Pag-aaral ng Panitikan sa Pananakop ng Amerika, PDF

 Koda: **SF31** Asignatura: **EDUC 110: Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 2** Iskedyul: **Oktobre 17, 2024** Instruktor: **Bb. Ma. Cara Tanya B. Princillo, MAT** Mga Miyembro: **Gwyn Capongcol** **Ysha Mae Laguilles** **Razel Magdasoc** **Kc Malate** **Natasha Mae Ne...

 Koda: **SF31** Asignatura: **EDUC 110: Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 2** Iskedyul: **Oktobre 17, 2024** Instruktor: **Bb. Ma. Cara Tanya B. Princillo, MAT** Mga Miyembro: **Gwyn Capongcol** **Ysha Mae Laguilles** **Razel Magdasoc** **Kc Malate** **Natasha Mae Nedera** **Lhea Querioso** **Paksa: Panitikan sa Ilalim ng Pananakop ng Amerika at Makasariling Pamahalaan ng mga Pilipino** A. **Kagilirang Pangkasaysayan** Ang kaligirang pangkasaysayan ay tumutukoy sa mga pangyayari, tao, at mga ideya na nagbigay-daan sa pag-usbong ng isang partikular na bagay, konsepto, o pangyayari. Ito ay ang konteksto ng kasaysayan na nagbibigay-linaw sa mga dahilan at epekto ng isang partikular na pangyayari o konsepto. **Halimbawa ng Kaligirang Pangkasaysayan** Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal: Ang dalawang nobelang ito ay nilikha sa konteksto ng pananakop ng Espanya sa Pilipinas. Ang mga pangyayari sa mga nobela ay nagpapakita ng mga suliranin at kahirapan ng mga Pilipino sa ilalim ng pananakop ng mga Espanyol. Ang Rebolusyong Pilipino: Ang Rebolusyong Pilipino ay isang mahalagang pangyayari sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang kaligirang pangkasaysayan ng rebolusyon ay ang pananakop ng Espanya sa Pilipinas, ang pagtaas ng nasyonalismo, at ang mga repormang hiniling ng mga Pilipino. Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig: Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay isang pandaigdigang digmaan na naganap noong 1939 hanggang 1945. Ang kaligirang pangkasaysayan ng digmaan ay ang pagtaas ng nasyonalismo, ang pag-usbong ng mga ideolohiyang totalitaryo, at ang pagbagsak ng ekonomiya sa Europa. **Kahalagahan ng Kaligirang Pangkasaysayan** Ang pag-unawa sa kaligirang pangkasaysayan ay mahalaga sapagkat: Nagbibigay-linaw sa mga pangyayari: Ang kaligirang pangkasaysayan ay nagbibigay-linaw sa mga dahilan at epekto ng mga pangyayari. Nagpapalalim ng pag-unawa: Ang pag-aaral ng kaligirang pangkasaysayan ay nagpapalalim sa ating pag-unawa sa kasalukuyan. Nagbibigay ng aral: Ang kaligirang pangkasaysayan ay nagbibigay ng aral para sa ating mga desisyon at aksyon sa kasalukuyan. Nagpapalakas ng diwa ng pagiging makabayan: Ang pag-aaral ng kaligirang pangkasaysayan ay nagpapalakas ng diwa ng pagiging makabayan. Sa kabuuan, ang kaligirang pangkasaysayan ay isang mahalagang bahagi ng pag-aaral ng kasaysayan. Ito ay nagbibigay-linaw sa mga pangyayari, nagpapalalim sa ating pag-unawa, at nagbibigay ng aral para sa ating mga desisyon sa kasalukuyan. B. **Panitikang Makabayan** **Ang Panitikang Makabayan ay isang uri ng panitikan na naglalayong magbigay inspirasyon at pag-asa sa mga Pilipino sa panahon ng pananakop ng mga dayuhan. Ito ay naglalaman ng mga tema ng pagmamahal sa bayan, paglaban sa pang-aapi, at pag-asa sa kalayaan. Ang panitikang ito ay nagsisilbing sandata ng mga Pilipino upang mapanatili ang kanilang diwa ng pagiging makabayan at makapagbigay ng lakas ng loob sa kanilang pakikibaka.