કોષ જીવવિજ્ઞાન અભ્યાસ

ચોક્કસ, અહીં અપડેટ કરેલી અભ્યાસ નોંધો છે:

• જીવવિજ્ઞાન એ જીવનનો વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ છે
• તે જીવંત સજીવોની રચના, કાર્ય, વૃદ્ધિ, ઉત્પત્તિ, ઉત્ક્રાંતિ અને વિતરણનું અન્વેષણ કરે છે
• જીવવિજ્ઞાન કોષને જીવનના મૂળભૂત એકમ તરીકે, જનીનોને આનુવંશિકતાના મૂળભૂત એકમ તરીકે અને ઉત્ક્રાંતિને પ્રજાતિઓની રચના અને લુપ્તતાને આગળ ધપાવતા એન્જિન તરીકે ઓળખે છે

કોષ જીવવિજ્ઞાન

• કોષ જીવવિજ્ઞાન કોષોની રચના, કાર્ય અને વર્તનનો અભ્યાસ કરે છે
• તેમાં કોષ રચના અને સંગઠનનો સમાવેશ થાય છે
• ઓર્ગેનેલ્સ અને તેમના કાર્યોને સમજવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે
• કોષ સંચાર અને સિગ્નલિંગ પ્રક્રિયાઓનું અન્વેષણ કરે છે
• કોષ ચક્ર, વૃદ્ધિ અને વિભાજનની તપાસ કરે છે
• કોષ ચયાપચય અને ઊર્જા ઉત્પાદન આવરી લે છે
• કોષ મૃત્યુ (એપોપ્ટોસિસ) અને તેના નિયમનનો અભ્યાસ સમાવેશ થાય છે

કોષ રચનાઓ

• કોષકેન્દ્રમાં કોષનો ડીએનએ હોય છે અને કોષ પ્રવૃત્તિઓને નિયંત્રિત કરે છે
• પ્લાઝ્મા મેમ્બ્રેન એ કોષની બાહ્ય સીમા છે, જે અંદર અને બહાર પદાર્થોના માર્ગને નિયંત્રિત કરે છે
• કોષરસ કોષની અંદર જેલ જેવો પદાર્થ છે, જેમાં ઓર્ગેનેલ્સ હોય છે
• રિબોઝોમ પ્રોટીનનું સંશ્લેષણ કરે છે
• એન્ડોપ્લાઝમિક રેટિક્યુલમ (ઇઆર) પ્રોટીન અને લિપિડ સંશ્લેષણમાં સામેલ છે
• ગોલ્ગી ઉપકરણ પ્રોટીનને પ્રોસેસ અને પેકેજ કરે છે
• મિટોકોન્ડ્રિયા સેલ્યુલર શ્વસન દ્વારા ઊર્જા ઉત્પન્ન કરે છે
• લિસોસોમ્સમાં સેલ્યુલર કચરો તોડવા માટે ઉત્સેચકો હોય છે
• સાયટોસ્કેલેટન માળખાકીય આધાર પૂરો પાડે છે અને કોષની હિલચાલને સરળ બનાવે છે

કોષ સંચાર અને સિગ્નલિંગ

• કોષો રાસાયણિક સંકેતો દ્વારા વાતચીત કરે છે
• સિગ્નલિંગ પાથવેમાં રિસેપ્શન, ટ્રાન્સડક્શન અને પ્રતિભાવનો સમાવેશ થાય છે
• રીસેપ્ટર્સ સિગ્નલિંગ પરમાણુઓ સાથે બંધાય છે અને પ્રતિભાવ શરૂ કરે છે
• સિગ્નલ ટ્રાન્સડક્શનમાં શ્રેણીબદ્ધ પરમાણુઓ દ્વારા સંકેતોનું પ્રસારણ સામેલ છે
• સેલ્યુલર પ્રતિભાવોમાં જનીન અભિવ્યક્તિ અથવા કોષ વર્તનમાં ફેરફારો શામેલ છે
• કોષ સંકેતોના પ્રકારોમાં શામેલ છે:
  • એન્ડોક્રાઇન સિગ્નલિંગ (હોર્મોન્સ)
  • પેરાક્રાઇન સિગ્નલિંગ (સ્થાનિક મધ્યસ્થીઓ)
  • ઓટોક્રાઇન સિગ્નલિંગ (સ્વ-સિગ્નલિંગ)
  • સીધો સંપર્ક (ગેપ જંક્શન્સ)

