Untitled

Romantiek (19e eeuw)

• De 19e eeuw is wanneer de roman zijn definitieve vorm krijgt, wat resulteert in de 'klassieke roman'.
• Kenmerken van een roman omvatten een min of meer realistisch verhaal, geschreven in proza, dat gebeurtenissen vertelt en een karakterontwikkeling in een bepaald milieu weergeeft.
• Met het werk van Goethe, specifiek "Het lijden van de jonge Werther" (1774), werd romantiek echt geboren.
• Romantiek verspreidde zich rond 1800 in West-Europa.
• Romantiek kenmerkt zich door een bewondering voor het grootse, indrukwekkende, en woeste, het exotische, de oude mythen en het heldhaftige verleden, evenals de natuur en gevoel.
• Romantiek keert zich af tegen de eigentijdse maatschappij en realiteit.
• Een romanticus is iemand die zich niet goed in zijn vel voelt en daarom vlucht
• Romantische schrijvers zochten vaak inspiratie in de geschiedenis.
• Sir Walter Scott is de auteur van Ivanhoe en wordt gezien als de vader van de historische roman.
• Hendrik Conscience is de auteur van De Leeuw van Vlaanderen.
• Multatuli is de auteur van Max Havelaar.
• Max Havelaar is een raamvertelling die zijn eigen ontstaansgeschiedenis verhaalt en kan worden gezien als een tendensroman, maatschappelijk geëngageerde roman
• In de Engelse literatuur werd veel geschreven over extreme vormen van de menselijke natuur en bovennatuurlijke elementen, wat leidde tot het ontstaan van het romantische griezelverhaal, ook wel gothic novel genoemd.
• Mary Shelley is de auteur van Frankenstein.
• Edgar Allan Poe is de grondlegger van de moderne thriller en misdaadroman.

Realisme (2e helft 19e eeuw)

• In de tweede helft van de 19e eeuw was er een verandering in thematiek, waarbij weinig rooskleurige realiteit werd weergegeven.
• Het lezerspubliek bestond uit de burgerij.
• De realistische roman plaatst de mens terug in zijn politieke, sociale en economische context en geeft onderhuids kritiek op de maatschappij.
• Realistische schrijvers voerden een technische vernieuwing door, waarbij ze de alledaagse werkelijkheid weergeven met een 'tranche de vie', een momentopname uit het leven van de gewone mens, op een objectieve en nauwkeurige manier.
• Tot dan toe waren verhalen chronologisch en uitgewerkt tot een natuurlijk einde, de realisten wilden geen overzicht van het leven van een personage geven, maar er een stuk uitlichten.
• Verhalen begonnen vaak 'in medias res', waarbij noodzakelijke elementen uit de voorgeschiedenis werden weergegeven met een flashback.
• De alwetende verteller interpreteert niet, maar registreert.
• De held van het verhaal verloor aan betekenis, de werkelijkheid is belangrijker.
• Hoofdpersonages zijn gewone mensen die een gewoon leven leiden en gewone dingen meemaken, wat rond hen gebeurt is even belangrijk.
• Charles Dickens is de auteur van Oliver Twist
• Gustave Flaubert is de auteur van Madame Bovary
• Fjodor Dostojevski is de auteur van De gebroeders Karamazov.
• Leo Tolstoj is de auteur van Oorlog en Vrede.
• In Nederland en Vlaanderen volgde dit nog niet.
• In Nederland scoorde Nicolaas Beets met Camera Obscura, een humoristische zedenroman met kritiek op het romantisme en de burgerlijkheid.
• In Vlaanderen wordt Hendrik Conscience beschouwd als een echte realistische schrijver met De Loteling.
• Werkelijkheidsliteratuur in Vlaanderen werd belemmerd door de volksopvoedende taak die auteurs op zich namen.
• Vlaanderen werd afgeschermd van vernieuwingen die de eigenheid in gevaar zouden kunnen brengen, vooral als deze uit Frankrijk kwamen.

Naturalisme

• Naturalisme is doorgedreven realisme.
• Naturalisten schetsen vaak een schrijnend beeld van de mensonwaardige leef- en werkomstandigheden van de boerenbevolking en het fabrieksproletariaat.
• De mens wordt gezien als het product van ras, opvoeding en milieu, en is hierdoor gedetermineerd, wat vaak leidt tot een fatalistische houding.
• Nederlands stadsnaturalisme ontstond in de romans van Émile Zola, zoals Thérèse Raquin.
• Er werd afgerekend met het moraliserende idealisme in de roman.
• Waarheidsgetrouwe verhalen met genuanceerde persoonsbeschrijvingen werden belangrijk.
• Louis Couperus' Eline Vere wordt beschouwd als een van de beroemdste Nederlandse naturalistische romans, maar het naturalisme is een afgezwakte versie.

Landelijk naturalisme:

• Stijn Streuvels is eigenlijk geen naturalist, maar schept een landelijke mythologie (boerenepiek).
• Cyriel Buysse beeldde de volksmens van het Vlaamse land uit.
• Frederik van Eeden (Van de koele meren des doods) laat het hoofdpersonage uiteindelijk wel de door erfelijkheid, opvoeding en milieu bepaalde karaktereigenschappen overwinnen.