** **Mga Katangian ng Panitikang Makabayan** - **Pagmamahal sa Bayan: Ang pangunahing tema ng panitikang ito ay ang pagmamahal sa bayan. Ipinapakita nito ang kagandahan ng Pilipinas, ang mga katangian ng mga Pilipino, at ang kanilang pagnanais na mapanatili ang kanilang kalayaan.** - **Paglaban sa Pang-aapi: Ang panitikang ito ay naglalaman ng mga kwento ng paglaban sa pang-aapi ng mga dayuhan. Ipinapakita nito ang pagiging matatag at mapagmahal sa kalayaan ng mga Pilipino.** - **Pag-asa sa Kalayaan: Ang panitikang ito ay nagbibigay ng pag-asa sa mga Pilipino na makakamit nila ang kanilang kalayaan. Ipinapakita nito ang mga pagsisikap ng mga bayani at ang kanilang pananampalataya sa paglaya ng bansa.** - **Paggamit ng Wika: Ang panitikang ito ay kadalasang ginagamit ang wikang Tagalog o iba pang mga wikang katutubo upang mas madaling maunawaan ng mga Pilipino.** - **Pagpapahayag ng Damdamin: Ang panitikang ito ay nagpapahayag ng damdamin ng mga Pilipino sa panahon ng pananakop. Ipinapakita nito ang kanilang pagiging malungkot, galit, takot, at pag-asa.** **Mga Halimbawa ng Panitikang Makabayan** **Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal: Ang dalawang nobelang ito ay naglalaman ng mga kritikal na pananaw sa kolonyalismo at nagsusulong ng pagiging makabayan.** **Mga tula ni Andres Bonifacio: Ang mga tula ni Bonifacio ay nagpapahayag ng kanyang pagmamahal sa bayan at pagnanais na makalaya mula sa mga Espanyol.** **Mga awiting bayan: Ang mga awiting bayan ay naglalaman ng mga kwento ng mga bayani at ng kanilang pakikibaka para sa kalayaan.** **Kahalagahan ng Panitikang Makabayan** **Ang panitikang ito ay mahalaga sapagkat:** **Nagbibigay inspirasyon: Ang panitikang ito ay nagbibigay inspirasyon sa mga Pilipino na magkaisa at lumaban para sa kanilang kalayaan.** **Nagpapaalala sa kasaysayan: Ang panitikang ito ay nagpapaalala sa mga Pilipino ng kanilang kasaysayan at ng mga sakripisyo ng mga bayani.** **Nagpapalakas ng diwa ng pagiging makabayan: Ang panitikang ito ay nagpapalakas ng diwa ng pagiging makabayan ng mga Pilipino.** **Nagsisilbing sandata sa pakikibaka: Ang panitikang ito ay nagsisilbing sandata ng mga Pilipino upang mapanatili ang kanilang diwa ng pagiging makabayan at makapagbigay ng lakas ng loob sa kanilang pakikibaka.** **Sa kabuuan, ang panitikang ito ay isang mahalagang bahagi ng kultura ng Pilipinas. Ito ay naglalaman ng mga kwento ng pag-asa, paglaban, at pagmamahal sa bayan. Ang panitikang ito ay nagsisilbing inspirasyon sa mga Pilipino upang magpatuloy sa pagsusulong ng kanilang kalayaan at pag-unlad.