SCIENCE MARATHI MEDIUM PASSING PACKAGE 2021-converted.pdf

कर्नाटक सरकनर उपनिर्देशक सार्वजनिक नशक्षण नर्भाग बेळगार्ी (र्द) क्षेत्र नशक्षणानिकारी कार्ावलर् खािापूर नजल्हा बेळगार्ी सरकारी मराठी माध्र्नमक शाळा(RMSA) गुंजी ता. खािापूर नज. बेळगार्ी...

कर्नाटक सरकनर उपनिर्देशक सार्वजनिक नशक्षण नर्भाग बेळगार्ी (र्द) क्षेत्र नशक्षणानिकारी कार्ावलर् खािापूर नजल्हा बेळगार्ी सरकारी मराठी माध्र्नमक शाळा(RMSA) गुंजी ता. खािापूर नज. बेळगार्ी पासींग पॅकेज 2020-21 र्गव : 10 र्ी नर्षर् : नर्ज्ञाि विषय शिक्षक श्री. मनरोती चं. रनठोड सरकनरी मरनठी मनध्यशमक िनळन ( RMSA) गज ं ी. तन. खनर्नपूर जजल्हन बेळगनिी मो. 9845058189 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 1 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 2 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 3 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 4 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 5 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 6 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 7 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 8 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 9 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 10 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 11 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 12 1) फुफ्फुसाकडून आँक्ससजनयुसत रसत ह्रदयाच्या या कप्पप्पयात येते – डनिी कर्णाकन 2) सर्व शरीरातील आँक्ससजन वर्रहित रसत ह्रदयाच्या या कप्पप्पयात येते – उजिी कर्णाकन 3) ह्रदयाच्या या भागातून शरीरातील वर्वर्ध अर्यर्ाकडे पाठर्ायचे असते – उजिी जिनर्कन 4) ह्दयाकडून शररराच्या वर्वर्ध भागाांना रसत पुरवर्णारी नललका – प्रिनहहर्ी 5) शररराच्या वर्वर्ध भागाांकडून रसत गोळा करुन ह्दयाकडे घेऊन येणाऱ्या नललका - प्रनतिनहहर्ी SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 13 1) नेफ्रानच्या या भागामध्ये अशुद्ध रसत युरीया युरीक आम्ल पाणी या सारखे घटक केशर्ाहिन्या घेऊन येतात – बोमोर्चन कोष 2)बोमोनचा कोषात असणाऱ्या केशर्ाहिन्याच्या जाळ्यास असे म्िणतात – ग्लोमेरूलस 3) ग्लुकोज अलमनो आम्ल क्षार यासारखे ननर्डक पदार्व नेफ्रानच्या नललकेत शोषले जातात त्यास असे म्िणतात – ट्यूब्लयलस उत्सजार् 1) चेतन पेशीांच्या या भागात माहिती जमा केली जाते – प्रतनर् 2) दोन चेतन पेशीतील गॅपला असे म्िणतात – शसर्ॅप्स 3)अांक्षततूर्र याचे आर्रण असते – मेयनशलर् आिरण 4) चेतन पेशीांच्या या भागात रासायननक उक्ध्दपणे ननमावण िोतात – प्रतनर् SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 14 1) मेंदच ू ा सर्ावत मोठा भाग िा आिे – प्रमस्तू 2) मेंदच् ू या या भागात दृष्टी केंद्र, श्रर्ण केंद्र, स्र्ाद केंद्र, स्पशव केंद्र गांध केंद्र यासारखी केंद्रे असतात – मजस्तष्क 3) मेंदच् ू या या भागाचे शररराचे तपमान, पाणी, भुक, र् झोप यार्र ननयांत्रण असते – उतरमस्तूक 4) मेंदच् ू या या भागाचे ध्र्नी, दृश्य यासारख्या सांर्ेदना क्स्र्कारून त्यार्र ननयांत्रण ठे र्ण्याचे कायव करत – मध्यमस्तू 5) मस्तूक, मक्स्तष्क र् सेतू या नतन भागानी बनलेला में दच ू ा भाग – परनमस्तू 6) मेंदच् ू या या भागाचे चालताना पळताना िोणाऱ्या स्नायूांच्या िालचालीर्र ननयांत्रण असते – मस्तूष्क 7)मेंदच् ू या या भागाचे च्रर्ण क्रिया चेिऱ्यार्रील िार्भार्, श्र्सन