• Çıraklar ve stajyerler de kanun kapsamındadır.
• İstisnalar:
  • Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerleri dışındaki faaliyetleri.
  • Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri.
  • Ev hizmetleri.
  • Çalışan istihdam etmeyen kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar.
  • Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetlerinde iyileştirme kapsamındaki faaliyetler.

Tanımlar (Madde 3)

• Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'dır.
• Çalışan: Kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişidir, statüsüne bakılmaksızın.
• Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarına katılan, çalışmaları izleyen, tedbir alınmasını isteyen ve çalışanları temsil eden yetkili kişidir.
• Destek elemanı: Asli görevinin yanı sıra iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili görevlendirilen, uygun donanım ve eğitime sahip kişidir.
• Eğitim kurumu: Bakanlıkça yetkilendirilmiş eğitim verme yetkisine sahip kurum ve kuruluşlardır.
• Genç çalışan: 15 yaşını bitirmiş ancak 18 yaşını doldurmamış çalışandır.
• İş güvenliği uzmanı: Usul ve esasları yönetmelikle belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş kişidir.
• İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme veya sakatlığa neden olan olaydır.
• İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişidir.
• İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi ve maddi olmayan unsurların ve çalışanın birlikte örgütlendiği yerdir, eklentileri ve araçları da içerir.
• İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş hekimdir.
• İşyeri sağlık ve güvenlik birimi: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan birimdir.
• Konsey: Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi'dir.
• Kurul: İş sağlığı ve güvenliği kuruludur.
• Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalıktır.
• Ortak sağlık ve güvenlik birimi: İşyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir.
• Önleme: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için alınan tedbirlerdir.
• Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp veya zarar görme ihtimalidir.
• Risk değerlendirmesi: Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin analiz edilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması sürecidir.
• Tehlike: Çalışana veya işyerine zarar verme potansiyelidir.
• Tehlike sınıfı: İşin özelliğine göre belirlenen tehlike grubudur.
• Teknik eleman: Teknik öğretmen, fizikçi, kimyager, biyolog veya iş sağlığı güvenliği programı mezunudur.
• İşyeri hemşiresi: İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilen yetkilendirilmiş sağlık personelidir.
• Çalışan sağlığı merkezi (ÇASMER): Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri sunan birimdir.
• Ekipman muayene kuruluşu: İşin yapılmasında kullanılan ekipmanın iş sağlığı ve güvenliği yönünden uygunluğunu denetleyen kuruluştur.

İşveren ve Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri (Madde 4)

• İşveren, çalışanların sağlığını ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür.
• Riskleri önlemeli, eğitim ve bilgi vermelidir.
• Organizasyon yapmalı, araç ve gereçleri sağlamalıdır.
• Tedbirlerin değişen şartlara uygunluğunu sağlamalıdır.
• İşyerinde alınan tedbirlere uyulup uyulmadığını izlemeli ve denetlemelidir.
• Risk değerlendirmesi yapmalı veya yaptırmalıdır.
• Çalışana görev verirken işe uygunluğunu gözetmelidir.
• Yeterli bilgi verilmeyen çalışanların tehlikeli yerlere girmesini önlemelidir.
• İş sağlığı güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtmamalıdır.

Risklerden Korunma İlkeleri (Madde 5)

• Risklerden kaçınmak.
• Kaçınılmaz riskleri analiz etmek.
• Risklerle kaynağında mücadele etmek.
• İşi kişiye uygun hale getirmek.
• Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
• Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirmek.
• Tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
• Toplu korunma tedbirlerine öncelik vermek.
• Çalışanlara uygun talimatlar vermek.

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri (Madde 6)

• İşveren, mesleki risklerin önlenmesi için iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmalıdır.
• Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirmelidir.
• Ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alabilir.
• Görevlendirilenlerin ihtiyaçlarını karşılamalıdır.
• İşyerinde koordinasyonu sağlamalıdır.
• Yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirmelidir.
• Başka işyerlerinden gelen çalışanları bilgilendirmelidir.
• Tam süreli işyeri hekimi varsa, diğer sağlık personeli zorunlu değildir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi (Madde 7)

• Bakanlık, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için destek sağlayabilir.
• Kamu kurumları hariç, 10'dan az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli işyerleri faydalanabilir.
• Cumhurbaşkanı, az tehlikeli işyerlerinin de faydalanmasına karar verebilir.
• Giderler, kısa vadeli sigorta kollarından toplanan primlerden karşılanır.
• Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınır.
• Sigortasız işçi çalıştıran işverenler destekten yararlanamaz.