** C. **Mga Diwang Kalarakan** **Ang Diwang Kalarakan ay isang uri ng panitikang Pilipino na nagpapahayag ng kagalakan, pag-asa, at pagmamahal sa buhay. Ito ay kadalasang nagtatampok ng mga tema ng pag-ibig, kalikasan, at kagandahan.** **Narito ang ilang halimbawa ng Diwang Kalarakan sa panitikang Pilipino:** **-Tula** **- \"Anak\" ni Freddie Aguilar: Isang awit na nagpapahayag ng pagmamahal ng isang magulang sa kanyang anak.** **- \"Lupang Hinirang\" (Pambansang Awit ng Pilipinas): Isang awit na nagpapahayag ng pagmamahal sa bayan.** **- \"Bayan Ko\" ni Jose Corazon de Jesus: Isang tula na nagpapahayag ng pag-asa para sa kalayaan ng Pilipinas.** **- Maikling Kwento:** **- \"Ang Pangulo ng Kabayanan\" ni Teodoro Agoncillo: Isang kwento tungkol sa isang lalaking nagnanais na maging pangulo ng kanilang bayan.** **- \"Ang Kagandahan ng Kalikasan\" ni Paz Marquez Benitez: Isang kwento tungkol sa kagandahan ng kalikasan at ang pagmamahal ng tao dito.** **- Dula:** **- \"Noli Me Tangere\" ni Jose Rizal: Isang nobelang nagtatampok ng mga tema ng pag-ibig, kalayaan, at pananampalataya.** **- \"El Filibusterismo\" ni Jose Rizal: Isang nobelang nagtatampok ng mga tema ng rebolusyon, pag-ibig, at pag-asa.** **Mga Sanggunian:** **- Mga Aklat:** **- Panitikan ng Pilipinas ni Virgilio Almario** **- Ang Panitikang Pilipino ni Bienvenido Lumbera** **- Kasaysayan ng Panitikan ng Pilipinas ni Teodoro Agoncillo** **- Mga Website:** **- NCCA - National Commission for Culture and the Arts** **- UP Diliman - Department of Filipino and Philippine Literature** **- Komisyon sa Wikang Filipino** **Karagdagang Impormasyon:** **- Ang Diwang Kalarakan ay isang mahalagang bahagi ng panitikang Pilipino.** **- Ito ay nagpapakita ng pag-asa at pagmamahal sa buhay, kahit na sa gitna ng mga pagsubok.** **- Ang Diwang Kalarakan ay nagpapalakas ng pambansang pagkakakilanlan at nagbibigay inspirasyon sa mga Pilipino.** D. **Ang Panulatang Tagalog** **Ang Panulatang Tagalog ay tumutukoy sa lahat ng uri ng panitikan na nakasulat sa wikang Tagalog. Ito ay isang malawak na larangan na sumasaklaw sa iba\'t ibang genre, panahon, at istilo.** **Mga Sanggunian:** - **Tradisyunal na Panitikan:** **- Alamat:** **Mga kuwento tungkol sa pinagmulan ng mga bagay-bagay, lugar, o tao. Halimbawa: Ang Alamat ng Pinya.** **- Pabula:** **Mga kuwento tungkol sa mga hayop na nagtuturo ng aral. Halimbawa: Ang Langgam at ang Tipaklong.** **-** Epiko**: Mahabang tula tungkol sa mga pakikipagsapalaran ng mga bayani. Halimbawa: Ang Biag ni Lam-ang.** **-** Salawikain**: Mga maikling kasabihan na nagpapahayag ng karunungan. Halimbawa: \"Ang taong nagmamahal, nagpapatawad.\"** **-** Bugtong**: Mga palaisipan na nagsusubok sa talino. Halimbawa: \"May ulo, walang mata, may bibig, walang dila.\"** - **Makabagong Panitikan:** **-** Tula**:** **- Tradisyunal: Sonnet, Tanaga, Dalit, Awit.** **- Makabagong: Malaya, Balagtasan, Spoken Word Poetry.** \- Maikling Kwento: **Maikling salaysay na naglalaman ng isang pangunahing tunggalian.