क्रिया यार्र ननयांत्रण असते – सेतू 8) श्र्सन ह्दयाची स्पांदने पचन मागावची िालचाली गगळणे खोकणे उलटी रसतदाब र् सांप्रेरकाचे श्रर्ण या सारख्या क्रियार्र मेंदच् ू या या भागाचे ननयांत्रण असते – मस्तूक SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 15 1) फुलातील नर प्रजोत्पादक भाग िा आिे – पंकेसर 2) फुलातील मादी प्रजोत्पादक भाग िा आिे – स्रीकेसर 3) स्त्रीकेसर कोणत्या नतन भागानी बनलेले असते – अडनंिय ककं जल आर्ण ककं जल्क 4) अांडाशयामध्ये िे असते – बबंजनड 5) परागकण या पेशी ननमावण करतात – र्र जर्र् पेिी 6)बबांजाड या पेशी ननमावण करतात – मनदी जर्र् पेिी विज्ञनर् विषयनतील कनही महत्त्िनचे नर्यम ओहमचन नर्यम जेव्िा तपमान क्स्र्र असते तेव्िा धातच् ू या तारे मधन ू र्ािणारी वर्द्यत ु धारा I िी त्या तारे च्या टोकाांमधील वर्भर्ाांतराच्या V समप्रमाणात असते V = IR ज्यल ू चन उष्णतेचन रोधकात ननमावण झालेली उष्णता हदलेल्या रोधासाठी वर्द्यत ु धारे च्या र्गावच्या नर्यम समप्रमाणात हदलेल्या वर्द्यत ु धारे च्या रोधाच्या समप्रमाणात आणण रोधातन ू र्ािणाऱ्या वर्द्यत ु धारे च्या र्ेळेच्या समप्रमाणात असते H =I2Rt फ्लेशमंगच्यन उजव्यन फ्लेलमांगच्या उजव्या िाताच्या अांगठ्याचा ननयमानुसार उजव्या िाताचा अांगठा ताठ हनतनच्यन अंगठ्यनचन ठे र्ून इतर बोटे वर्द्युत र्ािकाभोर्ती लपेटली तर अांगठा वर्द्युत धारे ची हदशा नर्यम दशववर्तो तर लपेटून ठे र्लेली बोटे चांब ु कीय क्षेत्राची हदशा दशववर्तात फ्लेशमंगच्यन डनव्यन फ्लेलमांगच्या डाव्या िाताच्या ननयमानस ु ार डाव्या िाताचा अांगठा तजवनी आणण मधले हनतनचन नर्यम बोट अशाप्रकारे ताणा की ते एकमेकाांशी लांब असतील तर तजवनी चांब ु कीय क्षेत्राची हदशा अांगठा र्ािकाच्या गतीची हदशा आणण मधले बोट प्रर्नतवत वर्द्युत प्रर्ािाची हदशा दशववर्तो विद्यत मोटनर जे उपकरण वर्द्युत उजेचे याबत्रक ऊजेत रुपाांतर करते त्यास वर्द्युत मोटार असे तत्ि म्िणतात वर्द्युत धारा र्ािून नेणारा र्ािक चुांबकीय क्षेत्राशी लांब हदशेत असेल तर त्यार्र बल प्रयुसत िोते. विद्यत जनर्र जे उपकरण याबत्रक ऊजेचे रुपाांतर वर्द्युत ऊजेत करते त्यास वर्द्युत जननत्र असे तत्ि म्िणतात िे वर्द्युत चुांबकीय प्रर्तवनाच्या तत्र्ार्र कायव करते. जेव्िा वर्द्युत जननत्राची कॉईल चुांबकीय क्षेत्रात स्र्तःभोर्ती क्रफरते तेंव्िा चुांबकीय क्षेत्र कॉईलमध्ये वर्द्युत धारा प्रर्नतवत करते िी प्रर्नतवत वर्द्युत धारा नांतर कॉईलला जोडलेल्या पररपर्ातून र्ािू लागते. SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 16 प्रकनिनच्यन अपितार्नचे 1 आपाती क्रकरण अपर्तवन क्रकरण र् दोन पारदशवक माध्यमाांना जोडणारा नर्यम पष्ृ ठभागाजर्ळील आपाती बबांदर् ू रील स्तांलभका िे सर्व एकाच प्रतलात असतात. 2 आपाती कोन र् अपर्तवन कोन याांचे sin चे गुणोत्तर प्रकाशाचा रां ग र् माध्यमाच्या जोडीला क्स्र् रअसते प्रकनिनचे परनितार् 1 आपाती कोन परार्तवन कोणा इतक असतो नर्यम 2 आपाती क्रकरण आरशाच्या आपाती क्रकरणाच्या बबांदत ू न ू काढलेली स्तांलभका र् परार्नतवत क्रकरण िे एकाच प्रतलात असतात डॉबरर्रचन नर्यम रासायननक दृष््या समान गुणधमव असलेल्या मुलद्राांव्याची माांडणी केली असता त्याच्या अणर् ु स्तम ु ानाच्या चढत्या िमाने बत्रसांघात केल्यास मधल्या मल ु द्राांव्याचे अणर् ु स्तम ु ान िे उरलेल्या दोन मल ु द्राांव्याचे अणर् ु स्तम ु ानाच्या सरसरी इतके असते. न्यूलॅडचन अष्टकनचन मुलद्राांव्याची माांडणी त्याच्या अणुर्स्तुमानाच्या चढत्या िमात