KONTRASEPTİF YÖNTEMLER.pdf

Hemş. Ebe Işık Kont 1. Doğal Yöntemler (Etkisi Sınırlı Yöntemler) Cinsel Abstinens (Ovulatuar Dönemde İlişkiden Kaçınmak) Gebelik riskinin arttığı ovulatuar dönemde ilişkiden kaçınmaktır. Gebeliğin oluşabilmesi için en uygun dönem, yumurtlamadan 5 gün önce başlar ve 2 gün sonra sona erer. Bu nedenle...

Hemş. Ebe Işık Kont 1. Doğal Yöntemler (Etkisi Sınırlı Yöntemler) Cinsel Abstinens (Ovulatuar Dönemde İlişkiden Kaçınmak) Gebelik riskinin arttığı ovulatuar dönemde ilişkiden kaçınmaktır. Gebeliğin oluşabilmesi için en uygun dönem, yumurtlamadan 5 gün önce başlar ve 2 gün sonra sona erer. Bu nedenle bu dönemler içinde cinsel ilişkiye girilmemesi gereklidir Bazal Vücut Isısı Yöntemi Ovulasyon olduktan sonra vücut ısısı önce hafifçe düşer, progesteron hormonu salgısıyla birlikte birkaç dizyem (derecenin onda biri) yükselir. Bu yöntemin kullanılabilmesi için bazal vücut ısısı ölçmeye uygun hassas bir termometreye sahip olunmalıdır. Takvim Yöntemi Âdetin ilk gününden diğer âdetin ilk gününe kadar geçen gün sayıları kaydedilir.
6- 8 ay kayıt tutulur. Bu dönemde hormonal korunma metotları kullanılmaz.
En kısa süren dönem bulunur ve bu dönemin total gün sayısından 18 çıkarılır.
En uzun dönemden 11 çıkarılarak korunmanın bırakılacağı gün belirlenir. Bu metodun olumsuz tarafı uzun süre ilişki kurulması yasak olan günler içermesi veya tehlikeli dönemde ilave olarak bariyer metotlarının kullanılmasını gerektirmesidir Koitus İnterruptus (Geri Çekme) Cinsel ilişki sırasında erkeğin cinsel organını ejakülatın gelmesinden önce vajinadan çıkararak menisini vajina dışına boşaltmasına dayanan bir yöntemdir. Doğru uygulandığında gebelik oranı %10-20 civarındadır Vajinal Duş Birçok kadın, vajina duvarı ve kanalındaki spermleri yıkayıp atma düşüncesiyle cinsel ilişkiden hemen sonra vajinayı suyla yıkamanın gebeliği önlediğine inanır. Gerçekte bunun hiçbir kontraseptif etkisi yoktur çünkü spermler birkaç saniye içinde servikal mukusa geçebilir. Emzirme Emzirmenin gebelikten koruyucu etkisi bebeğin emmesinin refleks yolla hipofiz bezinden ovulasyonu baskılayıcı prolaktin hormonu salgısını artırmasından kaynaklanır  Bebeğin 6 aydan küçük olması  Annenin hiç âdet görmemesi (lekelenme dâhil),  Bebeğin gece ve gündüz her istedikçe (6-10 kez) ve en az dört dakika emzirilmesi  Bebeğin yalnızca anne sütüyle beslenmesi 2.Bariyer Yöntemler Erkek Kondomu Kondom, cinsel ilişki sırasında penise takılan bir kılıftır. Erkeğin sperminin vajinaya girmesini engeller. Yaygın olarak kullanılan kondomlar lateks, poliüretan ya da koyun bağırsağından yapılır. Lateks kondom, CYBH’lere karşı en iyi korumayı sağlar. AIDS ve diğer CYBH’lere karşı korunma sağlar. Bazı çiftlerde (özellikle erkekte) duyarlılığı azaltabilir. Koitus sonrası prezarvatifte yırtılma olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kadın Kondomu Kadın kondomu yumuşak poliüretandan yapılmış ve iki ucunda birer tane halka içeren yapıya sahiptir. Kapalı olan uçtaki halka vajinanın içine yerleştirilir ve bu halka kondomun ilişki sırasında vajina içinde kalmasını sağlar. Açık