** \- Nobela: **Mahabang salaysay na naglalaman ng maraming tauhan, tagpuan, at pangyayari.** \- Dula: **Panitikan na idinisenyo upang itanghal sa entablado.** \- Sanaysay: **Maikling komposisyon na nagpapahayag ng sariling opinyon o argumento.** **Mga Sanggunian:** - Mga Aklat: **- Panitikan ng Pilipinas ni Virgilio Almario** **- Ang Panitikang Pilipino ni Bienvenido Lumbera** **- Kasaysayan ng Panitikan ng Pilipinas ni Teodoro Agoncillo** - Mga Website: **- NCCA - National Commission for Culture and the Arts** **- UP Diliman - Department of Filipino and Philippine Literature** **- Komisyon sa Wikang Filipino** **Karagdagang Impormasyon:** **- Ang Panulatang Tagalog ay patuloy na umuunlad at nagbabago.** **- Mayroon ding iba\'t ibang mga rehiyonal na wika sa Pilipinas na may sariling panitikan.** **- Mahalaga ang pag-aaral ng Panulatang Tagalog upang maunawaan ang kultura at kasaysayan ng Pilipinas.** E. **Ang Tulang Tagalog** F. **Mga Akda ni Lope K. Santos** AKO AY SI WIKA Ni Lope K. Santos Hanggang ngayo\'y suliranin ang kung saan ako mula; Kung sa bagay, may pasya na ang maraming dalubhasa, Na ako raw ay unti-unting nabigkas ng dila, Nang ang tao\'y mapilitang sa takot ay magsalita, Sa paghingi ng saklolo at tulong ng mga kapwa; Samantalang ang relihiyon ay ayaw paring maniwala, At bigay raw sa magkasing Ada\'t Eba ni Bathala, Bilang kawing na pang-ugnay sa kanilang puso\'t diwa; Isa pa ring walang linaw at sa ngayo\'y talinghaga, Kung sa wika ay ang isip ang lumalang at bumugta, O ang wika ang sa isip ay luminang at may gawa; Ang totoo\'y walang isip, pag ang wika ay nawala\... Ngunit, ang di-mapupuwing na nagawa kong himala, Iping-tao\'y natubos ko sa buhay na pamulala, Hanggang siya\'y naging hari ng lahat ng nilikha; Ang bundok ng karunungan sa palad ko ay tumatala; Sa yaman kong bumabatis, lumalangoy ang makata; Sa tamis ko\'t kabanguhan, paraluma\'y nagsasawa; Sa tuyot na pagsasama\'y panariwang dugo\'t dagta; Kasangkapan sa paglupig, kasangkapan sa paglaya\... Kaya, Tao: matuto kang magmahal ng iyong wika, Ingatan mong parang gulok na may talim magkabila Nagagamit sa mabuti\'t nagagamit sa masama; Bumubuhay at pumapatay, bumubuo\'t nanggigiba. G. **Mga Akda ni Jose Corazon de Jesus** - Isang Punong Kahoy ni Jose Corazon De Jesus Kung tanawin mo sa malayong pook, Ako'y tila isang nakadipang krus; Sa napakatagal na pagkakaluhod, Parang hinahagkan ang paa ng Diyos. Organong sa loob ng isang simbahan Ay nananalangin sa kapighatian, Habang ang kandila ng sariling buhay, Magdamag na tanod sa aking libingan Sa aking paanan ay may isang batis, Maghapo't magdamag nagtutumangis; Sa mga sanga ko ay nangakasabit Ang pugad ng mga ibon ng pag-ibig. Sa kinislap-kislap ng batis na iyan, Asa mo ri'y agos ng luhang nunukal; At tsaka buwang tila nagdarasal. Ako'y binabati ng ngiting malamlam. Nagpapahiwatig sa akin ng taghoy; Ibon sa sanga ko'y may tabing ng dahoon, Batis sap aa ko'y may luha nang daloy. Ngunit tingnan niyo ang aking narrating, Natuyo, namatay sa sariling