केल्यास प्रत्येक नर्यम आठव्या मुलद्रव्याचे रासायननक गुणधमव पहिल्या मुलद्राांव्यासारखे असतात मेंडेशलव्हचन आिता मल ु द्राांव्याचे गण ु धमव िे त्याच्या अणर् ु स्तम ु ान आर्तव फल िोय नर्यम आधनर्क आितार् मुलद्राांव्याचे गुणधमव िे त्याच्या अणुिमाांकाचे आर्तव फल िोय नर्यम नर्ज्ञाि नर्षर्ातील काही फरक धनतू आर्ण अधनतूचे भौनतक गणधमनातील फरक धनतू अधनतू 1 सामान्यपणे धातू घनरूपात असतात (पारा अधातू स्र्ायू द्रर् आणण र्ायूरूपात आढळतात िा द्रर्रूपात असतो) 2 नादमय असतात नादमय नसते 3 धातू उष्णतेचे र् वर्द्युत चे सुर्ािक असतात अधातू उष्णतेचे र् वर्द्युत प्रर्ािाचे दर् ु ाविक असतात (ग्राफाईट सुर्ािक आिे ) 4 र्धवनीय र् तन्यता गण ु धमव दशववर्तात र्धवनीय र् तन्यता गण ु धमव दशववर्त नािीत धनतू आर्ण अधनतूचे रनसनयनर्क गणधमनातील फरक धनतू अधनतू 1 धातू आँक्ससजन बरोबर क्रिया करून त्याांचे अधातू आँक्ससजन बरोबर रासायननक अलभिीया करून अल्कली आससाईड्समध्ये रुपाांतर करते आम्लीय आससाईड्समध्ये त्याचे रूपाांतर करतात 2 धातू पाण्याबरोबर क्रिया करून िैड्रोजन अधातू पाण्याबरोबर अलभिीया करून िैड्रोजन र्ायूची SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 17  र्ायूची ननलमवती करतात ननलमवती कररत नािीत 3 भनजणे नर्स्तनपर् 1 साधारण क्रियाशील धातुकाला िर्ेमध्ये काबोनेटच्या धातुकाला मयावहदत िर्ेत जास्त उष्णता जास्त उष्णता दे ऊन त्याचे दे ऊन त्याचे आँससाईडमध्ये रूपाांतर करतात या आँससाईडमध्ये रूपाांतर करतात त्याांस क्रियेला ननस्तापन असे म्िणतात भाजणे असे म्िणतात 2 सल्फाईड धातूकाला भाजण्याची क्रिया काबोनेट धातूकाला ननस्तापन क्रिया केली जाते केली जाते 3 सल्फर डाय ऑससाईड र्ायू मुसत िोतो काबवन डाय ऑससाईड र्ायू मुसत िोतो उदा : लोंखड, जस्त, सल्फाईड उदा : जस्त काबोनेट आम्ल अल्कली 1 आम्लाची चर् आांबट असते अल्कलीची चर् कडू असते 2 आम्लामध्ये ननळा ललटमस पेपर लाल िोते अल्कलीमध्ये लाल ललटमस पेपर ननळा िोते 3 आम्लीय द्रार्णात H+ आयान्स आढळतात अल्कलीमध्ये OH आयान्स आढळतात 4 आम्लाची PH क्रकमांत 0 ते 7 दरम्यान असते अल्कलीची PH क्रकमांत 7 ते 14 दरम्यान असते 5 संप्रक् ृ त हैड्रोकनबार् असंप्रक् ृ त हैड्रोकनबार् 1 यातील सर्व काबवन अणूत एकेरी बांध यामध्ये दि ु े री अर्र्ा नतिे री बांध आढळतो आढळतो 2 यामध्ये अल्केनचा समार्ेश िोतो यामध्येअक्ल्कनसआणणअल्काईनचासमार्ेशिोतो 3 िे क्रियाशील नसतात िे क्रियाशील असतात 4 लमर्ेन ईर्ेन प्रोपेन ईर्ाईन ईर्ीन प्रोवपन चेतर् कनया संप्रेरकनंचे कनया 1 वर्द्यत ू स्पांदनाच्या स्र्रूपात माहिती रासायननक स्र्रूपात माहिती सांग्रि केली जाते सांग्रि केली जाते 2 अक्षतांतू आणण प्रतानाच्या सिाय्याने रसताच्या सिाय्याने माहितीचे र्िन िोते माहितीचा समन्र्य साधला जातो 3 माहितीचे लशघ्र र्िन र् जलद प्रनतसाद माहितीचे र्िन सार्काश िोऊन प्रनतसाद सार्काश लमळतो लमळतो SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 18  4 याांचे पररणाम कमी कालार्धीचे असते याचे पररणाम जास्त कालार्धीचे असतात संिेदर्िील िर्स्पतींतील हनलचनल पनयनतील हनलचनल 1 स्पशावने िालचाल घडून येते िी एक ऐक्च्िक क्रिया आिे 2 वर्द्यूत स्पांदनाच्या स्र्रूपात माहिती एका माहिती में दप ू यंत पोिोचली जाते त्यामुळे प्रत्यक्षपणे पेशीकडून दस ु ऱ्या पेशीकडे पाठवर्ले जाते ननयांबत्रत असते 3 या िालचालीसाठी र्नस्पती पेशीतील या िालचालीसाठी प्राण्याांच्या स्नायूतील कािी प्रगर्ने पाण्याचे प्रमाण बदलून आपला आकार मदत करतात बदलतात 4 चेतन