การประเมินภาวะโภชนาการโปรตีน

การประเมินภาวะโภชนาการของโปรตีน

• นักศึกษาสามารถอธิบายและยกตัวอย่างภาวะโภชนาการต่างๆ ได้
• นักศึกษาสามารถอธิบาย, วิเคราะห์, และแปลผลการประเมินภาวะโภชนาการเบื้องต้นโดยใช้ macronutrients ได้

ขอบเขต

• ภาวะโภชนาการ: รวมถึงภาวะโภชนาการที่ดีและภาวะทุพโภชนาการ
• การประเมินภาวะโภชนาการและการแปลผลโดยใช้ macronutrients และโปรตีน (การวิเคราะห์ทางชีวเคมี)

สารอาหาร

• Macronutrients: โปรตีน, คาร์โบไฮเดรต, ไขมัน
• Micronutrients: วิตามิน, แร่ธาตุ/ธาตุ

Macronutrients

• โปรตีน, คาร์โบไฮเดรต, ไขมัน
• หน้าที่ของโปรตีน: ขนส่ง, แอนติบอดี, ฮอร์โมน, เอนไซม์ เป็นต้น

สถานะทางโภชนาการ

• หมายถึง สภาวะของร่างกายที่เกิดจากการบริโภค
• แบ่งออกเป็น:
  • โภชนาการที่เหมาะสม (Optimal nutrition): ร่างกายได้รับสารอาหารครบถ้วน, มีสัดส่วนและปริมาณที่เพียงพอกับความต้องการ
  • ทุพโภชนาการ (Malnutrition): ร่างกายได้รับสารอาหารไม่ครบถ้วน หรือมีสัดส่วนและปริมาณไม่เหมาะสม

ทุพโภชนาการ (Malnutrition)

• แบ่งได้ 2 ประเภท:
  • ภาวะขาดสารอาหาร (Undernutrition): ร่างกายได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ
  • ภาวะโภชนาการเกิน (Overnutrition): ร่างกายได้รับสารอาหารมากเกินความต้องการ

ภาวะขาดสารอาหาร (Undernutrition) หรือ Protein Energy Malnutrition (PEM) หรือ Protein Calorie Malnutrition (PCM)

• ส่งผลกระทบต่อผู้ที่อยู่ในประเทศที่พัฒนาน้อยกว่า (โดยเฉพาะเด็ก)
• ยังคงเกิดขึ้นในประเทศที่พัฒนาแล้ว (โดยเฉพาะผู้สูงอายุ) ในบริบทของอาการป่วยเฉียบพลันหรือเรื้อรัง
• มักพบร่วมกับการขาดสารอาหารอื่นๆ

PEM นำไปสู่ 3 กลุ่มอาการทางคลินิกหลัก

• Kwashiorkor
• Marasmus
• Marasmic kwashiorkor

Kwashiorkor

• ขาดโปรตีน
• มักพบในเด็ก (ในประเทศกำลังพัฒนา, หย่านม)
• ลักษณะทางคลินิก: การเจริญเติบโตช้า, ผมสีซีด, ผิวหนังอักเสบ, ภาวะโปรตีนในเลือดต่ำ -> บวม, ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอ

Marasmus

• ขาดโปรตีนและพลังงาน
• ลักษณะทางคลินิก: cachexia (ภาวะผอมหนังหุ้มกระดูก), อดอยากเรื้อรัง, ทรุดโทรมทั่วไป

(Mixed) Marasmic kwashiorkor

• คือ Kwashiorkor + Marasmus
• ลักษณะทางคลินิกของ Kwashiorkar: บวม, ผิวหนังและผมสีซีด
• ลักษณะทางคลินิกของ Marasmus: cachexia

ภาวะโภชนาการเกิน (Overnutrition)

• โรคอ้วน (Obesity): ไขมันมากเกินเกณฑ์มาตรฐานทำให้มีน้ำหนักเกิน
• การประเมินอย่างง่าย:
  • BMI (Body Mass Index) = น้ำหนักตัว (กิโลกรัม) / ส่วนสูง (เมตรกำลังสอง)
  • BMI = 18.5 - 22.9 คือ ปกติ
  • BMI = 23.0-24.9 คือ อ้วนระดับ 1
  • BMI = 25.0-29.9 คือ อ้วนระดับ 2
  • BMI ≥ 30 คือ อ้วนระดับ 3

การประเมินทางโภชนาการ (Nutritional Assessment)

• ประกอบด้วย:
  • Anthropometric measurements (การวัดสัดส่วนร่างกาย)
  • Biochemical analyses (การวิเคราะห์ทางชีวเคมี)
  • Clinical examination (การตรวจร่างกายโดยแพทย์)
  • Dietary analysis (การวิเคราะห์อาหาร)
  • Environmental assessment (การประเมินด้านสิ่งแวดล้อม)
  • Focused nutrition physical examination (การตรวจร่างกายที่เน้นด้านโภชนาการ)

การวิเคราะห์ทางชีวเคมี (Biochemical Analyses)

• สามารถแบ่งออกเป็น:
  • Macronutrients: โปรตีน, คาร์โบไฮเดรต, ไขมัน
  • Micronutrients: วิตามิน, ธาตุ