aliw; Naging krus ako ng magsuyong laing At bantay sa hukay sa gitna ng dilim. Wala na, ang gabi ay lambong na luksa, Panakip sa aking namumutlang mukha; Kahoy na nabuwal sa pagkahiga, Ni ibon ni tao'y hindi na matuwa! At iyong isipin nang nagdaang araw, Isang kahoy akong malago't malabay; Ngayon ang sanga ko'y krus sa libingan, Dahon ko'y ginawang korona sa hukay. - Ang Nobelang Tagalog H. **Mga Akda ni Amado V. Hernandez** - Aklasan ni Amado V. Hernandez I. Nangatigil ang gawain sa bukurin. Napahinga ang makina sa pabrika. Nagtiwangwang ang dunga't pamilihan. At sa madla ay nagbanta ang dalita. Nanlupaypay ang puhunan at kalakal. Nangasara ang lahat na... Wegla! Wegla! Bawat sipag, bawat lakas ay umaklas. Diwang dungo't ulong yuko'y itinayo Ang maliit na ginahis ay nagtindig Pagkat bakit di kakain ang nagtanim? Ang naglitson ng malutong patay gutom. Ang nagbihis sa makisig, walang damit. Ang yumaring salapi'y nanghihingi Ang gumawa ng dambana'y hampaslupa. Ang bumungkal niyang yaman nangungutang. Bakit? Bakit? Lagging lupig ang natuwid? Di nasunod pati Diyos na nag utos. Di tinupad, binaligtad pati batas. Ah, kawawa ang panggawa at ang dukkha. II\. Ngunit habang may pasunod na ang tao'y parang hayop, Samantalang may pasahod na anaki'y isang limos, Habang yaong lalong subsob at patay sa paglilingkod At siyang lagging dayukdok, Habang pagpapabusabos ang magpaupa ng pagod Habang daming nanananghod sa pagkaing nabubulok Na masakim at maramot, habang lagging namimintog sa labis na Pagkabusog ang hindi nagpawis halos at habang may walang Takot na sa ila'y tagakupkop, ang aklasan ay sisipot at magsasabog ng poot Ang aklasa'y walang lagot, unos, apoy, kidlat, at kulog, Mag uusig, manghahamok na parang talim ng gulok, hihingi ng Pagtutuos hanggang lubusang matampok, kilalani't mabantayog Ang katwirang inaayop, hanggang ganap na matubos ang paggawang nakalugmok. I. **Mga Akda ni Julian Cruz Balmaceda** Si Julian Cruz Balmaseda ay isinilang noong 28 Enero 1885. Sa Udyong, Bataan ngunit ginugol ang kanyang kabataan sa Cavite. Si Balmaseda ay kilalang makata, kritiko, mandudula, mananaysay, mangangatha, at peryodista ng kanyang panahon. Isa siya sa mga haligi ng Aklatang Bayan, namuno sa mga manunulat at ang sumulat ng klasikong akdang *\"Ang Tatlong Panahon ng Tulang Tagalog\" (1938).* Sumulat din siya ng mga sarsuwela. Kabilang sa kanyang mga dula ang *\"Sangkuwaltang Abaka\" Noong Hulyo 7, 1902* ay itinanghal sa Dulaang Libertad ang Tanikalang Ginto, isang dulang nagtutulak sa mga Pilipino na maghimagsik laban sa mga Amerikano. Dinakip siyang muli at ibinilanggo. Sa kanyang mga dula ay lalong kilala ang Sa Bunganga ng Pating, tumutuligsa ito sa mga nagpapautang na labis magpatubo. Mula rin sa kanyang panitik ang Sangkwaltang Abaka, Dahil sa Anak, Budhi ng Manggagawa, Musikang Tagpitagpi, Ang Bagong Kusinero, at iba pa. Sa nobela ay mababanggit ang Himagsikan ng mga Puso at Tahanang Walang Ilaw. Ang katipunan ng mga tulang kanyang nasulat ay