पेंशीचा समार्ेश नसतो चेतन पेंशीचा समार्ेश असतो 5 र्नस्पतीां पेशीांमध्ये र्ैलशष्टय़पूणव प्रगर्वने र्ैलशष्टय़पूणव प्रगर्वने असतात नसतात एकहदक वर्द्युत जननत्र लभन्नहदक वर्द्युत जननत्र 1 एकहदक जननत्रामध्ये प्रत्येक अध्याव फेरीला लभन्नहदक जननत्रातील प्रत्येक फेरीला वर्द्युत प्रर्ािाची वर्द्युत प्रर्ािाची हदशा बदलत नािी हदशा बदलते 2 यामध्ये अधव कड्या असतात यामध्ये पूणव कड्या असतात 3 4 एकसर जोडणी समनंतर जोडणी 1 यामध्ये वर्द्युत रोध एकमेकाांना सरळरे षेत यामध्ये वर्द्युत रोध एकमेकाांना समाांतर जोडलेले जोडलेले असतात असते 2 प्रत्येक रोधातून एकसारखा वर्द्युत प्रर्ाि प्रत्येक रोधातून र्ािणारा वर्द्युत प्रर्ाि र्ेगळा असतो र्ाितो 3 यामध्ये रोध जास्त असल्याने वर्द्यूत रोध कमी असल्याने वर्द्यूत प्रर्ाि जास्त र्ाितो प्रर्ाि कमी र्ािते 4 एखाद्या घटक बबघडला तर सांपण ू व वर्द्यत ु एखाद्या घटक बबघडला तर तेर्ढाच भाग बांद िोते मांडल खांडडत िोते 5 RS= R1 + R2 + R3 1/RP =1/R1 + 1/R 2+ 1/R3 मध्यिती चेतर् संस्थन पररनिय चेतर् संस्थन 1 मध्यर्ती चेतन सांस्र्ा िे मेंद ू आणण पररनघय चेतनसांस्र्ा िे में दप ू ासून ननघणाऱ्या करोहटय मज्जारज्जू याांनी बनलेली असन ू चेतन्या र् मज्जारज्जप ू ासन ू ननघणाऱ्या कशेरू SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 19  शरीरातील सर्व क्रियाचे ननयमन करते चेतन्यानी बनलेली असते 2 शरीराच्या सर्व भागाकडून माहिती शरीराचे सर्व अर्यर् मध्यर्ती चेतन सांस्र्ेला जोडण्याचे लमळवर्तात आणी त्याांचे वर्श्लेषण कायव करतात करतात 3 4 रचर्न सनधमी अियि कनया सनधमी अियि 1 रचना सारखीच असते पण कायव र्ेगळे रचना र्ेगळी पण कायव सारखीच असते असते 2 र्ेगर्ेगळ्या सजीर्ाची शरीररचना समान सांजीर्ाांची शरीर रचना र्ेगळी असते असते 3 कािी सजीर्ाच्या अर्यर्ाांची रचनासारखी कािी सजीर्ाच्या अर्यर्ाांची रचना र्ेगर्ेगळी असते पण असते पण ते त्या अर्यर्ाचा र्ापर ते त्या अर्यर्ाचा र्ापर र्ेगर्ेगळ्या एकाच कायावसाठी र्ेगर्ेगळ्या कायावसाठी र्ापरतात करतात 4 उदा. मानर्ाचे िात, सरड्याचे पाय उदा ; र्टर्ाघळ ू चेपांख पक्षाांचे पांख ,फुलपाखराांचे पांख नर्ज्ञाि नर्षर्ातील काही वर्द्यूत प्रर्ाि र्ािकातून र्ािणारा इलेसरॉनचा प्रर्ाि क्रकां र्ा ठरावर्क क्षेत्रातून एकक कालार्धीत र्ािणारा वर्द्युत प्रभार म्िणजे वर्द्युत प्रर्ाि िोय वर्द्यूत मांडल वर्द्युत प्रर्ाि प्रर्ाहित िोण्याच्या मागावला वर्द्युत मांडल असे म्िणतात वर्द्यूत वर्भर् वर्द्यूत ज्या वर्द्यूत मडलातून वर्द्युत प्रर्ाि र्ाित आिे त्याच्या दोन टोकाांमधील वर्भर्ाांतर वर्भर्ाांतर म्िणजे एका बबांदप ू ासून दस ु ऱ्याबबांदप ू यवत एकक भार र्ािून नेण्यास केलेले कायव िोय V = W/Q वर्द्यूत वर्भर्ाांतराचे S I एकक व्िोल्ट आिे व्िोल्टलमटरच्या सिाय्याने वर्भर्ाांतर मोजतात ज्या दोन बबांदत ू ील वर्भर्ाांतर मोजायचे असते त्याच्याशी समाांतर जोडणीने व्िोल्टलमट र जोडतात 1 व्िोट र्ािकाच्या एका बबांदप ू ासून दस ु ऱ्या बबांदप ू यवत एक कुलांब वर्द्युत भार र्ािून नेण्यासाठी जर एक ज्यूल इतके कायव करार्े लागत असेल तर त्यास एक व्िोल्ट असे म्िणतात 1 व्होल्ट = 1ज्यूल/एककलंब SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 20 1 ओिम र्ािकाच्या दोन टोकामध्ये एक व्िोल्ट वर्भर्ाांतर प्रयुसत केले असता त्या र्ािकातन ू जर एक अँक्म्पयर इतकी वर्द्युत धारा जात असेल तर त्या र्ािकाचा रोध एक ओिम आिे असे म्िणतात 1 ओहम =1 व्होल्ट /1 अँजम्पयर ररओस्टॅ ट