Thesauri_w04.pdf

Θησαυροί Αφροδίτη Μάλλιαρη, Επίκουρη Καθηγήτρια [email protected]  4η εβδομάδα Πρότυπα κατασκευής θησαυρών Διαδικασία κατασκευής θησαυρού Επιλογή εννοιών  Ο Θησαυρός …  ανήκει στα υστεροσυνδυασμένα συστήματα θεματικής ευρετηρίασης  είναι ένα ελεγχόμενο λεξιλόγιο στο οποίο...

Θησαυροί Αφροδίτη Μάλλιαρη, Επίκουρη Καθηγήτρια [email protected]  4η εβδομάδα Πρότυπα κατασκευής θησαυρών Διαδικασία κατασκευής θησαυρού Επιλογή εννοιών  Ο Θησαυρός …  ανήκει στα υστεροσυνδυασμένα συστήματα θεματικής ευρετηρίασης  είναι ένα ελεγχόμενο λεξιλόγιο στο οποίο οι έννοιες αναπαριστώνται με προτιμώμενους όρους.  Οι προτιμώμενοι όροι οργανώνονται, ώστε να γίνονται σαφείς οι a priori σχέσεις μεταξύ των εννοιών.  Ο σκοπός ενός θησαυρού είναι:  να καθοδηγήσει ευρετηριαστή και ερευνητή να επιλέξουν τον ίδιο προτιμώμενο όρο ή συνδυασμό προτιμώμενων όρων για ένα συγκεκριμένο θέμα. Πρότυπα  Όταν αναπτύσσεται ένας θησαυρός, συνίσταται να ακολουθούνται τα πρότυπα.  Ακόμη και αν ο θησαυρός προορίζεται για εσωτερική χρήση ενός σχετικά μικρού οργανισμού.  Ρυθμίζονται και ελέγχονται ζητήματα, όπως  γραμματική μορφή, χρήση ενικού/ πληθυντικού αριθμού, συντομογραφίες, σημεία στίξης, κλπ  Πρότυπα  ISO 2788, Documentation – Guidelines for the establishment and development of monolingual thesauri  ΕΛΟΤ 1321, Τεκμηρίωση – Κατευθυντήριες οδηγίες για τη συγκρότηση και ανάπτυξη μονόγλωσσων θησαυρών  ISO 5964, Documentation – Guidelines for the establishment and development of multilingual thesauri  ISO 25964, Information and Documentation – Thesauri and interoperability with other vocabularies  Part 1: Thesauri for information retrieval  Part 2: Interoperability with other vocabularies Dextre Clarke, S. G., & Zeng, M. L. (2012). From ISO 2788 to ISO 25964: The evolution of thesaurus standards towards interoperability and data modelling. Information Standards Quarterly, 24(1), 20–26. https://doi.org/10.3789/isqv24n1.2012.04 Διαδικασία κατασκευής θησαυρού… ένα βήμα πριν…  Αναζήτηση για τυχόν υπάρχοντες θησαυρούς σε εθνικό ή/και και σε διεθνές επίπεδο  ώστε να επιβεβαιωθεί η ανάγκη κατασκευής &  να αποφευχθεί η επανάληψη της εργασίας.  Νέες έννοιες σε τεχνολογικό επίπεδο ή ιδιαίτερα εξειδιδευμένες μέσα σε μια συλλογή  οι υπάρχοντες θησαυροί είναι ανεπαρκείς  λύση είναι η ανάπτυξη ενός «νέου» θησαυρού. Διαδικασία κατασκευής θησαυρού … ένα βήμα πριν…  η ευρύτερη θεματική ενότητα που θα καλύψει ο θησαυρός,  το είδος και οι θεματικές έννοιες των τεκμηρίων που θα χρησιμοποιηθούν  το κοινό και οι πληροφοριακές του ανάγκες,  η δομή του θησαυρού με τη δημιουργία των γενικών θεματικών υποενοτήτων  τα λεξικά /άλλοι αντίστοιχοι θησαυροί / άλλα πληροφοριακά εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν προκειμένου να ενισχυθεί η διαδικασία της τυποποίησης του λεξιλογίου Μέθοδος σύνταξης  Απαγωγική μέθοδος  Επαγωγική μέθοδος  Συνήθως η επιλογή εξαρτάται από το θεματικό αντικείμενο αλλά...  