tinawag niyang Pangarap Lamang. Kasama sa katipunang ito ang Marilag na Guro, Sa Bayan ni Plaridel, Magsasaka, Nasaan Ka, Bakit, Ulila, Anak ni Eba, at marami pang iba. Ginamit niya ang sagisag na Alpahol sa kanyang pagsusulat. Ang huli niyang naisulat ay isang tula na ang pamagat ay Punungkahoy. Siya ay binawian ng buhay noong 18 Setyembre 1947 sa gulang na 52. Ang kanyang mga akda ay sumasalamin sa kanyang malawak na kaalaman at pagmamahal sa sining at kultura ng Pilipinas. **Narito ang Ilan sa mga kilalang akda ni Julian Cruz Balmaceda:** - Mga Dula Sino ba kayo? (Who are they?) - Isang dulang nagkamit ng malaking tagumpay at naging isa sa mga paborito ng mga Pilipino.Ang dulang ito ay tungkol sa paghahanap ng katotohanan at paglaban sa kawalan ng katarungan. - Ang Piso ni Anita (Anita\'s One Peso Coin) - Isang dulang nanalo ng unang gantimpala sa isang patimpalak na inisponsor ng Bureau of Posts. Ang dulang ito ay tungkol sa pagtitipid at pagpapahalaga sa pera. - Sugat ng Puso (Broken Heart) - Ang unang dulang isinulat ni Balmaceda noong siya ay labing-apat na taong gulang pa lamang. Ito ay isang dulang nagpapakita ng sakit ng pag-ibig at pagkawala. - Sa Bunganga ng Pating (On the Shark\'s Mouth) - Isang dulang nagpapahayag ng kanyang pagtutol sa mga mangungutang at mga mapagsamantala. - Budhi ng Manggagawa (Worker\'s Will) - Dugo ng Aking Ama (My Father\'s Blood) - Kaaway na Lihim (Secret Enemy) - Mga dulang naglalaman ng kanyang mga ideya tungkol sa sosyalismo. - Mga Tula Kung Mamili ang Dalaga (How a single girl chooses) - Isang nakakatawang tula sa Tagalog. - O Sintang Lupa (Oh, beloved land) - Ang kanyang co-translation ng orihinal na mga liriko sa Espanyol ng Pambansang Awit ng Pilipinas. **Ano ang panitikang Bisaya?** Ang Panitikang Bisaya ay tumutukoy sa lahat ng uri ng panitikan na nilikha sa wikang Bisaya. Ito ay isang mayamang tradisyon na may kasaysayan na umaabot sa maraming siglo. **Mga uri ng panitikang bisaya Oral na Tradisyon** Kasama dito ang mga alamat, epiko, awit, at mga kwentong bayan na ipinapasa sa bibig mula sa henerasyon hanggang sa henerasyon. - Alamat: Mga kwentong nagpapaliwanag ng pinagmulan ng mga bagay-bagay, lugar, o tao. - Epiko: Mga mahabang tulang nagkukuwento ng mga pakikipagsapalaran ng mga bayani. - Awit: Mga tulang nagpapahayag ng damdamin, pag-ibig, o kalungkutan. Kwentong Bayan: Mga kwento na naglalaman ng mga aral, karunungan, o kagandahang-asal. **Pasulat na Panitikan** Kasama dito ang mga tula, nobela, dula, at sanaysay na nakasulat sa wikang Bisaya. - Tula: Mga akdang pampanitikan na nagpapahayag ng damdamin, kaisipan, o karanasan sa pamamagitan ng ritmo at tugma. - Nobela: Mga mahabang kwento na may mga tauhan, tagpuan, at balangkas. - Dula: Mga akdang pampanitikan na idinisenyo upang gampanan sa entablado. - Sanaysay: Mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga argumento, pagsusuri, o mga personal na repleksyon. J. **Panitikang Bisaya** Ano ang panitikang Bisaya? Ang Panitikang