olan uçtaki halka vajinanın dışında kalır. Diyafram Diyafram, serviksi spermlerin ulaşmasını engellemek üzere kapatacak şekilde vajina derinine yerleştirilen bir bariyer yöntemidir. Daha etkili olması için kontraseptif kremlerle birlikte kullanılmalıdır. Cinsel ilişkiden sonra en az 6 saat yerinde bırakılması gerekir Spermisit Spermisitler, spermleri rahmin içine girmeden önce inaktif hâle getiren ilaçlardır. Krem, jel, köpük, tablet, fitil şeklinde olabilir. Temelde hepsinin içerdiği aktif madde nonoxynol-9’dur. Coitustan önce spermisitler tipine göre 5-10 dakika önce vajen derinliğine elle yerleştirilmelidir. 3.Rahim İçi Araçlar Rahmin içine yerleştirilen küçük, plastik bir araçtır. Bakır ve hormon içeren tipleri vardır. İçlerindeki bakır miktarı gebelikten koruyuculuk sürelerini belirler 1. Ovulasyonu baskılamaz. 2. Uterus boşluğunda bulunan RİA, yabancı cisim etkisi yaratıp, endometriumdan enflamatuvar reaksiyon oluşturup zigotun implantasyonunu önler. 3. RİA’nın antijen etkisi kuvvetli yc etkisi yaratarak spermleri imha eder. 4. Spermleri immobilize eder ve vajenden fallop tüplerine geçişi engeller. Bakırlı olanlar 10 yıl korur. Kontraendikasyonlar : Kısa (bir yıldan az) sürede yeniden çocuk sahibi olmak isteyenler Rahminde veya diğer üreme organlarında kronik iltihap bulunanlar Rahminde veya diğer üreme organlarında yapısal bozukluğu olanlar Birden fazla cinsel eşi olanlar (kendisinin veya eşinin) En uygun zaman menst. sırasında ya da menst. sonrası 10 gündür. DAHA ÖNCE RİA KULLANIYORSANIZ DEĞIŞTIRILME ZAMANINDA, ÇIKARILDIĞINDA YENISI HEMEN UYGULANABILIR. RAHIMIN DINLENDIRILMESI DIYE BIR KAVRAM YOKTUR ! 4. Hormonal Yöntemler KOMBİNE ORAL KONTRASEPTİFLER (OKS) Doğum kontrolü için kullanılan haplar iki gruptur. Birincisi hem östrojen hem progesteron hormonu içeren kombine oral kontraseptif ilaçlardır. İkincisi sadece progesteron içeren haplardır (minipill). - Ovulasyonu (yumurtlamayı) engellemek en önemli etki mekanizmasıdır. Bunu hipofizden FSH ve LH salınımını azaltarak yaparlar. - İçeriğindeki progestin sayesinde servikal mukusu kalınlaştırır, spermin rahim içerisine gerçmesini zorlaştırır. - İçeriğindeki progestin sayesinde tubal motiliteyi azaltır, sperm ve ovum transportunu bozar. - İçeriğindeki progestin sayesinde endometriumu implantasyona uygunsuz hale getirir. Doğumdan sonra doğum kontrol kapı kullanmaya başlayabilir miyim? Doğumdan sonra bebeğini emziren anneler doğum kontrol haplarını 6 aya kadar kullanmamalılar. Doğum kontrol hapları süt miktarını azaltır.Doğumdan sonra bebek emzirmeyen anneler doğum kontrol hapını 3 hafta geçtikten sonra kullanabilirler. Doğum kontrol haplarının gebelikten koruma dışındaki faydaları: - Adetlerin düzenli olmasını sağlar. - Aşırı tüylenmeyi (hirsutismusu) azaltır. - Adet sancısını (dismenore) azaltır. - Endometrium kanserini azaltır. - Over kanserini azaltır. - Kolon kanserini azaltır. - Benign meme hastalıklarını azaltır - Akut karaciğer hastalığı kesin kontrendikasyondur. - Endometrium kanseri hastalarında kesin kontrendikedir. - Lösemi hastalarında kesin kontrendikedir. - Mevcut