र्ािकातील वर्द्युत वर्रोध बदलण्यासाठी वर्द्युत मांडलामध्ये ज्या उपकरणाचा र्ापर करतात त्यास ररओस्टॅ ट असे म्िणतात 1 अँक्म्पयर एका सेकांदात र्ािकाच्या आांतरिे दातून 1 कुलांब वर्द्युत भार र्ाितो तेव्िा त्यातून एक अँक्म्पयर वर्द्युत प्रर्ाि र्ाितो 1 अँजम्पयर =1 कलंब /1 सेकंद वर्द्यत ू शसती शसती म्िणजे कायव करण्याचा दर िोय P = VI P = I2R = V2/R वर्द्यूत शसतीचे SI पद्धतील एकक र्ॅट आिे वर्द्यूत ताररणी वर्द्युत मांडलातून क्रकां र्ा उपकरणातून र्ािणारी बेसुमार वर्द्युत धारा फ्यूज बांद करते / फ्यूज / आणण त्याचे रक्षण करते वर्द्युत तारीका उपकरणाांमध्ये फ्यूज एकसर जोडणीने जोडतात सोलेनॉईड दां डगोलाकार रोधक र्ेष्टन असलेली ताांब्याच्या तारे चे अनेक र्ेटोळे बसर्ून तयार केलेल्या उपकरणाला सोलेनॉईड असे म्िणतात कम्यट ु े टर जे उपकरण मांडलातील वर्द्यत ु प्रर्ािाची हदशा उलट करते त्यास कम्यट ु े टर असे म्िणतात वर्द्यत ू मोटारमध्ये अधवकड्या या कम्यट ु े टर म्िणन ू कायव करतात आमेचर मऊ लोखांडी भागार्र काँईल गुांडाळलेली असते त्याना एकत्रीतरीत्या आमेचर असे म्िणतात शाटव सक्रकवट जेव्िा भारीत तार र् उदालसन तार याांचा सरळ सांपकव आल्यास जास्त वर्द्युत प्रर्ाि प्रर्ाहित िोतो र् अचानकपणे वर्द्युत मांडलात वर्द्युत प्रर्ाि र्ाढतो. त्यास शाटव सक्रकवट असे म्िणतात समजातीय श्रेणी ज्या सांयुगाच्या श्रेणीमध्ये काबवन शख ृ लेतील िैड्रोजनची जागा जर एकाच प्रकारच्या क्रियात्मक गट घेत असेल तर त्याला समजातीय श्रेणी असे म्िणतात उत्प्रेरक जो पदार्व अलभिीयेत भाग न घेता त्याच्या उपक्स्र्तीत रासायननक अलभिीया घडून येते क्रकां र्ा वर्लभन्न दरानी कायावक्न्र्त िोते त्या पदार्ावला उत्प्रेरक असे म्िणतात कॅटे नेशन काबवनमध्ये दस ु ऱ्या काबवन अणब ु रोबर बांध ननमावण करण्याची अद्वर्तीय क्षमता आिे ज्यामळ ु े तो बिुसांख्येने रे णच ांू ी ननलमवती करतो त्या गण ु धमावला कॅटे नेशन असे म्िणतात आर्तवन आधुननक आर्तवन सारणीतील आडव्या स्तांभाना आर्तवन असे म्िणतात आधुननक आर्तवनसारणीत 7 आर्तवन आिे त गट आधुननक आर्तवन सारणीतील उभ्या स्तांभाला गट असे म्िणतात SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 21  आधुननक आर्तवनसारणीत 18 गट आिे त परागीभर्न परागकोषातील परागकण क्रकांजल्काकडे र्ािून नेण्याची क्रिया सुपुष्प र्नस्पतीांतील प्रजननामध्ये आढळते. त्या क्रियेस परागीभर्न असे म्िणतात धातू सदृश्य जी मुलद्रव्य धातू आणण अधातू दोन्िीचे गुणधमव दशववर्तात त्याना धातू सद्र ृ श्य असे /अधव धातू म्िणतात उदा :- बोरान,लसललकॉन,अँल्यूलमननयम,असेननक,अक्न्टमनी,पोलोननयम प्रकाशाचे प्रकाश क्रकरण एका माध्यमातन ू दस ु ऱ्या माध्यमात जाताना प्रकाशाच्या प्रसाराची हदशा अपर्तवन दस ु ऱ्या माध्यमात बदलतात र्िता केंद्र बहिर्ि क्रकां र्ा अांतर्वि लभांगाना दोन गोलीय पष्ृ ठभाग असतात प्रत्येक पष्ृ ठभाग िा गोलचा भाग असतो. गोलाच्या या केंद्राला लभांगाचे र्िता केंद्र असे म्िणतात र्िता केंद्र िे C या अक्षराने दशववर्तात मुख्य अक्ष लभगाच्या दोन र्िता केंद्रातून जाणाऱ्या काल्पननक रे षेला मुख्य असे म्िणतात प्रकाशीय मध्य लभगाच्या केंद्र बबांदल ू ा प्रकाशीय मध्य असे म्िणतात ते O या अक्षराने दशववर्तात अँपरचर गोललय लभगाच्या गोलाकार भागाच्या व्यासाला अँपरचर असे म्िणतात नालभय अांतर / प्रकाशीय मध्यापासन ू मख् ु यनाभी प्रयतच्या अांतराला नालभय अांतर असे म्िणतात केंद्रातांर नालभय अांतर f या अक्षराने दशववर्तात लभांगाचे सामर्थयव नालभय अांतराच्या व्यस्तकाला