Bisaya ay tumutukoy sa lahat ng uri ng panitikan na nilikha sa wikang Bisaya. Ito ay isang mayamang tradisyon na may kasaysayan na umaabot sa maraming siglo. **Mga uri ng panitikang bisaya Oral na Tradisyon** Kasama dito ang mga alamat, epiko, awit, at mga kwentong bayan na ipinapasa sa bibig mula sa henerasyon hanggang sa henerasyon. - Alamat: Mga kwentong nagpapaliwanag ng pinagmulan ng mga bagay-bagay, lugar, o tao. - Epiko: Mga mahabang tulang nagkukuwento ng mga pakikipagsapalaran ng mga bayani. - Awit: Mga tulang nagpapahayag ng damdamin, pag-ibig, o kalungkutan. Kwentong Bayan: Mga kwento na naglalaman ng mga aral, karunungan, o kagandahang-asal. **Pasulat na Panitikan** Kasama dito ang mga tula, nobela, dula, at sanaysay na nakasulat sa wikang Bisaya. - Tula: Mga akdang pampanitikan na nagpapahayag ng damdamin, kaisipan, o karanasan sa pamamagitan ng ritmo at tugma. - Nobela: Mga mahabang kwento na may mga tauhan, tagpuan, at balangkas. - Dula: Mga akdang pampanitikan na idinisenyo upang gampanan sa entablado. - Sanaysay: Mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga argumento, pagsusuri, o mga personal na repleksyon. K. **Panitikang Kapampangan** Kasaysayan ng Pampanga - Hango sa salitang "*Pampang*" o "*Pampanga*" na ang ibig sabihin ay "*Tabing-Ilog*". - Nabatid ng Kastilang si Martin de Goiti noong 1571. - Pampango o Kapampangan ang wikang sinasalita. - Ito ay miyembro ng WIkang Malayo-Polynesia. **Heograpiya ng Pampanga** - Matatagpuan sa rehiyong bahagi ng Gitnang Luzon. - Nahahati ang Pampanga sa 20 mga munisipilidad at 3 lungsod; Angeles, San Fernando, Mabalacat **Panitikan Bago Dumating ang Pananakop** **Iba't-ibang uri ng Panitikan:** - Alamat**-** ang Alamat ng sinukwan ay isa sa mga pinakatanyag ng kapampangang alamat. Marami itong bersyon - Bugtong- Kilala rin sa tawag na "Bugtongan". Karaniwan itong binibigkas sa mga lamayan at kasal. Sinasambit din ito sa mga kritikal na panahon kung saan nangangailangan ng mabigat na pagpapasya. - Tumayla- Ang tumayla o tumaila ay hele o awiting pampatulog. Ito ay maituturing na orihinal sa Kapampangan. - Salita- ang tawag sa anumang panitikan na nakasulat sa tuluyan. - Kasebian- tulad ng bugtong, ang kasebian o casebian ay binibigkas din sa mga pampublikong salu- salo tulad ng lamay at kasal. Ito ang katumbas ng salawikain ng mga tagalog. Ayon kay Alejandro Q. Perez, maaring hatiin ang Awiting Bayan ng Kapampangan sa maraming uri. - Basulto- Karaniwang ina-awit ng mga pastol sa bukid. Maari rin itong awitin habang isinasayaw. Ito ay pataludtod. Nang lumaon, naging isa na rin itong kompetisyon tuwing pista na sinasabayan ng musika at pagsayaw. - Pamuri- Mula sa salitang "buri" na ang ibig sabihin ay gusto. Ito'y isang awit ng pag-ibig o "love song". PANG-OBRA- Ito ay isang awit sa pagtatrabaho. - Paninta- Mula sa salitang "sinta" na ang ibigsabihin ay minamahal o pag-ibig. Kung ang pamuri ay para sa taong minamahal sa romantikong pamamaraan, ang paninta naman ay para