Είναι σημαντικό να υιοθετηθεί μια ευέλικτη προσέγγιση  Απαγωγική μέθοδος  οι όροι εξάγονται από τα τεκμήρια κατά τη διάρκεια ενός προκαταρκτικού σταδίου ευρετηρίασης και  δεν γίνεται καμία προσπάθεια ελέγχου του λεξιλογίου ούτε και ορισμού των όρων  έως ότου συγκεντρωθεί ένας επαρκής αριθμός όρων.  Κατόπιν, οι όροι εξετάζονται από μια ομάδα ευρετηριαστών και ειδικών στο θέμα,  προσδιορίζονται οι πλατύτερες κατηγορίες και  οι όροι εντάσσονται σε αυτές τις κατηγορίες.  Επομένως, ο θησαυρός δημιουργείται από τον πλατύτερο στον ειδικότερο όρο. Επαγωγική μέθοδος  οι όροι εισάγονται στο θησαυρό αμέσως μόλις απαντηθούν στα τεκμήρια.  ο έλεγχος του λεξιλογίου πραγματοποιείται από την αρχή και  κάθε αποδεκτός όρος καταχωρίζεται ως μέλος μιας ή περισσότερων πλατύτερων κατηγοριών.  οι πλατύτερες κατηγορίες έχουν δημιουργηθεί σε προκαταρκτικό στάδιο.  Επομένως, ο θησαυρός δημιουργείται από τον ειδικότερο στον πλατύτερο όρο.  Συγκέντρωση ανεξάρτητων όρων  Υπάρχοντες θησαυροί ή ταξινομικά συστήματα  καλύπτουν μερικώς ή πλήρως την ανάγκη.  Κατάλογος όρων ή συχνές ερωτήσεις  ειδικοί επί του θέματος έχουν συγκεντρώσει στο πλαίσιο της δουλειάς τους.  Αρχεία καταγραφής (transaction log files) σχετικών ιστοσελίδων  αναδεικνύουν όρους αναζήτησης που χρησιμοποιούνται περισσότερο. Συγκέντρωση ανεξάρτητων όρων  Ευρετήρια υπαρχουσών βάσεων δεδομένων.  β.δ. έχει ευρετηριαστεί με ελεγχόμενο λεξιλόγιο, οι όροι ευρετηρίασης αποτελούν πηγή όρων.  Κλασικά πληροφοριακά εργαλεία (λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, ορολογίες, κλπ)  καλύτερα για επαλήθευση της έννοιας ενός όρου και την επικύρωση της ιεραρχικής της δομής  παρά ως πηγή για επιλογή όρων.  Συγκέντρωση ανεξάρτητων όρων  πρέπει να σημειώνονται οι διαφορετικές μορφές του ίδιου όρου και τα τυχόν συνώνυμά του  πρέπει να ελέγχονται χρησιμοποιώντας αξιόπιστα δημοσιεύματα (λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, θησαυροί, ταξινομικά συστήματα, κλπ)  δημιουργείται μια εγγραφή για κάθε όρο  η οποία προσδιορίζει την πηγή του όρου και  τις σχέσεις του με συνώνυμα, πλατύτερους, ειδικότερους και σχετικούς όρους.  Επιλογή εννοιών  Οι έννοιες που περιλαμβάνονται σε ένα θησαυρό μπορούν να θεωρηθούν ότι ανήκουν σε αμοιβαία αποκλειόμενες κατηγορίες με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά  Ακολουθούν ενδεικτικά παραδείγματα.  Δεν περιλαμβάνονται όλα τα είδη των κατηγοριών. Επιλογή εννοιών : Συγκεκριμένες οντότητες  Πράγματα και τα φυσικά τους τμήματα, π.χ.  ΚΤΙΡΙΑ  ΩΚΕΑΝΟΙ  ΠΑΤΩΜΑΤΑ  ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ  Υλικά, π.χ.  ΧΡΥΣΟΣ  ΞΥΛΟ  ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ  Τύποι ανθρώπων και οργανισμών  ΠΟΙΗΤΕΣ  ΠΑΙΔΙΑ  ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Επιλογή εννοιών : Αφηρημένες οντότητες (1)  Δραστηριότητες ή διαδικασίες, π.χ.  ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ  ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ  Συμβάντα, π.χ.  ΓΕΝΕΘΛΙΑ  ΕΜΦΥΛΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ  ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ  Ιδιότητες ανθρώπων, πραγμάτων, υλικών ή ενεργειών, π.