İşyeri Hekimleri ve İş Güvenliği Uzmanları (Madde 8)

• Görevleri kısıtlanamaz, etik ilkeler ve bağımsızlık içinde çalışırlar.
• Eksiklikleri ve aksaklıkları işverene yazılı olarak bildirirler.
• İşveren, bildirilen eksiklikleri gidermekle sorumludur.
• Acil durumlarda durumu Bakanlığa, sendikaya veya çalışan temsilcisine bildirirler.
• Bildirim yapmayanların belgeleri askıya alınır.
• Bildirimden dolayı iş sözleşmelerine son verilemez.
• Kötü niyetle yanlış bildirimde bulunanların belgeleri askıya alınır.
• İhmallerinden dolayı işverene karşı sorumludurlar.
• İhmaller sonucu iş kazası veya meslek hastalığı meydana gelirse yetki belgeleri askıya alınır.
• İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için gerekli belgeler olmalıdır.

Tehlike Sınıfının Belirlenmesi (Madde 9)

• İşyeri tehlike sınıfları, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun ilgili maddesi dikkate alınarak Bakanlıkça belirlenir.
• Tehlike sınıfı tespitinde, işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınır.

Risk Değerlendirmesi, Kontrol, Ölçüm ve Araştırma (Madde 10)

• İşveren, risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.
• Çalışanların durumu, iş ekipmanı ve kimyasal madde seçimi, işyerinin düzeni ve özel politika gerektiren gruplar dikkate alınır.
• Alınacak tedbirler ve koruyucu ekipmanlar belirlenir.
• Tedbirler, çalışanların korunma düzeyini yükseltecek nitelikte olmalıdır.
• Risklerin belirlenmesine yönelik kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılmalıdır.

Acil Durum Planları, Yangınla Mücadele ve İlk Yardım (Madde 11)

• İşveren, acil durumları önceden değerlendirerek tedbirler almalıdır.
• Acil durum planları hazırlanmalıdır.
• İşyerinin büyüklüğü, tehlikeler, işin niteliği ve çalışan sayısı dikkate alınarak ekipler oluşturulmalı ve donanım sağlanmalıdır.
• İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında dış kuruluşlarla irtibat sağlanmalıdır.

Tahliye (Madde 12)

• Ciddi ve önlenemeyen tehlike durumunda işveren, çalışanların güvenli bir yere gidebilmesi için düzenlemeler yapmalı ve talimatlar vermelidir.
• Zorunluluk olmadıkça, donanımlı ve görevli kişiler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmelerini isteyemez.
• Çalışanlar, tehlike durumunda amirine haber veremezlerse müdahale edebilirler ve ihmal veya dikkatsizlik olmadıkça sorumlu tutulamazlar.

Çalışmaktan Kaçınma Hakkı (Madde 13)

• Tehlikeyle karşılaşan çalışanlar, kurula veya işverene başvurarak durumun tespitini ve tedbir alınmasını talep edebilir.
• Kurul veya işveren talebi kabul ederse, çalışan tedbirler alınana kadar çalışmaktan kaçınabilir.
• Kaçınılan dönemdeki ücret ve diğer haklar saklıdır.
• Tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda çalışanlar, işyerini terk edebilir ve hakları kısıtlanamaz.
• Gerekli tedbirler alınmadığı durumlarda çalışanlar iş sözleşmelerini feshedebilir.

İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi (Madde 14)

• İşveren, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar ve raporlarını düzenler.
• İş kazaları kazadan sonraki 3 iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilir.
• Meslek hastalıkları, öğrenildiği tarihten itibaren 3 iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilir.
• Meslek hastalığı ön tanısı konulan vakalar, yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularına sevk edilir.
• Sağlık hizmeti sunucuları, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını belirtilen sürelerde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir.

Sağlık Gözetimi (Madde 15)

• İşveren, çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmasını sağlar.
• Sağlık muayeneleri işe girişlerde, iş değişikliklerinde ve iş kazası/meslek hastalığı sonrası talep halinde yapılır.
• Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışacaklar, sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz.
• Sağlık raporları işyeri hekiminden alınır, belirli durumlarda ÇASMER'lerden veya diğer sağlık kuruluşlarından da alınabilir.
• Sağlık gözetimi maliyetleri işverence karşılanır.
• Çalışanın sağlık bilgileri gizli tutulur.