meme kanserinde kesin kontrendikedir. - Trombojenik kalp kapak hastalığı olanlarda kesin kontrendikedir. - Trombojenik kardiyak aritmisi olanlarda kesin kontrendikedir. - Kalp krizi öyküsü olanlar asla kullanmamalıdır. - Serebrovasküler olay geçirenler asla kullanmamalıdır. Mini (Saf Pregesteronlu) Haplar Yalnız progestin içeren haplar (minihap) KOK’lara alternatif olarak geliştirilmiştir. Yalnız progestin içeren haplarda KOK’lara oranla daha düşük dozda progestin bulunur ve bunlar östrojen içermez. Minihap, menstrüel siklus boyunca ve menstrüasyon sırasında alınır Dokuz aydan kısa bir süre önce doğum yapmış emziren kadınların çoğu için en uygun yöntemlerden biridir Emboli riskini artırmaz. KOK’lardan birinin unutulmasına oranla minihaplardan birinin alınmaması durumunda gebe kalma olasılığı daha yüksektir 5.Enjaktabl Kontraseptifler 3 Aylık İğneler Bunlar, sadece progesteron hormonu içerirler. Bunlardan en çok bilinen ve kullanılanı “Depo-Provera”dır. Etki mekanizması haplara benzer ancak yumurtlamayı baskılama oranı daha düşüktür. Etkilerini daha çok Fallop tüplerinin hareketini bozarak gebeliğin oluşmasını engelleme ve rahim iç zarını etkileyerek gebeliğin yerleşmesini engelleme yoluyla yaparlar. İlk kez yapılacak olan Depo-provera adet kanamasının ilk 5 günü içinde yapılmalıdır. Daha sonra 3 ayda bir ya da 13 haftada bir olmak üzere enjeksiyon tekrarlanır. Sonraki yapılan iğnelerde adetin kaçıncı günü olduğu önemli değildir. Doğum sonrası uygulamada, emziren annelerde doğumu takiben 6 hafta sonra ilk enjeksiyon yapılabilir. Emzirmeyen annelerde ise doğumdan sonraki ilk 5 gün içinde yapılabilir. Aylık Koruyucu İğneler Aylık doğum kontrol iğneleri, östrojen ve progestin hormonları içermektedir. Bu iki hormon tıpkı doğum kontrol haplarında olduğu gibi overlerde yumurta hücresi üretimi ve salınımını engelleyerek etki göstermektedir. En önemli ve en sık karşılaşılan yan etki adet düzensizliği oluşturmasıdır. Ancak bir yıllık kullanımın sonunda % 70 kadında adetler normale dönmektedir. Aylık doğum kontrol iğnesi gebelikten yaklaşık 1 ay süreyle korumaktadır. Bir sonraki enjeksiyon için en uygun zaman 2830 gün sonrasıdır Enjeksiyon içindeki hormonlar 60-90 gün içinde vücuttan tamamen atılırlar. Deri Altı Çubuk (İmplant) İmplanon, deri altına yerleştirilen ve 3 yıl süre ile yüksek oranda doğum kontrolü sağlayan bir çubuktur. 4 cm uzunluğunda ve 0,2 cm çapındadır. Etkin madde: Etonogestrel Uygulama cihazı, doktorun implantı hemen üst kolun deri altına yerleştirmesine izin verir. Etonogestrel, progesteron (bir steroid hormonu) benzeri sentetik bir dişilik hormonudur. Kan dolaşımına sürekli olarak az miktarda etonogestrel salınır İmplanon kimler için uygundur? Emziren kadınlar Uzun süreli ve geri dönüşümlü bir yöntem isteyenler Her gün veya belirli aralıklarla doğum kontrol hapı kullanmak istemeyenler Östrojen kullanması sakıncalı olanlar Kanama nedeni ile spiral kullanamayanlar Transdermal Yamalar 2 x 2,5 cm ebadında bir flasterdir. Cilde yapıştırıldığında östrojen ve progesteronu yavaş ve kontrollü bir şekilde salmaya