Ideal Biochemical Protein Markers

• มีครึ่งชีวิตทางชีวภาพสั้น
• ตอบสนองต่อการจำกัดโปรตีนและพลังงานเท่านั้น
• สะท้อนการเปลี่ยนแปลงสถานะโปรตีน โดยการวัดการเปลี่ยนแปลงความเข้มข้นในพลาสมา
• มีความไวต่อการตอบสนองที่ดีขึ้นและแย่ลงของสถานะร่างกาย
• ใช้เป็นตัวบ่งชี้สถานะทางโภชนาการในปัจจุบันและการเปลี่ยนแปลง
• มีการรบกวนต่ำ

ข้อจำกัดของการใช้ Protein Markers

• ผู้ป่วย (เช่น โรคตับและไต ฯลฯ)
• ผู้ป่วยในโรงพยาบาล
• ภาวะอักเสบ
• การติดเชื้อ

Macronutrients: พลาสมาโปรตีน (Plasma Proteins)

• Albumin
• Prealbumin/Transthyretin
• Transferrin
• Retino-binding protein (RBP)
• Insulin growth factor-1 (IGF-1)

พลาสมาโปรตีน (Plasma Proteins): (1) Albumin

• เป็นโปรตีนที่พบมากที่สุดในพลาสมา
• มีค่าครึ่งชีวิต 20 วัน
• การเปลี่ยนแปลงในซีรั่มเกิดขึ้นหลังจากภาวะทุพโภชนาการเป็นเวลานาน
  • ระดับ albumin ต่ำ -> ภาวะขาดเรื้อรัง -> PEM
• ระดับ albumin ต่ำ -> เพิ่มความเจ็บป่วยและการเสียชีวิต

(1) ปัจจัยที่มีผลต่อระดับ Albumin

• ระดับ albumin ต่ำลง: โรคตับ, โรคไต, การติดเชื้อ, ภาวะหัวใจล้มเหลว, แผลไหม้
• ระดับ albumin สูงขึ้น: ภาวะ acute phase response, ภาวะขาดน้ำ

พลาสมาโปรตีน (Plasma Proteins): (2) Prealbumin/Transthyretin

• ขนส่งฮอร์โมนไทรอยด์
• มีค่าครึ่งชีวิต 2 วัน
• ลดลงอย่างมากใน PEM และกลับสู่ค่าปกติหลังจากการฟื้นฟูสารอาหาร
• ตอบสนองอย่างรวดเร็วต่อการบริโภคพลังงานและโปรตีนต่ำ (≤ 4 วัน)
• ตัวบ่งชี้ที่ดีสำหรับการตรวจสอบผลกระทบระยะสั้นของการบำบัดทางโภชนาการ
• ตัวบ่งชี้ความเพียงพอของแผนการให้อาหารทางหลอดเลือดดำ

(2) ปัจจัยที่มีผลต่อระดับ Prealbumin/Transthyretin

• ระดับ Prealbumin ต่ำลง: โรคตับ, ภาวะ acute phase response
• ระดับ Prealbumin สูงขึ้น: ไตวาย

พลาสมาโปรตีน (Plasma Proteins): (3) Transferrin

• ขนส่งธาตุเหล็ก (Fe3+)
• ครึ่งชีวิต 8-10 วัน
• ตัวบ่งชี้การขาดธาตุเหล็ก
• บ่งชี้การพร่องโปรตีนก่อนที่ความเข้มข้นของ albumin ซีรั่มจะเปลี่ยนแปลง

(3) ปัจจัยที่มีผลต่อระดับ Transferrin

• ระดับ Transferrin ต่ำลง: โรคตับ, กลุ่มอาการ nephrotic, ไตวาย
• ระดับ Transferrin สูงขึ้น: การขาดธาตุเหล็ก, การตั้งครรภ์, เอสโตรเจน

พลาสมาโปรตีน (Plasma Proteins): (4) Retino-binding protein (RBP)

• ขนส่งวิตามินเอ
• ทำปฏิกิริยาอย่างแรงกับ transthyretin ในพลาสมา
• ครึ่งชีวิต 12-24 ชั่วโมง
• การตรวจสอบการเปลี่ยนแปลงระยะสั้นในสถานะทางโภชนาการ

(4) ปัจจัยที่มีผลต่อระดับ Retino-binding protein (RBP)

• ระดับ RBP ต่ำลง: โรคตับ, การขาดวิตามินดี, การขาดสังกะสี, ภาวะไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ
• ระดับ RBP สูงขึ้น: ไตวาย

พลาสมาโปรตีน (Plasma Proteins): (5) Insulin growth factor-1 (IGF-1)

• IGF-1 ถูกสังเคราะห์จากตับ
• Growth hormone กระตุ้นให้ตับผลิต IGF-1
• กระตุ้นการเจริญเติบโต
• ครึ่งชีวิต 2-4 ชั่วโมง
• ใช้เป็น markers ทางโภชนาการในผู้ใหญ่และเด็ก

(5) ปัจจัยที่มีผลต่อระดับ Insulin growth factor-1 (IGF-1)

• ระดับ IGF-1 ต่ำลง: โรคตับ, ภาะ acute phase response, ภาวะไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ
• ระดับ IGF-1 สูงขึ้น: growth hormone

ตารางแสดง Plasma Protein

• ประกอบไปด้วย
  • Protein
  • MW (kDa)
  • Half-life
  • Reference Range