પ્રાચીન ભારતીય સ્થાપત્ય

Architecture

Ancient Indian Architecture

• Characterized by use of stone, brick, and wood
• Influenced by Hindu, Buddhist, and Jain religions
• Examples:
  • Indus Valley Civilization (3300-1300 BCE): Harappan cities, Mohenjo-Daro, and Lothal
  • Mauryan Empire (322-185 BCE): Ashoka Pillar, Pataliputra
  • Gupta Empire (320-550 CE): Ajanta and Ellora Caves, Nalanda University

Temple Architecture

• Developed during the Gupta period (320-550 CE)
• Features:
  • Shikhara (tower)
  • Mandapa (hall)
  • Garbhagriha (sanctum sanctorum)
  • Vimanam (pyramidal structure)
• Examples:
  • Kailasa Temple, Ellora (8th century CE)
  • Brihadeeswarar Temple, Thanjavur (11th century CE)
  • Konark Sun Temple, Odisha (13th century CE)

Mughal Architecture

• Characterized by blend of Indian, Persian, and Islamic styles
• Features:
  • Use of arches, domes, and minarets
  • Intricate carvings, inlays, and calligraphy
  • Gardens and water features
• Examples:
  • Taj Mahal, Agra (17th century CE)
  • Red Fort, Delhi (17th century CE)
  • Fatehpur Sikri, Uttar Pradesh (16th century CE)

Other Influences

• European colonial architecture (18th-20th centuries CE): influenced by British, French, and Portuguese styles
• Modern Indian architecture (20th century CE onwards): blend of traditional and international styles

સ્થાપત્ય પરંપરા

પ્રાચીન ભારતીય સ્થાપત્ય

• પથ્થર, ઇટ, અને લાકડાનો ઉપયોગ
• હિંદુ, બૌદ્ધ, અને જૈન ધર્મોની પ્રભાવ
• ઉદાહરણો:
  • સિંધુ સરસ્વતી સંસ્કૃતિ (3300-1300 BCE): હરપ્પા નગરો, મોહનજોદારો, અને લોથલ
  • મૌર્ય સામ્રાજ્ય (322-185 BCE): અશોક સ્તંભ, પાટલીપુત્ર
  • ગુપ્ત સામ્રાજ્ય (320-550 CE): અજંતા અને એલોરા ગુફાઓ, નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલય

મંદિર સ્થાપત્ય

• ગુપ્ત કાળ (320-550 CE) દરમિયાન વિકાસ પામ્યો
• લક્ષણો:
  • શિખર (ટાવર)
  • મંડપ (હોલ)
  • ગર્ભગૃહ (સંતુ સંતુ)
  • વિમાનમ (પિરામિડ સંરચના)
• ઉદાહરણો:
  • કૈલાસ મંદિર, એલોરા (8મી સદી CE)
  • બ્રિહદીશ્વર મંદિર, તાંજાવુર (11મી સદી CE)
  • કોનાર્ક સૂર્ય મંદિર, ઓડિશા (13મી સદી CE)

મુઘલ સ્થાપત્ય

• ભારતીય, પારસી, અને ઇસ્લામિક શૈલીનો મિશ્રણ
• લક્ષણો:
  • આર્કો, ડોમો, અને મિનારાનો ઉપયોગ
  • ઇન્ટિરિયટ કારુકામ, ઇનલેસ, અને કાલિગ્રાફી
  • બાગબાની અને જળ વ્યવસ્થા
• ઉદાહરણો:
  • તાજ મહલ, આગ્રા (17મી સદી CE)
  • લાલ કિલ્લો, દિલ્હી (17મી સદી CE)
  • ફતેહપુર સિક્રી, ઉત્તર પ્રદેશ (16મી સદી CE)

અન્ય પ્રભાવો

• યુરોપિયન કોલોનિયલ સ્થાપત્ય (18મી-20મી સદી CE): બ્રિટિશ, ફ્રેન્ચ, અને પોર્ટુગીઝ શૈલીની પ્રભાવ
• આધુનિક ભારતીય સ્થાપત્ય (20મી સદી CE અને તેના પછી): પારંપરિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય શૈલીનો મિશ્રણ