लभांगाचे सामर्थयव असे म्िणतात P = 1/f लभांगाचे सामर्थयव S I एकक डॉयाप्पटर आिे िे D या अक्षराने दशववर्तात बहिर्ि लभांगाची सामर्थयव धर् असते अांतर्वि लभांगाचे सामर्थयव ऋण असते िैड्रोकाबवन ज्या सर्व काबवन सांयग ु ाांमध्ये केर्ळ काबवन आणण िैड्रोजन असतात त्याांना िैड्रोकाबवन असे म्िणतात आँक्ससडडकारक ज्या पदार्ांमध्ये दस ु ऱ्या पदार्ावला आँक्ससजन दे ण्याची क्षमता असते त्या पदार्ावला आँक्ससडडकारक असे म्िणतात उभयधमी अलुमीनीयम, जस्त सारख्या धातूांचे ऑससाईड आम्ल आणण अल्कलीचे िे दोन्िी गुणधमव ऑससाईड दशववर्तात म्िणून त्याांना उभयधमी ऑससाईड असे म्िणतात लमश्रधातू दोन क्रकां र्ा अगधक धातूच्या एकजण लमश्रणला लमश्रधातू असे म्िणतात प्रनतक्षक्षप्पत क्रिया बाह्य प्रेरणा ला हदल्या जाणाऱ्या स्र्यांप्रेररत अनतशीघ्र प्रनतसादाला प्रनतक्षक्षप्पत क्रिया असे म्िणतात मज्जारज्जू या क्रियेचे केंद्र असते र् िी क्रिया में दल ू ा नकळत स्र्तांत्रपणे करते प्रनतक्षक्षप्पत चाप प्रेरणा लमळालेल्या क्षणापासन ू प्रनतक्रियेच्या क्षणापयंतच्या चेतन भागाला प्रनतक्षक्षप्पत चाप असे म्िणतात. यामध्ये ग्रािक सांर्ेदी ,चेता पेशी, सांचालक चेतन पेशी र् प्रेरक SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 22  चेता,पेशी पररणामी चेतन पेशी ,मज्जारज्जू याचा सिभाग असतो र्नस्पतीचे पररसरातील बदलाला र्नस्पती कडून लमळणाऱ्या प्रनतसादात्मक िालचालीस र्नस्पतीचे अनुर्तवन अनुर्तवन असे म्िणतात दशवक सांयुगे आम्लधमी अर्र्ा अल्कधमी आिे त िे कािी पदार्ावचा र्ापर करून दशवन घेता येते त्याांना दशवक असे म्िणतात उदा. - ललटमस पेपर, बीड, िळद, क्रफनॉनॅप्पर्ललन, लमर्ाईल ऑरें ज आणण पीएच पेपर दिाकनचे प्रकनर नैसगगवक दशवक, ग्रिणी दशवक, कृबत्रम दशवक र् र्ैक्श्र्क दशवक असे दशवकाचे प्रकार आिे त 1) र्ैसर्गाक दिाक :- ननसगावत लमळणाऱ्या लायकेन (दगडफूल) िळद र् बीट सारख्या नैसगगवक पदार्ांचा आम्ल क्रकां र्ा अल्कली ओळखण्यासाठी उपयोग केला जातो. 2) घ्रनणीय दिाक :- नैसगगवक तेल, लसण ु , लर्ांग तेल यासारख्या गांधयस ु त पदार्ावचा आम्ल क्रकां र्ा अल्कली ओळखण्यासाठी र्ापर केला जातो. 3) कृबरम दिाक :- प्रयोगशाळे त रासायननक पदार्ावचा र्ापर करून कृबत्रम रीत्या तयार केलेल्या दशवकाांना कृबत्रम दशवक असे म्िणतात. उदा. - लमर्ाईल ऑरें ज र् क्रफनॉनॅप्पर्ललन 4 ) िैजविक दिाक :-प्रयोगशाळे त र्ेगर्ेगळ्या दशवकाांच्या लमश्रणाने तयार केलेल्या दशवकास र्ैक्श्र्क दशवक असे म्िणतात PH श्रेणी द्रर्ातील िायड्रोजन याांची तीव्रता मोजण्यासाठी ननधावररत केलेल्या मापन पद्धतीला PH श्रेणी असे म्िणतात आयाननभर्न जेव्िा आम्ल क्रकां र्ा अल्कलीची पाण्याची क्रिया िोते तेव्िा आम्लातील िायड्रोजन आयन र् अल्कलीतील िैड्राँससाईड आयान्स र्ेगळे िोतात त्या क्रियेला आयाननभर्न असे म्िणतात पण आम्लातील िायड्रोजन आयान्सना स्र्तांत्र अक्स्तत्र् नसते ते पाण्याशी सांयोग पार्ून िायड्रोननयम आयान्सच्या स्र्रूपात असतात उभय धमी अलम ु ीनीयम, जस्त सारख्या धातांच ू े ऑससाईड आम्ल आणण अल्कलीचे िे दोन्िी गण ु धमव ऑससाईड दशववर्तात म्िणन ू त्याांना उभय धमी ऑससाईड असे म्िणतात धातूके ज्या खननजापासून फायदे शीररीत्या धातूांचे ननष्कषवण करता येते त्या खननजाना धातूके असे म्िणतात गॅग जलमनीमधून काढलेल्या धातूकाांच्या खननजामध्ये मोठ्या प्रमाणात माती र्ाळू इ. अशुद्ध पदार्व असतात त्याांना गॅग असे म्िणतात SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 23 लमश्रधातू दोन क्रकां र्ा जास्त