સેલ સાયકલ

• સેલ સાયકલ એ ઘટનાઓની શ્રેણી છે જે કોષ વૃદ્ધિ અને વિભાજન તરફ દોરી જાય છે
• તેમાં ઇન્ટરફેસ અને મિટોસિસ/મેયોસિસનો સમાવેશ થાય છે
• ઇન્ટરફેસમાં G1 (વૃદ્ધિ), S (DNA પ્રતિકૃતિ), અને G2 (વિભાજન માટેની તૈયારી) તબક્કાઓનો સમાવેશ થાય છે
• મિટોસિસ એ પરમાણુ વિભાજન છે, જેના પરિણામે બે સમાન પુત્રી કોષો બને છે
• મેયોસિસ એ જાતીય પ્રજનન કરતા સજીવોમાં કોષ વિભાજન છે, જેના પરિણામે ચાર આનુવંશિક રીતે અલગ પુત્રી કોષો બને છે
• સેલ સાયકલને ચેકપોઇન્ટ્સ દ્વારા નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે જે યોગ્ય DNA પ્રતિકૃતિ અને રંગસૂત્ર વિભાજનને સુનિશ્ચિત કરે છે

જિનેટિક્સ

• જિનેટિક્સ એ જીવંત સજીવોમાં આનુવંશિકતા અને વિવિધતાનો અભ્યાસ છે
• તે જનીનો, ડીએનએ અને વારસાના દાખલાઓનું અન્વેષણ કરે છે

ડીએનએ

• ડીએનએ (ડીઓક્સીરીબોન્યુક્લિક એસિડ) એ પરમાણુ છે જે આનુવંશિક માહિતી વહન કરે છે
• તેમાં ન્યુક્લિયોટાઇડ્સના બે તાંતણા હોય છે જે ડબલ હેલિક્સ બનાવે છે
• ન્યુક્લિયોટાઇડ્સમાં ખાંડ, ફોસ્ફેટ જૂથ અને નાઇટ્રોજનયુક્ત આધાર હોય છે
• નાઇટ્રોજનયુક્ત પાયા એડેનાઇન (એ), ગ્વાનાઇન (જી), સાઇટોસીન (સી), અને થાઇમિન (ટી) છે
• A, T સાથે જોડી બનાવે છે, અને C, G સાથે જોડી બનાવે છે
• ડીએનએ આ પાયાના ક્રમમાં આનુવંશિક માહિતી સંગ્રહિત કરે છે
• ડીએનએ રંગસૂત્રોમાં ગોઠવાયેલું છે

જનીન્સ

• જનીન એ ડીએનએનો એક ભાગ છે જે ચોક્કસ લક્ષણ અથવા પ્રોટીન માટે કોડ કરે છે
• જનીનો આનુવંશિકતાના મૂળભૂત એકમો છે
• જનીનો સજીવની લાક્ષણિકતાઓ નક્કી કરે છે
• જનીનોને ચાલુ અથવા બંધ કરી શકાય છે, પ્રોટીન ઉત્પાદનને નિયંત્રિત કરે છે
• માનવ જીનોમમાં આશરે 20,000-25,000 જનીનો હોય છે

રંગસૂત્રો

• રંગસૂત્રો એ કોષના ન્યુક્લિયસની અંદરની રચનાઓ છે જેમાં ડીએનએ હોય છે
• મનુષ્યમાં 23 જોડીમાં ગોઠવાયેલા 46 રંગસૂત્રો હોય છે
• રંગસૂત્રો પ્રોટીનથી ચુસ્તપણે કોઇલ કરાયેલ ડીએનએના બનેલા હોય છે જેને હિસ્ટોન્સ કહેવાય છે
• કોષ વિભાજન દરમિયાન, રંગસૂત્રો ઘટ્ટ થાય છે અને દૃશ્યમાન થાય છે
• લિંગી રંગસૂત્રો (એક્સ અને વાય) વ્યક્તિનું લિંગ નક્કી કરે છે

વારસો

• વારસો એ પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા લક્ષણો માતાપિતાથી સંતાનમાં પસાર થાય છે
• ગ્રેગોર મેન્ડેલને જિનેટિક્સના પિતા માનવામાં આવે છે
• વટાણાના છોડ સાથેના મેન્ડેલના પ્રયોગોએ વારસાના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો જાહેર કર્યા
  • વિભાજનનો કાયદો: દરેક વ્યક્તિમાં દરેક લક્ષણ માટે બે એલીલ્સ હોય છે, અને આ એલીલ્સ ગેમેટ રચના દરમિયાન અલગ પડે છે
  • સ્વતંત્ર વર્ગીકરણનો કાયદો: વિવિધ લક્ષણો માટેના જનીનો એકબીજાથી સ્વતંત્ર રીતે વારસામાં મળે છે
• જીનોટાઇપ એ સજીવની આનુવંશિક રચના છે
• ફેનોટાઇપ એ સજીવની જોવા મળતી લાક્ષણિકતાઓ છે