sa pamilya at kaibigan. - Karagatan- ito ay isang patulang larong ginagawa tuwing may lamay. Ito ay ginagawa sa pamamagitan ng pagtatanong at pagsasagot gamit ang tula. - Dipiran- ito ay tulad ng sawikain ngunit inaawit. - Bulaklakan- isa ring paligsahan gamit ang pagtula kung saan may dalawang grupo-isa ng mga lalaki at isa rin na mga babae. **Panitikan sa Pananakop ng mga Espanyol** - Gozo-Isang uri ng awiting-bayan. Ito ay inaawit kasabay ng biyolin at tamburin tuwing gabi bago ang araw ng Todos Los Santos. Ito ay nagtataglay ng tiyak na aral sa buhay at mabagal na tempo. - Duplo-Ito rin ay isang awiting-bayan. Ito ay maaring iugat sa mga Espanyol. Ang duplo ay isang patulanglaro. Ito ay tagisan ng galing sa pagpapahayag sa pamamagitan ng tula at kaalaman sa mga bagay na napapatungkol sa kultura. - Sapatya-ang pangalan nito ay mula sa salitang "tapatio" na tumutokoy sa isang Mehikanong sayaw. Ito ay sinasayaw habang inaawit. Ito rin ay tagisan sa pagtula. - Corrido- Ito ay hango sa mga banyagang alamat at tula. Hindi ito inaawit o sinasayaw. - Moro-moro o Comedia-isang melodrama na kinatatampukan ng mga Muslim at Kristyanong tauhan. Ito ay pataludtod at may musika. - Kuriro-Hango sa kastilang "corrido". mayroon itong 12 o mas mababa sa 12 pantig bawat linya. - Pasion- Ito ay mula sa mga Espanyol. Ito ay kilala rin sa tawag na "pabasa". Isang akda ng pasion ang itinuturing na kauna-unahang gawang naisalin sa Kapampangan. - Cenaculo- ito ay itinuturing na mas mahalaga kaysa sa moro-moro. Binibigyang diin nito ang pagsasadula ng buhay at pagpapakasakit ni Jesus. - Salubong- itinatampok nito ang kwento ng pagkikita ni Jesus at Inang Maria matapos ang muling pagkabuhay. Isinasagawa sa saliw ng awit sayaw. - Sarsuwela- isang anyo ng dulang musikal. Binubuo ng mga pagsasalaysal na sinasabayan ng mga sayaw at tugtugin na may mga paksang mitolohikal at kabayanihan. **Mga Pampangong Manunulat at mga Obra Juan Crisostomo Sotto** "*Ama ng Panulaang Kapampangan*" AURELIO TOLENTINO "*Ama ng Dulang Kapampangan*" AMADO M. YUZON- Isinalin niya sa salitang Kapampangan ang mga likha nila Shakespeare, Rabindranath Tagore, Edgar Allan Poe. \- Most Outstanding Poet in 1957" by Central Luzon Affair Poet Laureate of the Philippines min 1959. \- Most Outstanding Man of Letters of the Philippines in 1962 by Filipino Press, Radio and Television Society. ALEJANDRO CUBERO- "Ama ng Sarsuwela" PADRE ANSELMO JORGE FAJARDO- "Ama ng Panitikang Kapampangan" **References:** Chancellar, W.,(2021).Si Julian Cruz Balmaceda at ang kanyang mga akda. Guest. (n.d.-b). Filipino 9 Q4 Week 1 - Kaligirang Pangkasaysayan NG Noli Me Tangere - PDFCOFFEE.COM. pdfcoffee.com. Mgatulanijosecorazonjesus. (n.d.). Mga Tula ni Jose Corazon De Jesus. Tumblr. Santos, L. K. (n.d.). Ako ay wika. Scribd. Studocu. (n.d.). *Diskursong Makabayan - Grade: A+ - "Ang Pagiging Makabayan" Ano nga ba ang tunay na kahulugan ng - Studocu*. Understanding literature: A comprehensive guide. (2020). Course Hero.