धातूच्या क्रकां र्ा धातू र् अधातू याांच्या एकजन्नशी लमश्रणाला लमश्रधातू असे म्िणतात गांज कािी धातूांचा पष्ृ ठभाग जसे लोंखड िर्ेतील आद्रतेमध्ये खुप हदर्स उघडे ठे र्ले असता त्याांचा पष्ृ ठभाग गांजतो त्यास गांज असे म्िणतात स्र्ानाांतरण स्र्ानाांतरण र्ाहिनीर्ांद ृ ातील पररकाष्ठ नार्ाच्या उती प्रकाशसांश्लेषण क्रियेमध्ये तयार िोणाऱ्या वर्द्राव्य पदार्ावचे र्िन करतात त्यास स्र्ानाांतरण असे म्िणतात उत्सजवन उत्सजवन चयापचय क्रियेमध्ये ननमावण झालेली घातक टाकाऊ पदार्व बािे र टाकण्याच्या जैवर्क क्रियेला उत्सजवन असे म्िणतात चुांबकीय क्षेत्र चुांबकीय क्षेत्र चुांबकाच्या भोर्ती ज्या क्षेत्रात चुांबकीय जोर असतो त्या क्षेत्रास चुांबकीय क्षेत्र असे म्िणतात SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 24  अल्केर् सनमनन्य सर बंध स्िरूप प्रत्यय CnH2n+2 एकबंध ( C-C) एर् (ane) सनमनन्य सर अणू सर रचर्न सर उदन / र्नि 1 C1H2(1)+2 CH4 लमर्ेन 2 C2H2(2)+2 C2H6 ईर्ेन 3 C3H2(3)+2 C3H8 प्रोवपन अजल्कर् CnH2n बंध स्िरूप निबुंि (C=C) प्रत्यय ईर् (ene) 1 C2H2 (2) C2H4 इगर्न 2 C3H2(3) C3H6 प्रोवपन 3 C4H2(4) C4H8 ब्यूहटन SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 25  अल्कनईर् CnH2n-2 बंध स्िरूप (C=C) प्रत्यय आईर्ं (yne) 1 C2H2 (2)-2 C2H2 ईथनईर् 2 C3H2(3)-2 C3H4 प्रोपनईर् 3 C4H2 (4)-2 C4H6 ब्यूटनईर् िर्स्पतीतील संप्रेरकनचे प्रकनर आर्ण त्यनचे कनया संप्रेरक कनया 1 आँक्सझन र्नस्पती पेशीांना र्ाढीसाठी मदत करते 2 गगब्बरललन्स र्नस्पतीांच्या र्ाढीसाठी मदत करते 3 सायटोकायननन र्नस्पतीतील पेशी वर्भाजनास मदत करते 4 आँक्ब्ससीक आम्ल र्नस्पतीांच्या र्ाांबवर्ण्यासाठी मदत करते SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 26 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 27  मनर्िी में द ू आर्ण त्यनंचे कनया मनर्िी मेंद ू प्रमस्तू, मध्यमस्तू ि परनमस्तू अिन तीर् भनगनर्ी विभनगलन जनतो मनर्िी में दच ू े भनग त्यनंचे कनया प्रमस्तू मेंदच ू ा सर्ावत मोठा भाग असून मक्स्तष्क र् उत्तरमस्तू अशा दोन वर्भागला गेला आिे 1) मजस्तष्क :- िा सर्ावत मोठा भाग असून यार्र अनेक केंद्रे असतात या भागार्र खोल खाच पडून डार्ा र् उजर्ा असे दोन गोलाधव आढळतात शरीराच्या डाव्या बाजूर्र उजव्या गोलाधावचे ननयांत्रण असते आणण उजव्या बाजूर्र डाव्या गोलाधावचे ननयांत्रण असते मेंदच् ू या या भागात दृष्टीकेंद्र श्रर्ण केंद्र स्र्ाद केंद्र स्पशव केंद्र गांध केंद्र यासारखी केंद्र असतात त्याच्यात ज्ञानेंहद्रयाकडून आलेली सांर्ेदना सांग्रहित केले जातात आणण आर्श्यकतानुसार र्ापरली जातात यालाच स्मरण शसती असे म्िणतात तसेच बुध्दीमता कल्पना शसती भार्ना इच्िा शसती िी केंद्रे सुद्धा म्िणतात. 2) उतरमस्तूक :- िा मक्स्तष्काचा खालचा भाग असून पक्ृ ष्ठन अलभस्र्ली मध्य अलभस्र्ली र् सांमुख अलभस्र्ली अशा तीन भागानी वर्भागला गेला आिे ज्ञानेंहद्रयाकडून आलेली सांर्ेदना क्स्र्कारून मक्स्तष्काकडे पाठवर्णे शरीराचे तपमान पाणी भक ु र् झोप यार्र याचे ननयांत्रण असते मध्यमस्तू िा मेंदच ू ा दस ु रा भाग असून प्रमस्तू र् परामस्तू याना जोडण्याचे कायव करतो िा चेतन पेशी चेतन तांतू प्रगांड याांनी बनलेला असून सांर्ेदना क्स्र्कारणे पुन्िा प्रक्षेपण करणे सांर्ेदना र्स्तुकडे पाठवर्णे ध्र्नी दृश्यसारख्या सांर्ेदना क्स्र्कारून र् त्यार्र ननयांत्रण ठे र्ण्याचे कायव करते परनमस्तू िा मेंदच ू ा खालचा भाग असून मस्तूक सेतू आणण मस्तष्ू क या नतन भागानी बनलेला SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 28  असतो 1) मस्तष्क : मस्तुष्क िा मक्स्तष्काचा खाली आढळतो चालताना पळताना िोणाऱ्या स्नायूांच्या िालचालीर्र याचे ननयांत्रण र् समन्र्य असते िा शररराचा तोल साांभाळतो 2 ) िेतू :-िा मेंदच ू ा भाग मध्य में द ू मस्तुष्क र् मस्तूक या नतघाांना जोडण्याचे कायव करतो च्रर्ण क्रिया चेिऱ्यार्रील िार्भार् श्र्सन क्रिया यार्र याचे ननयांत्रण असते. 