Çalışanların Bilgilendirilmesi (Madde 16)

• İşveren, çalışanları işyerindeki sağlık ve güvenlik riskleri hakkında bilgilendirir.
• Yasal hak ve sorumluluklar hakkında bilgilendirme yapılır.
• İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele konularında görevlendirilen kişiler hakkında bilgi verilir.
• Tehlikeye maruz kalan çalışanlar, tehlikeler ve alınacak tedbirler hakkında derhal bilgilendirilir.

Çalışanların Eğitimi (Madde 17)

• İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar.
• Eğitimler, işe başlamadan önce, iş değişikliğinde, ekipman değiştiğinde veya yeni teknoloji uygulamalarında verilir.
• Eğitimler, değişen risklere uygun olarak güncellenir ve düzenli aralıklarla tekrarlanır.
• Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilir.
• Mesleki eğitim alma zorunluluğu olanların, ilgili mesleki eğitimi aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz.
• İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalananlara ilave eğitim verilir.
• Altı aydan fazla işten uzak kalanlara bilgi yenileme eğitimi verilir.
• Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde, gerekli eğitimleri almayan çalışanlar işe başlatılamaz.
• Eğitim maliyeti çalışana yansıtılamaz ve eğitimde geçen süre çalışma süresinden sayılır.

Çalışanların Görüşlerinin Alınması ve Katılımlarının Sağlanması (Madde 18)

• İşveren, çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar.
• İş sağlığı ve güvenliği konularında görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması sağlanır.
• Yeni teknolojilerin uygulanması, iş ekipmanı seçimi gibi konularda görüşleri alınır.
• Destek elemanları ve çalışan temsilcilerinin görevlendirilmesinde önceden görüşleri alınır.
• Risk değerlendirmesi ve koruyucu tedbirlerin belirlenmesinde katılımları sağlanır.
• Çalışanların, yetersiz önlemler durumunda yetkili makama başvurma hakları kısıtlanamaz.

Çalışanların Yükümlülükleri (Madde 19)

• Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitimlere ve işverenin talimatlarına uymakla yükümlüdür.
• Kendilerinin ve diğer çalışanların sağlığını tehlikeye düşürmemelidirler.
• İşyerindeki makine, cihaz ve araçları kurallara uygun kullanmalı ve güvenlik donanımlarını çıkarmamalıdırlar.
• Kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmalı ve korumalıdırlar.
• Tehlike durumlarında işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermelidirler.
• Teftişe yetkili makamlarla işbirliği yapmalıdırlar.

Çalışan Temsilcisi (Madde 20)

• İşveren, işyerinin risklerine ve çalışan sayılarına göre çalışan temsilcisi görevlendirir.
• İki ile elli arasında çalışanı olan işyerlerinde bir temsilci görevlendirilir.
• 51-100 çalışanı olan işyerlerinde iki temsilci görevlendirilir.
• 101-500 çalışanı olan işyerlerinde üç temsilci görevlendirilir.
• 501-1000 çalışanı olan işyerlerinde dört temsilci görevlendirilir.
• 1001-2000 çalışanı olan işyerlerinde beş temsilci görevlendirilir.
• 2001 ve üzeri çalışanı olan işyerlerinde altı temsilci görevlendirilir.
• Birden fazla temsilci varsa, baş temsilci seçimle belirlenir.
• Temsilciler, tehlike kaynağının yok edilmesi veya riskin azaltılması için işverene önerilerde bulunma hakkına sahiptir.
• Görevlerini yerine getirmeleri engellenemez ve gerekli imkanlar sağlanır.
• İşyerinde sendika varsa, sendika temsilcileri de çalışan temsilcisi olarak görev yapar.

Konsey, Kurul ve Koordinasyon (Madde 21-23)

• Ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği politikalarını belirlemek üzere Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi kurulmuştur.
• 50 ve daha fazla çalışanı olan ve 6 aydan uzun süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu oluşturur.
• Kurul kararları iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak uygulanır.
• Asıl işveren-alt işveren ilişkilerinde işbirliği ve koordinasyon sağlanır.
• Aynı çalışma alanını paylaşan işverenler işbirliği yapar ve birbirlerini bilgilendirir.
• İş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri gibi yerlerde koordinasyon yönetim tarafından sağlanır.

Teftiş ve İdari Yaptırımlar (Madde 24)

• Kanun hükümlerinin uygulanması ve teftişi Bakanlık iş müfettişlerince yapılır.
• Askeri işyerlerinin denetimi Milli Savunma Bakanlığı ve Bakanlıkça hazırlanacak yönetmeliğe göre yürütülür.