આનુવંશિક ભિન્નતા

• આનુવંશિક ભિન્નતા એ વ્યક્તિઓ વચ્ચેના ડીએનએમાં તફાવતોનો સંદર્ભ આપે છે
• પરિવર્તન એ ડીએનએ ક્રમમાં ફેરફાર છે
  • પરિવર્તન સ્વયંસ્ફુરિત અથવા બાહ્ય પરિબળો દ્વારા પ્રેરિત થઈ શકે છે
  • પરિવર્તન હાનિકારક, ફાયદાકારક અથવા તટસ્થ હોઈ શકે છે
• પુનઃસંયોજન એ મેયોસિસ દરમિયાન રંગસૂત્રો વચ્ચે આનુવંશિક સામગ્રીની આપ-લે છે
• જનીન પ્રવાહ એ વસ્તી વચ્ચે જનીનોની હિલચાલ છે

જનીન અભિવ્યક્તિ

• જનીન અભિવ્યક્તિ એ પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા જનીનમાં એન્કોડેડ માહિતીનો ઉપયોગ કાર્યાત્મક જનીન ઉત્પાદન (પ્રોટીન અથવા આરએનએ) સંશ્લેષણ કરવા માટે થાય છે.
• ટ્રાન્સક્રિપ્શન એ પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા ડીએનએને આરએનએમાં કોપી કરવામાં આવે છે
  • આરએનએ પોલિમરેઝ એ ઉત્સેચક છે જે ટ્રાન્સક્રિપ્શનને ઉત્પ્રેરક બનાવે છે
  • મેસેન્જર આરએનએ (એમઆરએનએ) આનુવંશિક કોડને ન્યુક્લિયસથી રિબોઝોમ્સ સુધી લઈ જાય છે
• અનુવાદ એ પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા પ્રોટીનના સંશ્લેષણ માટે આરએનએનો ઉપયોગ થાય છે
  • રિબોઝોમ્સ એ અનુવાદનું સ્થળ છે
  • ટ્રાન્સફર આરએનએ (ટીઆરએનએ) એમિનો એસિડને રિબોઝોમમાં લાવે છે
  • કોડોન્સ એ એમઆરએનએ પર ત્રણ ન્યુક્લિયોટાઇડ્સના ક્રમ છે જે એમિનો એસિડને સ્પષ્ટ કરે છે
• જનીન અભિવ્યક્તિનું નિયમન બહુવિધ સ્તરો પર થાય છે, જેમાં ટ્રાન્સક્રિપ્શન, અનુવાદ અને પોસ્ટ-ટ્રાન્સલેશનલ ફેરફારનો સમાવેશ થાય છે

જીનોમિક્સ

• જીનોમિક્સ એ સમગ્ર જીનોમનો અભ્યાસ છે
• તેમાં જીનોમને સિક્વન્સિંગ, મેપિંગ અને વિશ્લેષણનો સમાવેશ થાય છે
• જીનોમિક્સ જનીનના કાર્ય, ઉત્ક્રાંતિ અને રોગ વિશે સમજ પૂરી પાડે છે
• જીનોમિક્સના ઉપયોગોમાં શામેલ છે:
  • વ્યક્તિગત દવા
  • દવાની શોધ
  • કૃષિ
  • ફોરેન્સિક્સ

બાયોટેકનોલોજી

• બાયોટેકનોલોજી એ ઉપયોગી ઉત્પાદનો વિકસાવવા માટે જીવંત સજીવો અને તેમના ઉત્પાદનોનો ઉપયોગ છે
• જનીન ઇજનેરીમાં સજીવની લાક્ષણિકતાઓને બદલવા માટે જનીનોની હેરફેરનો સમાવેશ થાય છે
• રિકોમ્બિનન્ટ ડીએનએ ટેકનોલોજી એ વિવિધ સ્ત્રોતોમાંથી ડીએનએને જોડવાની પ્રક્રિયા છે
• પોલિમરેઝ ચેઇન રિએક્શન (પીસીઆર) એ ડીએનએને વિસ્તૃત કરવાની એક તકનીક છે
• બાયોટેકનોલોજીના ઉપયોગોમાં શામેલ છે:
  • દવાઓનું ઉત્પાદન
  • આનુવંશિક રીતે સંશોધિત પાકની ખેતી
  • બાયોરેમિડિયેશન
  • જનીન ઉપચાર