3) मस्तूक :- िा मेंदच ू ा सर्ावत मागचा र् खालचा भाग असून पुढे पुढे ननमुळता िोत पाठच्या कण्यातन ू मज्जारज्जूच्या स्र्रूपात खाली सरकतो श्र्सन ह्दयाची स्पांदने पचन मागावची िालचाल गगळणे खोकणे उलटी रसतदाब र् सांप्रेरकाांच्या श्रर्णार् रननयांत्रण असते मज्जनरज्जू मज्जारज्जू िा मेंदच ू ा पुढच्या पाहठच्या कण्यातून लांब दोरी प्रमाणे उतरलेला भाग असून असांख्य चेतन पेशीचे तांतन ू ी बनलेल्या असतात या मज्जारज्जू पासून चेतण्याच्या 31 जोड्या ननघतात त्याना कशेरू चेतन्या म्िणतात त्या ह्रदय फुफ्फूसे मत्र ु ाशय जननप्रांवपडे याांना जोडलेले असतात कशेरू चेतण्याच्या सांर्ेहदर्र सांचाललका असतात तसेच मज्जारज्जू कडून प्रनतक्षक्षप्पत क्रिया घडते धातच ू े रासायननक गण ु धमव 1) धातूची बरे च क्रियाशील र् कमी क्रियाशील धातु िर्ेतील ऑक्ससजन बरोबर क्रिया करून त्याांचे ऑससाइड तयार करतात धातू + आँक्ससजन धातूचेआँससाईड Zn + O2 2ZnO Cu + O2 2CuO 2Al+3O2 = 2 Al2O3 धातूची आससाईड्स अल्कधमी असते अलुमीनीयम, जस्त सारख्या धातूांचे ऑससाईड आम्ल आणण अल्कलीचे िे दोन्िी गुणधमव दशववर्तात म्िणून त्याांना उभय धमी ऑक्सनईड असे म्िणतात Al2O3 + 6Hcl 2AlCl3 + 3H2O Al2O3 + 2NaOH. 2NaAlO3 + H2O (सोडडयम अँल्युलमनेट) 2) धातूांची पाण्याबरोबर अलभक्रिया िोऊन धातूांचे अआँससाईड आणण िैड्रोजन र्ायू तयार िोते. धातूांची आँससाईड्स पाण्यात वर्रघळतात आणण त्या धातूांचे िै ड्राससाईड तयार िोतात धातू + पाणी. धातूांचे अआँससाईड +िे ड्रोजन SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 29  धातूांचे आँससाईड + पाणी. धातूांचे िैड्राससाईड धातूांची र्ांड पाण्याबरोबर लशघ्र गतीने अलभक्रिया िोऊन धातूांचे िैड्राससाईड र् िैड्रोजन र्ायू आणण उष्णता ऊजाव ननमावण िोते 2K + 2H2O. 2KOH H2 +. उष्णतन ऊजना 2Na + 2H2O. 2NaOH + H2 + उष्णतन ऊजना पाण्याबरोबर कॅक्ल्शयमची िोणारी अलभक्रिया कमी क्रियाशील असल्याने मुसत िोणारी ऊजाव िैड्रोजनला पेट घेण्यास पुरेशी नसते Ca+ 2H2O. Ca(OH) 2 +H2. िैड्रोजन र्ायू बुडबुडे ननमावण करुन पष्ृ ठभागाशी धरून ठे र्तो म्िणून कॅक्ल्शयम तांरगतो मॅग्नेलशयमची गरम पाण्याबरोबर अलभक्रिया करून मॅग्नेलशयम िैड्राससाईड आणण िैड्रोजन र्ायू तयार िोते आणण ते मॅग्नेलशयमला पष्ृ ठभागाशी धरून ठे र्तो त्यामळ ु े मॅग्नेलशयम तरगांतो Mg + 2H2O. Mg(OH)2 + H2 धातूांची पाण्याच्या र्ाफेबरोबर अलभक्रिया करून धातूांचे अआँससाईड आणण िैड्रोजन र्ायू तयार करतात 2Al + 3H2O. Al2O3 + 3H2 3Fe. + 4 H2O. Fe3O4 + 4H2 शिसे तनंबे चनंदी आर्ण सोर्े यनसनरख्यन धनतूंची थंड ककं िन गरम पनण्यनबरोबर अशभकियन करीत र्नही. धातूांची आम्लाबरोबर िोणारी अलभक्रिया धातूांची आम्लाबरोबर अलभक्रिया िोऊन धातूांचे क्षार आणण िैड्रोजन र्ायू तयार िोते धनतू + सौम्य आम्ल. धनतूंचे क्षनर + हेड्रोजर् Mg +2 Hcl. MgCl2 + H2 2Al + 6HCl AlCl3 +3 H2 Zn +2 HCl. ZnCl2 + H2 2Fe + 6HCl. 2 FeCl3 + 3H2 SHRI MAROTI C. RATHOD G.H.S (RMSA) GUNJI TQ.KHANAPUR MOB. 9845058189 Page 30