Bakanlığın İnceleme, Kontrol, Denetim Yetki ve Sorumluluğu (Madde 24/A)

Bakanlık, eğitim kurumları, sağlık ve güvenlik birimleri, muayene kuruluşlarında inceleme, yetkilendirme, kontrol ve denetim yapmaya yetkilidir.

İşin Durdurulması (Madde 25)

• İşyerinde hayati tehlike oluştuğunda, tehlike giderilene kadar iş durdurulur.
• Risk değerlendirmesi yapılmamış çok tehlikeli işlerde iş durdurulur.
• İş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili 3 iş müfettişinden oluşan heyet, işin durdurulmasına karar verebilir.
• Tespit edilen hususun acil müdahale gerektirmesi hâlinde tespiti yapan iş müfettişi işi durdurur.
• İşin durdurulması kararı, mülki idare amirine ve Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne gönderilir ve kolluk kuvvetleri marifetiyle yerine getirilir.
• İşveren, 6 iş günü içinde iş mahkemesine itiraz edebilir.
• İşin durdurulmasını gerektiren hususların giderildiğini Bakanlığa bildirmesi hâlinde, 7 iş günü içinde inceleme yapılır.
• İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle yükümlüdür.
• İzinsiz çalışma yaptıranlara hapis cezası verilir.

Ölümlü İş Kazası Sebebiyle Kamu İhalesinden Yasaklama (Madde 25/A)

• Ölümlü iş kazası meydana gelen maden işyerlerinde kusurlu bulunan işverenler, mahkeme kararı ile iki yıl süreyle kamu ihalelerinden yasaklanır.

İdari Para Cezaları (Madde 26)

• İşverenin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda çeşitli idari para cezaları uygulanır.
• Cezalar, işyerinin tehlike sınıfına ve çalışan sayısına göre artırılabilir.
• İşin durdurulması hâlinde, ilgili idari para cezası uygulanmaz.
• İdari para cezaları, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve araştırma geliştirme projelerinde kullanılır.

Hüküm Bulunmayan Haller ve Muafiyet (Madde 27)

• Bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde 4857 sayılı İş Kanununun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.
• Bu Kanuna göre düzenlenen kağıtlar damga vergisinden, işlemler harçtan müstesnadır.

Bağımlılık Yapan Maddeleri Kullanma Yasağı (Madde 28)

• İşyerine sarhoş veya uyuşturucu madde almış olarak gelmek ve işyerinde alkollü içki veya uyuşturucu madde kullanmak yasaktır.
• İşveren, işyeri eklentilerinde alkol kullanımını belirleme yetkisine sahiptir.

İstisnalar

• Alkollü içki yapılan işyerlerinde çalışan ve üretileni denetleyenler.
• Alkollü içki satılan veya içilen yerlerde işin gereği alkol içmek zorunda olanlar.
• İş gereği müşterilerle birlikte alkol içmek zorunda olanlar.

Güvenlik Raporu veya Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi (Madde 29)

• Büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri için güvenlik raporu veya büyük kaza önleme politika belgesi hazırlanır.

İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Çeşitli Yönetmelikler (Madde 30)

• Belirtilen konularla ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerle düzenlenir.
• İşyeri binaları ve eklentileri, iş ekipmanları, çalışma ortamı ve koşullarına ilişkin yönetmelikler.
• İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili yönetmelikler.
• Risk değerlendirmesi ile ilgili yönetmelikler. Çalışanlara ve temsilcilerine verilecek eğitimlerle ilgili yönetmelikler.
• Kurulun oluşumu, görev ve yetkilerine ilişkin yönetmelikler.
• İşin durdurulması ile ilgili yönetmelikler.
• Belgelendirme, İhtar, Askı ve İptaller:

Madde 31

Bu Kanun kapsamında yetkilendirilen veya belgelendirilen kişi ve kuruluşlara yönelik yetkilendirme ve belgelendirme bedelleri, bu kişi ve kurumlara getirilen kuralların ihlali hâlinde hafif, orta ve ağır ihtar olarak kayda alınması ile yetki belgelerinin geçerliliğinin doğrudan veya ihtar puanları esas alınarak askıya alınması ve iptaline dair usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.

Yürürlükten Kaldırılan Hükümler: Madde 37

4857 Sayılı İş Kanunun 2 nci maddesinin dördüncü fıkrası, 63 üncü maddesinin dördüncü fıkrası, 69 uncu maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 95, 105 ve geçici 2 nci maddeler yürürlükten kaldırılmıştır.