Neoromantiek

• Neoromantiek is het verlangen naar iets zonder dat je weet naar wat.
• Arthur van Schendel (Een zwerver verliefd): Het hoofdpersonage is rusteloos op zoek naar nieuwe ervaringen en verlangt naar het ongrijpbare.
• Neoromantische werken hebben vaak het wonderbaarlijke, het geheimzinnige, de droom, de mythe en de historie als onderwerpen.
• Neoromantiek ontstond als reactie op het realisme en naturalisme, en tegen de dikwijls vergezochte woordkunst van het impressionisme.

Symbolisme

• Frederik van Eeden (De kleine Johannes): Beschrijft de groei van een kinderziel.

Literatuur 20e eeuw

• Aan het begin van de 20e eeuw werd het wezen van de klassieke roman ter discussie gesteld.
• Rond 1900 verschuift de aandacht van het sociale naar het psychologische vlak.
• Modernistische auteurs stellen het identiteitsprobleem centraal.
• Hun personages verkennen hun eigen binnenwereld, die onkenbaar is, en de buitenwereld is vaak onbegrijpelijk.
• Geïnspireerd door psychoanalyse en existentialisme, staat in de psychologische roman het onderbewustzijn centraal.
• Steeds vaker wordt een autobiografische antiheld de hoofdpersoon.
• Franz Kafka creëert personages die verpletterd worden door hun absurde omgeving.
• Maurice Roelants (Komen en gaan) is de 'eerste' psychologische roman.
• Cyriel Buysse (Tantes) is een belangrijk werk binnen dit genre.
• De aandacht verschuift van de vertelinhoud naar de vertelwijze, wat leidt tot vormexperimenten.

Drie opvallende tendensen:

• Innerlijk bewustzijn: Het zwaartepunt ligt niet bij uiterlijke gebeurtenissen, maar bij het innerlijk bewustzijn van personages.
• Dit wordt direct en waarheidsgetrouw weergegeven met technieken als innerlijke monoloog en de stream of consciousness.
• James Joyce (Ulysses)
• In Vlaanderen wordt deze techniek later gebruikt in de Alfa-cyclus van Ivo Michiels, wat de doorbraak van de experimentele roman betekende.
• Beleving van tijd en ruimte: Tijd en ruimte worden belangrijke thema's en vormelementen.
• Schrijvers experimenteren met tijd: simultaan vertellen, herinneringen en niet-chronologisch vertellen.
• Nieuwe verteltechnieken Het aandeel van het verhaal vermindert
• Een roman is niet langer chronologisch verteld.
• Genres en tekstsoorten worden door elkaar gebruikt.
• De alwetende verteller wordt vervangen door andere, ironische of objectieve vertelwijzen.

Experimentele Roman

• Roman met van zichzelf vervreemde personages, een onbegrijpelijke buitenwereld en vormelijke experimenten.

Vitalisme (1920-1940)

• Vitalisme verkiest intuïtie en instinct boven ratio, lichaam boven geest, en verheerlijkt het leven en het scheppen van leven.
• De oernatuur is belangrijker dan cultuur.
• Deze beschavingskritiek richt zich tegen utilitarisme, technologie, economisch vooruitgangsdenken en het vervlakkende stadsleven.
• Het vereren van de natuur en een romantisch heimwee naar 'le bon sauvage' (mens die de organische band met de natuur niet verloren heeft) hoort hierbij.
• De vruchtbaarheidsritus gaat hiermee gepaard.
• Ernest Hemingway
• John Steinbeck
• D.H. Lawrence
• Felix Timmermans (Pallieter) is het eerste vitalistische werk.
• Stijn Streuvels schreef De teleurgang van de waterhoek over de botsing tussen natuur en cultuur.
• Gerard Walschap was de belangrijkste vertegenwoordiger van het vitalisme in Vlaanderen

De nieuwe zakelijkheid (vanaf 1916)

• Rond 1925-1930 ontstond een tendens naar versobering, van zowel stijl als inhoud.

• De nieuwe zakelijkheid is de meest vertegenwoordigende romanstijl tussen beide wereldoorlogen.

• Auteurs noteerden in reportageachtige stijl: zakelijk, helder sober, met een directe, nuchtere en waarheidsgetrouwe benadering.

• Er is een afstandelijke en koele toon.

• Het verhaal speelt zich af in de stad, maar bevat geen echte beschrijvingen van het milieu.

• Psychologie van personages is weinig uitgewerkt, karaktertekening en gevoelsuitingen worden sterk gereduceerd.

• Er wordt gestreefd naar een zo sober mogelijke vormgeving zonder versiering.

• Deze soberheid van taal resulteert in de 'gewapende betonstijl'.

• Koele, korte afstandelijke zinnen.

• Korte, kernachtige, precieze formulering.

• Gebruik van vreemde adjectieven.

• Overvloedig gebruik van werkwoorden.

• Weinig of geen stijlfiguren.

• Stroef om te lezen.

• Belangrijke auteurs: Ferdinand Bordewijk

• Willem Elsschot