χ.  ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ  ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ  ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ  ΤΑΧΥΤΗΤΑ Επιλογή εννοιών : Αφηρημένες οντότητες (2)  Επιστήμες και θεματικά πεδία, π.χ.  ΙΑΤΡΙΚΗ  ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ  Μονάδες μέτρησης, π.χ.  ΒΟΛΤ  ΜΙΛΙ Επιλογή εννοιών : Εξατομικευμένες οντότητες ή «τάξεις του ενός» εκφραζόμενες ως κύρια ονόματα  Τοπωνύμια  ΕΛΛΑΔΑ  ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ  ΣΙΝΔΟΣ  Συγκεκριμένα αντικείμενα, μνημεία, έργα  MONA LISA  ΡΩΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΙΟΥΛΙΕΤΑ  ΛΕΥΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ  Άτομα, Οργανισμοί, Συλλογικά όργανα  ΚΑΒΑΦΗΣ  ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ  ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Παράδειγμα Ο τοκετός στα 50 είναι το ίδιο ασφαλής με τα 40  Νέα έρευνα υποστηρίζει ότι ο τοκετός μετά τα 50 δεν είναι πιο επικίνδυνος από αυτόν στην ηλικία των 40. Αν και δεν αποτελεί σπάνιο φαινόμενο για τις γυναίκες να γεννούν μετά τα 40, τα 50 θεωρούνταν κάτι ανήκουστο πριν ανακαλυφθούν οι εξωσωματικές και η ψύξη ωαρίων. Μία νέα μικρή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Ισραήλ, δείχνει ότι δεν υπάρχει ιδιαίτερη διαφορά στο ρίσκο [...] Οι ερευνητές θεωρούν ότι ‘τα 50 είναι τα νέα 40’ και αυτή η έρευνα αποτελεί ισχυρό εργαλείο για τους γυναικολόγους που θα βλέπουν όλο και συχνότερα εγκυμονούσες σε αυτές τις ηλικίες. Ο επικεφαλής της έρευνας, Δρ. Έγιαλ Σάινερ, Διευθυντής του Τμήματος Μαιευτικής και Γυναικολογίας στο Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο της περιοχής Σορόκα είπε: ‘δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι ιατρικές ομάδες θα πρέπει να μπορούν να διαχειριστούν τα αυξανόμενα νούμερα γυναικών που γεννούν μετά τα 50. Εξέτασαν μερικούς σημαντικούς παράγοντες ρίσκου ώστε να ορίσουν πώς τα πράγματα διαφοροποιούνταν ανάλογα με το ηλικιακό γκρουπ κάθε γυναίκας. Οι διαταραχές υπέρτασης, ο διαβήτης κύησης, το είδος τους τοκετού και τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας. Κατέληξαν σε 4 ηλικιακές κατηγορίες: κάτω των 40, 40-45, 45-50 και άνω των 50. Μετά τα 40, διπλασιάζονταν οι κίνδυνοι για την υγεία της μητέρας [...] Τα ποσοστά αποβολής είναι υψηλά στις μεγαλύτερες μαμάδες αλλά η έρευνα δεν το αναλύει περαιτέρω. Το ίδιο συμβαίνει και με το ποσοστό θνησιμότητας στα μωρά με υψηλότερα επίπεδα στις μαμάδες άνω των 50 ετών.  Επιλογή εννοιών: Παράδειγμα Ο τοκετός στα 50 είναι το ίδιο ασφαλής με τα 40 Θησαυρός για Θησαυρός για δημόσιες βιβλιοθήκες ιατρικές βιβλιοθήκες  Τοκετοί  Τοκετοί  εξωσωματική  Υποβοηθούμενη γονιμοποίηση αναπαραγωγή  Κύηση  Κρυοσυντήρηση ωαρίων  Γυναικολόγοι  Γυναικολόγοι  Ασθένειες  Αρτηριακή Υπέρταση  Ηλικιακές ομάδες  Ζαχαρώδης διαβήτης κύησης  θνησιμότητα  Αποβολή  Ηλικιακές ομάδες  Θνησιμότητα Εργαστήριο Ασκήσεις επιλογής εννοιών