başlar. Bant üç hafta tekrarlamak üzere, haftada bir defa, aynı gün yapıştırılmalıdır. Menstruasyon döneminde bir haftalık süre ara verilir. Doğum kontrol bandı kalçaya, karına, vücuda ve üst kol kısmına yapıştırılabilir. Trans Vajinal Halka Vajinal halka, yumuşak, şeffaf plastikten yapılmış bu halka yavaş ve kontrollü bir şekilde östrojen ve progesteron salarak etkili olur. Halkanın yarıçapı 5 cm’dir ve herbir halka bir ay süre ile koruyucudur. Hormon dozları en düşük doğum kontrol hapının dozundan daha düşüktür. Kadın vajinal halkayı vajinanın mümkün olduğu kadar derinine yerleştirilmelidir, böylece halkayı hissetme ihtimali azalır. Vajinal halka âdet döneminin başında yerleştirilip üç hafta takılı kalır. Üç hafta vajinada kalan halkayı çıkardıktan sonraki haftada aylık kanama yaşanır 5.Acil (Postkoital) Kontrasepsiyon Kontraseptif önlem alınmamış, kondom yırtılmış veya tecavüz gibi istenmeyen durumlarda gebelik riski olabilir. Acil kontrasepsiyon bu gibi durumlarda olası gebeliği önlemek için kullanılır. Acil kontrasepsiyon gebelik oluştuktan sonra asla etkili değildir. Bu durumlarda kullanılmaz. Acil Kontraseptif Yöntemler 1- Hormonal acil kontraseptif yöntemler Yüksek doz östrojen Östrojen ve progesteron kombine kullanımı Sadece progesteron içeren haplar 2- Mekanik yöntemler – Bakırlı RİA Hormonal acil kontrasepsiyon, en çok kullanılan acil kontrasepsiyon seçeneğidir. Korunmasız cinsel ilişkiden sonraki ilk 72 saat içinde, gebelik oluşmasını önlemek amacıyla hormonal kontraseptif kullanılmasıdır
En fazla 3 gün içinde kullanılması gerekir.
Tekrar kullanımında kontraseptif etkililiği azalır Diğer bir yöntem ise postkoital RİA uygulamasıdır. Cinsel ilişkiyi izleyen ilk 5-7 gün içerisinde bakırlı RİA uygulamasıdır. En etkili acil kontraseptif yöntemlerdendir. Başarısızlık oranı % 0,01 olarak bildirilmektedir. Acil kontrasepsiyon kullanımından sonra ;  Çok az kanaması varsa  Dört hafta içinde âdet olmamışsa 6.Cerrahi Sterilizasyon Gönüllü cerrahi sterilizasyon başka çocuk istemeyen ve doğurganlıklarını sona erdirmek isteyen çiftler için en güvenli yöntemlerden biridir. Tüp Ligasyon Literatürde kadınların tüplerinin bağlanarak kısırlaştırılması işlemine tubal sterilizasyon, tubal ligasyon veya tüp ligasyonu denmektedir. Kadınlarda kordonların bağlanması minilaparotomi veya laporoskopi yöntemleriyle olabilir. Bazan de sezaryen ameliyatı sırasında tüpler iki taraflı olarak bağlanabilir. Adet bitimini takiben gebe olunmadığından emin olunarak uygulanır Genellikle ileri yaşta özellikle en erken 30 yaşından sonra düşünülmesi gereken bir aile planlaması yöntemidir. Vasektomi Vas deferenslerin bağlanıp kesilmesi sonucu spermlerin meniye geçişini engelleyen bir yöntemdir. Erkekler bu küçük cerrahi işlemden sonra semen üretmeye başlar. Vazektomi, testislerin alınması ya da çalışamaz duruma gelmesi demek olan kastasyonla karıştırılmamalıdır. Genellikle laparoskopi tekniği uygulanır. Vazektomiden 8 hafta sonra ilk semen analizi 4 hafta sonra da ikinci semen analizi yapılır, eğer iki negatif sonuç elde edilirse hasta steril kabul edilir !