coi-hindi.pdf

÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ [~ Ÿflê’⁄U, wÆvz ∑§Ù ÿÕÊÁfll◊ÊŸ] ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U ÁflÁœ ÊÒ⁄U ãÿÊÿ ◊¢òÊÊ‹ÿ (ÁflœÊÿË Áfl÷ʪ) ⁄UÊ¡÷Ê·Ê πá«U mÊ⁄UÊ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U ÁflÁœ ÊÒ⁄U ãÿÊÿ ◊¢òÊÊ‹ÿ (ÁflœÊÿË Áfl÷ʪ) ⁄UÊ¡÷Ê·Ê πá«U Ÿß¸ ÁŒÀ‹Ë-vvÆ ÆÆv mÊ⁄UÊ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃ...

÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ [~ Ÿflê’⁄U, wÆvz ∑§Ù ÿÕÊÁfll◊ÊŸ] ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U ÁflÁœ ÊÒ⁄U ãÿÊÿ ◊¢òÊÊ‹ÿ (ÁflœÊÿË Áfl÷ʪ) ⁄UÊ¡÷Ê·Ê πá«U mÊ⁄UÊ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U ÁflÁœ ÊÒ⁄U ãÿÊÿ ◊¢òÊÊ‹ÿ (ÁflœÊÿË Áfl÷ʪ) ⁄UÊ¡÷Ê·Ê πá«U Ÿß¸ ÁŒÀ‹Ë-vvÆ ÆÆv mÊ⁄UÊ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ¡ÒŸ∑§Ù Ê≈¸U ߢÁ«UÿÊ vx/vÆ, «UéÀÿÍ.߸.∞., ∑§⁄UÙ‹ ’ʪ, Ÿß¸ ÁŒÀ‹Ë-vvÆ ÆÆz mÊ⁄UÊ ◊ÈÁº˝Ã–  ¬˝ÊÄ∑§ÕŸ ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ ∞∑§ ∞‚Ê ¡Ëflãà Á‹Áπà ŒSÃÊfl¡ „ÒU Á¡‚‚ ‡ÊÊ‚Ÿ ¬˝áÊÊ‹Ë ‚¢øÊÁ‹Ã „UÙÃË „ÒU– ß‚∑§Ë ‚ÈŸêÿÃÊ ÊÒ⁄U ‚ıêÿÃÊ ß‚∑§ ‚¢‡ÊÙœŸÙ¥ ◊¥ ãÃÁŸ¸Á„Uà „ÒU– ÷Ê⁄Uà ∑§ ‚¢ÁflœÊŸ ∑§ ß‚ ‚¢S∑§⁄UáÊ ∑§Ù, Á¡‚◊¥ ‚¢ÁflœÊŸ (∞∑§ ‚ıflÊ¢ ‚¢‡ÊÙœŸ) ÁœÁŸÿ◊, wÆvz Ã∑§ ∑§, Á¡‚◊¥ ÷Ê⁄Uà ÊÒ⁄U ’ʢNjʌ‡Ê ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§ ’Ëø ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§ ¡¸Ÿ ÊÒ⁄U ãÃ⁄UáÊ ∑§ éÿı⁄‘U ¢ÃÁfl¸c≈U „Ò¥U ÊÒ⁄U Á¡‚ ß‚◊¥ ©U¬Ê’¢œ ∑§ M§¬ ◊¥ ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ‚¢‚Œ˜ mÊ⁄UÊ Á∑§∞ ª∞ ‚÷Ë ‚¢‡ÊÙœŸ ‚Áê◊Á‹Ã „Ò¥U, lß ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU– ‚¢ÁflœÊŸ ¡ê◊Í-∑§‡◊Ë⁄U ⁄UÊÖÿ ∑§Ù, ŸÈë¿UŒ x|Æ ÊÒ⁄U ‚¢ÁflœÊŸ (¡ê◊Í-∑§‡◊Ë⁄U ∑§Ù ‹ÊªÍ „UÙŸÊ) ÊŒ‡Ê, v~zy ◊¥ ÿÕÊ ©U¬’¢ÁœÃ ∑ȧ¿U ¬flʌ٥ ÊÒ⁄U ©U¬Ê¢Ã⁄UáÊÙ¥ ∑§ ‚ÊÕ ‹ÊªÍ „UÙÃÊ „ÒU– ÿ„U ÊŒ‡Ê ÁŸŒ¸‡Ê ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ ∑§Ë ŒÎÁc≈U ‚ ¬Á⁄UÁ‡Êc≈U v ◊¥ ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ¬flʌ٥ ÊÒ⁄U ©U¬Ê¢Ã⁄UáÊÙ¥ ∑§Ê ¬ÈŸ∑¸§ÕŸ ¬Á⁄UÁ‡Êc≈U w ◊¥ ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ‚¢ÁflœÊŸ (øflÊ‹Ë‚flÊ¢ ‚¢‡ÊÙœŸ) ÁœÁŸÿ◊, v~|} ÊÒ⁄U ‚¢ÁflœÊŸ ( ΔUÊ‚ËflÊ¢ ‚¢‡ÊÙœŸ) ÁœÁŸÿ◊, wÆÆx ‚ ‚¢’¢ÁœÃ ‚¢flÒœÊÁŸ∑§ ‚¢‡ÊÙœŸÙ¥ ∑§, ¡Ù ÷Ë Ã∑§ ¬˝flÎûÊ Ÿ„UË¥ „ÈU∞ „Ò¥U, ¬ÊΔU ∑§Ù ‚◊ÈÁøà SÕÊŸÙ¥ ¬⁄U ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– Ÿß¸ ÁŒÀ‹Ë; «UÊÚ. ¡Ë. ŸÊ⁄UÊÿáÊ ⁄UÊ¡Í, ~ Ÿflê’⁄U wÆvz ‚Áøfl, ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U–  ‚¢ˇÊ¬ÊˇÊ⁄UÙ¥ ∑§Ë ‚ÍøË....................................................................... ‚ÊœÊ⁄UáÊ – ∑§Ê. Ê.................................................................. ∑§ÊŸÍŸË ÊŒ‡Ê – ∑§Ê.ÁŸ. Ê.............................................................. ∑§ÊŸÍŸË ÁŸÿ◊ ÊÒ⁄U ÊŒ‡Ê – ‚¢. Ê................................................................... ‚¢ÁflœÊŸ ÊŒ‡Ê – ¬Î........................................................................ ¬ÎcΔU – ‚¢........................................................................ ‚¢ÅÿÊ¢∑§ (Ÿê’⁄U) –  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ Áfl·ÿ-‚ÍøË ¬ÎcΔU ©UgÁ‡Ê∑§Ê............................................................................................................................................... v ÷ʪ v ‚¢ÉÊ ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê ⁄UÊÖÿˇÊòÊ ŸÈë¿UŒ v. ‚¢ÉÊ ∑§Ê ŸÊ◊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿˇÊòÊ................................................................... w w. Ÿ∞ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ê ¬˝fl‡Ê ÿÊ SÕʬŸÊ............................................................ w w∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚à –]....................................................................................... w x. Ÿ∞ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ÊÒ⁄U flø◊ÊŸ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ˇÊòÊÙ¥, ‚Ë◊Ê Ê¥ ÿÊ ŸÊ◊Ù¥ ◊¥ ¬Á⁄UfløŸ............................................................................................... w y. ¬„U‹Ë ŸÈ‚ÍøË ı⁄U øıÕË ŸÈ‚ÍøË ∑§ ‚¢‡ÊÙœŸ ÃÕÊ ŸÈ¬Í⁄U∑§, ÊŸÈ·¢Áª∑§ ÊÒ⁄U ¬ÊÁ⁄UáÊÊÁ◊∑§ Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ê ©U¬’¢œ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ŸÈë¿UŒ w ÊÒ⁄U ŸÈë¿UŒ x ∑§ œËŸ ’ŸÊ߸ ªß¸ ÁflÁœÿÊ¢................................................ x ÷ʪ w ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ z. ‚¢ÁflœÊŸ ∑§ ¬˝Ê⁄¢U÷ ¬⁄U ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ........................................................... y {. ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ‚ ÷Ê⁄Uà ∑§Ù ¬˝fl˝¡Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑ȧ¿U √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§ ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ ∑§ Áœ∑§Ê⁄U.............................................................................................. y |. ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ∑§Ù ¬˝fl˝¡Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑ȧ¿U √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§ ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ ∑§ Áœ∑§Ê⁄U.............................................................................................. z }. ÷Ê⁄Uà ∑§ ’Ê„U⁄U ⁄U„UŸ flÊ‹ ÷Ê⁄UÃËÿ ©UŒ˜÷fl ∑§ ∑ȧ¿U √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§ ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ ∑§ Áœ∑§Ê⁄U......................................................................................... z ~. ÁflŒ‡ÊË ⁄UÊÖÿ ∑§Ë ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ Sflë¿UÊ ‚ Á¡¸Ã ∑§⁄UŸ flÊ‹ √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ê ŸÊªÁ⁄U∑§ Ÿ „UÙŸÊ.................................................................................. z vÆ. ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ ∑§ Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê ’ŸÊ ⁄U„UŸÊ................................................... { vv. ‚¢‚Œ˜ mÊ⁄UÊ ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ ∑§ Áœ∑§Ê⁄U ∑§Ê ÁflÁœ mÊ⁄UÊ ÁflÁŸÿ◊Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ... { ÷ʪ x ◊Í‹ Áœ∑§Ê⁄U ‚ÊœÊ⁄UáÊ vw. ¬Á⁄U÷Ê·Ê.............................................................................................. | vx. ◊Í‹ Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ‚ ‚¢ªÃ ÿÊ ©UŸ∑§Ê À¬Ë∑§⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ÁflÁœÿÊ¢......... | (i) (ii) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU ‚◊ÃÊ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U vy. ÁflÁœ ∑§ ‚◊ˇÊ ‚◊ÃÊ.......................................................................... } vz. œ◊¸, ◊Í‹fl¢‡Ê, ¡ÊÁÃ, Á‹¢ª ÿÊ ¡ã◊SÕÊŸ ∑§ ÊœÊ⁄U ¬⁄U Áfl÷Œ ∑§Ê ¬˝Á÷œ...... } v{. ‹Ù∑§ ÁŸÿÙ¡Ÿ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ fl‚⁄U ∑§Ë ‚◊ÃÊ........................................ ~ v|. S¬Î‡ÿÃÊ ∑§Ê ¢Ã............................................................................... vÆ v}. ©U¬ÊÁœÿÙ¥ ∑§Ê ¢Ã................................................................................. vÆ SflÊâòÿ- Áœ∑§Ê⁄U v~. flÊ∑§˜-SflÊâòÿ ÊÁŒ Áfl·ÿ∑§ ∑ȧ¿U Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê ‚¢⁄UˇÊáÊ........................... vv wÆ. ¬⁄Uʜ٥ ∑§ Á‹∞ ŒÙ·Á‚Áh ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ‚¢⁄UˇÊáÊ..................................... vx wv. ¬˝ÊáÊ ÊÒ⁄U ŒÒÁ„U∑§ SflâòÊÃÊ ∑§Ê ‚¢⁄UˇÊáÊ..................................................... vx wv∑§. Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U............................................................................... vx ww. ∑ȧ¿U Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ Áª⁄UçÃÊ⁄UË ÊÒ⁄U ÁŸ⁄UÙœ ‚ ‚¢⁄UˇÊáÊ..................................... vx ‡ÊÙ·áÊ ∑§ ÁflL§h Áœ∑§Ê⁄U wx. ◊ÊŸfl ∑§ ŒÈ√ÿʸ¬Ê⁄U ÊÒ⁄U ’‹ÊØüÊ◊ ∑§Ê ¬˝Á÷œ......................................... v{ wy. ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ÊÁŒ ◊¥ ’Ê‹∑§Ù¥ ∑§ ÁŸÿÙ¡Ÿ ∑§Ê ¬˝Á÷œ................................. v{ œ◊¸ ∑§Ë SflâòÊÃÊ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U wz. ¢Ã—∑§⁄UáÊ ∑§Ë ÊÒ⁄U œ◊¸ ∑§ ’Êœ M§¬ ‚ ◊ÊŸŸ, Êø⁄UáÊ ÊÒ⁄U ¬˝øÊ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§Ë SflâòÊÃÊ........................................................................................ v{ w{. œÊÁ◊¸∑§ ∑§ÊÿÙZ ∑§ ¬˝’¢œ ∑§Ë SflâòÊÃÊ...................................................... v| w|. Á∑§‚Ë ÁflÁ‡Êc≈U œ◊¸ ∑§Ë Á÷flÎÁh ∑§ Á‹∞ ∑§⁄UÙ¥ ∑§ ‚¢ŒÊÿ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ SflâòÊÃÊ............................................................................................... v| w}. ∑ȧ¿U Á‡ÊˇÊÊ ‚¢SÕÊ Ê¥ ◊¥ œÊÁ◊¸∑§ Á‡ÊˇÊÊ ÿÊ œÊÁ◊¸∑§ ©U¬Ê‚ŸÊ ◊¥ ©U¬ÁSÕà „UÙŸ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ SflâòÊÃÊ.............................................................................. v| ‚¢S∑ΧÁà ÊÒ⁄U Á‡ÊˇÊÊ ‚¢’¢œË Áœ∑§Ê⁄U w~. À¬‚¢Åÿ∑§ flªÙZ ∑§ Á„UÃÙ¥ ∑§Ê ‚¢⁄UˇÊáÊ................................................... v} xÆ. Á‡ÊˇÊÊ ‚¢SÕÊ Ê¥ ∑§Ë SÕʬŸÊ ÊÒ⁄U ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ∑§⁄UŸ ∑§Ê À¬‚¢Åÿ∑§ flªÙZ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U.............................................................................................. v} xv. [ÁŸ⁄UÁ‚à –]....................................................................................... v} ∑ȧ¿U ÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ë √ÿÊflÎÁûÊ xv∑§. ‚¢¬ŒÊ Ê¥ ÊÁŒ ∑§ ¡¸Ÿ ∑§ Á‹∞ ©U¬’¢œ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ë √ÿÊflÎÁûÊ..... v} xvπ. ∑ȧ¿U ÁœÁŸÿ◊Ù¥ ÊÒ⁄U ÁflÁŸÿ◊Ù¥ ∑§Ê ÁflÁœ◊Êãÿ∑§⁄UáÊ................................... wv xvª. ∑ȧ¿U ÁŸŒ‡Ê∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ù ¬˝÷ÊflË ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ë √ÿÊflÎÁûÊ............... wv xvÉÊ. [ÁŸ⁄UÁ‚à –]....................................................................................... ww ‚Ê¢ÁflœÊÁŸ∑§ ©U¬øÊ⁄UÙ¥ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U xw. ß‚ ÷ʪ mÊ⁄UÊ ¬˝ŒûÊ Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ¬˝flÁøà ∑§⁄UÊŸ ∑§ Á‹∞ ©U¬øÊ⁄U............ ww xw∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚à –]....................................................................................... ww  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (iii) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU xx. ß‚ ÷ʪ mÊ⁄UÊ ¬˝ŒûÊ Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê, ’‹Ù¥ ÊÁŒ ∑§Ù ‹ÊªÍ „UÙŸ ◊¥, ©U¬Ê¢Ã⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.................................................................... ww xy. ¡’ Á∑§‚Ë ˇÊòÊ ◊¥ ‚ŸÊ ÁflÁœ ¬˝flÎûÊ „ÒU Ã’ ß‚ ÷ʪ mÊ⁄UÊ ¬˝ŒûÊ Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ¬⁄U ÁŸ’¸ãœŸ......................................................................................... wx xz. ß‚ ÷ʪ ∑§ ©U¬’¢œÙ¥ ∑§Ù ¬˝÷ÊflË ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁflœÊŸ........................... wx ÷ʪ y ⁄UÊÖÿ ∑§Ë ŸËÁà ∑§ ÁŸŒ‡Ê∑§ Ãàfl x{. ¬Á⁄U÷Ê·Ê.............................................................................................. wz x|. ß‚ ÷ʪ ◊¥ ¢ÃÁfl¸c≈U ÃàflÙ¥ ∑§Ê ‹ÊªÍ „UÙŸÊ............................................. wz x}. ⁄UÊÖÿ ‹Ù∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ∑§Ë Á÷flÎÁh ∑§ Á‹∞ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ √ÿflSÕÊ ’ŸÊ∞ªÊ..... wz x~. ⁄UÊÖÿ mÊ⁄UÊ ŸÈ‚⁄UáÊËÿ ∑ȧ¿U ŸËÁà Ãàfl.................................................... wz x~∑§. ‚◊ÊŸ ãÿÊÿ ÊÒ⁄U ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§ ÁflÁœ∑§ ‚„UÊÿÃÊ............................................ w{ yÆ. ª˝Ê◊ ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§Ê ‚¢ªΔUŸ...................................................................... w{ yv. ∑ȧ¿U Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ ∑§Ê◊, Á‡ÊˇÊÊ ÊÒ⁄U ‹Ù∑§ ‚„UÊÿÃÊ ¬ÊŸ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U........... w{ yw. ∑§Ê◊ ∑§Ë ãÿÊÿ‚¢ªÃ ÊÒ⁄U ◊ÊŸflÙÁøà Œ‡ÊÊ Ê¥ ∑§Ê ÃÕÊ ¬˝‚ÍÁà ‚„UÊÿÃÊ ∑§Ê ©U¬’¢œ................................................................................................ w{ yx. ∑§◊¸∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸ„U ÊÒ⁄U ◊¡ŒÍ⁄UË ÊÁŒ........................................... w| yx∑§. ©Ul٪٥ ∑§ ¬˝’¢œ ◊¥ ∑§◊¸∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê ÷ʪ ‹ŸÊ........................................... w| yxπ. ‚„U∑§Ê⁄UË ‚Ù‚ÊßÁ≈UÿÙ¥ ∑§Ê ‚¢flœ¸Ÿ............................................................. w| yy. ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑§ Á‹∞ ∞∑§ ‚◊ÊŸ Á‚Áfl‹ ‚¢Á„UÃÊ.......................................... w| yz. ¿U„U fl·¸ ‚ ∑§◊ ÊÿÈ ∑§ ’Ê‹∑§Ù¥ ∑§ Á‹∞ ¬˝Ê⁄¢UÁ÷∑§ ’ÊÀÿÊflSÕÊ Œπ-⁄‘Uπ ÊÒ⁄U Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ê ©U¬’¢œ................................................................................. w| y{. ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁÃÿÙ¥, ŸÈ‚ÍÁøà ¡Ÿ¡ÊÁÃÿÙ¥ ÊÒ⁄U ãÿ ŒÈ’¸‹ flªÙZ ∑§ Á‡ÊˇÊÊ ÊÒ⁄U Õ¸ ‚¢’¢œË Á„UÃÙ¥ ∑§Ë Á÷flÎÁh............................................................. w| y|. ¬Ù·Ê„UÊ⁄U SÃ⁄U ÊÒ⁄U ¡ËflŸ SÃ⁄U ∑§Ù ™¢§øÊ ∑§⁄UŸ ÃÕÊ ‹Ù∑§ SflÊSâÿ ∑§Ê ‚ÈœÊ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§Ê ⁄UÊÖÿ ∑§Ê ∑§Ã¸√ÿ.................................................................... w| y}. ∑ΧÁ· ÊÒ⁄U ¬‡ÊȬʋŸ ∑§Ê ‚¢ªΔUŸ............................................................. w} y}∑§. ¬ÿʸfl⁄UáÊ ∑§Ê ‚¢⁄UˇÊáÊ ÃÕÊ ‚¢flœ¸Ÿ ÊÒ⁄U flŸ ÃÕÊ flãÿ ¡ËflÙ¥ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ....... w} y~. ⁄UÊc≈˛UËÿ ◊„Uàfl ∑§ ‚¢S◊Ê⁄U∑§Ù¥, SÕÊŸÙ¥ ÊÒ⁄U flSÃÈ Ê¥ ∑§Ê ‚¢⁄UˇÊáÊ.................... w} zÆ. ∑§Êÿ¸¬ÊÁ‹∑§Ê ‚ ãÿÊÿ¬ÊÁ‹∑§Ê ∑§Ê ¬ÎÕ∑§˜∑§⁄UáÊ............................................ w} zv. ¢Ã⁄Uʸc≈˛UËÿ ‡ÊÊ¢Áà ÊÒ⁄U ‚È⁄UˇÊÊ ∑§Ë Á÷flÎÁh.............................................. w} ÷ʪ y∑§ ◊Í‹ ∑§Ã¸√ÿ zv∑§. ◊Í‹ ∑§Ã¸√ÿ.......................................................................................... w~ (iv) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU ÷ʪ z ‚¢ÉÊ äÿÊÿ v—∑§Êÿ¸¬ÊÁ‹∑§Ê ⁄UÊc≈˛U¬Áà ÊÒ⁄U ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà zw. ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ⁄UÊc≈˛U¬ÁÃ................................................................................ xv zx. ‚¢ÉÊ ∑§Ë ∑§Êÿ¸¬ÊÁ‹∑§Ê ‡ÊÁÄÃ................................................................... xv zy. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ê ÁŸflʸøŸ............................................................................ xv zz. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ ÁŸflʸøŸ ∑§Ë ⁄UËÁÃ............................................................... xw z{. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ¬ŒÊflÁœ............................................................................ xx z|. ¬ÈŸÁŸ¸flʸøŸ ∑§ Á‹∞ ¬ÊòÊÃÊ.................................................................... xx z}. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ÁŸflʸÁøà „UÙŸ ∑§ Á‹∞ „¸UÃÊ∞¢................................................. xx z~. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ ¬Œ ∑§ Á‹∞ ‡ÊÃZ............................................................... xy {Æ. ⁄UÊc≈˛U¬Áà mÊ⁄UÊ ‡Ê¬Õ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ............................................................. xy {v. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ¬⁄U ◊„UÊÁ÷ÿÙª ø‹ÊŸ ∑§Ë ¬˝Á∑˝§ÿÊ.............................................. xz {w. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ ¬Œ ◊¥ Á⁄UÁÄà ∑§Ù ÷⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸøŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ‚◊ÿ ÊÒ⁄U Ê∑§ÁS◊∑§ Á⁄UÁÄà ∑§Ù ÷⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸÁøà √ÿÁÄà ∑§Ë ¬ŒÊflÁœ............ xz {x. ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬ÁÃ.......................................................................... x{ {y. ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ê ⁄UÊÖÿ ‚÷Ê ∑§Ê ¬ŒŸ ‚÷ʬÁà „UÙŸÊ................................ x{ {z. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ ¬Œ ◊¥ Ê∑§ÁS◊∑§ Á⁄UÁÄà ∑§ Œı⁄UÊŸ ÿÊ ©U‚∑§Ë ŸÈ¬ÁSÕÁà ◊¥ ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ê ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸÊ ÿÊ ©U‚∑§ ∑ΧàÿÙ¥ ∑§Ê ÁŸfl¸„UŸ................................................................................................ x{ {{. ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ê ÁŸflʸøŸ...................................................................... x| {|. ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ¬ŒÊflÁœ...................................................................... x| {}. ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ ¬Œ ◊¥ Á⁄UÁÄà ∑§Ù ÷⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸøŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ‚◊ÿ ÊÒ⁄U Ê∑§ÁS◊∑§ Á⁄UÁÄà ∑§Ù ÷⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸÁøà √ÿÁÄà ∑§Ë ¬ŒÊflÁœ.... x} {~. ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà mÊ⁄UÊ ‡Ê¬Õ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ....................................................... x} |Æ. ãÿ Ê∑§ÁS◊∑§ÃÊ Ê¥ ◊¥ ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ ∑ΧàÿÙ¥ ∑§Ê ÁŸfl¸„UŸ........................... x~ |v. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ÿÊ ©U¬-⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§ ÁŸflʸøŸ ‚ ‚¢’¢ÁœÃ ÿÊ ‚¢‚Äà Áfl·ÿ........... x~ |w. ˇÊ◊Ê ÊÁŒ ∑§Ë ÊÒ⁄U ∑ȧ¿U ◊Ê◊‹Ù¥ ◊¥ Œ¢«UÊŒ‡Ê ∑§ ÁŸ‹¢’Ÿ, ¬Á⁄U„UÊ⁄U ÿÊ ‹ÉÊÈ∑§⁄UáÊ ∑§Ë ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ......................................................................... x~ |x. ‚¢ÉÊ ∑§Ë ∑§Êÿ¸¬ÊÁ‹∑§Ê ‡ÊÁÄà ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U.................................................. yÆ ◊¢ÁòÊ-¬Á⁄U·Œ˜ |y. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ù ‚„UÊÿÃÊ ÊÒ⁄U ‚‹Ê„U ŒŸ ∑§ Á‹∞ ◊¢ÁòÊ-¬Á⁄U·Œ˜...................... yv  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (v) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU |z. ◊¢ÁòÊÿÙ¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ãÿ ©U¬’¢œ............................................................. yv ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ◊„UÊãÿÊÿflÊŒË |{. ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ◊„UÊãÿÊÿflÊŒË......................................................................... yw ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ‚¢øÊ‹Ÿ ||. ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ‚¢øÊ‹Ÿ....................................................... yw |}. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ù ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒŸ ÊÁŒ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ¬˝œÊŸ ◊¢òÊË ∑§ ∑§Ã¸√ÿ......... yx äÿÊÿ w—‚¢‚Œ˜ ‚ÊœÊ⁄UáÊ |~. ‚¢‚Œ˜ ∑§Ê ªΔUŸ................................................................................. yx }Æ. ⁄UÊÖÿ ‚÷Ê ∑§Ë ‚¢⁄UøŸÊ......................................................................... yy }v. ‹Ù∑§ ‚÷Ê ∑§Ë ‚¢⁄UøŸÊ......................................................................... yy }w. ¬˝àÿ∑§ ¡ŸªáÊŸÊ ∑§ ¬‡øÊØ ¬ÈŸ—‚◊ÊÿÙ¡Ÿ............................................... y{ }x. ‚¢‚Œ˜ ∑§ ‚ŒŸÙ¥ ∑§Ë flÁœ................................................................... y| }y. ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‚ŒSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ „¸UÃÊ........................................................ y| }z. ‚¢‚Œ˜ ∑§ ‚òÊ, ‚òÊÊfl‚ÊŸ ÊÒ⁄U ÁflÉÊ≈UŸ.................................................... y| }{. ‚ŒŸÙ¥ ◊¥ Á÷÷Ê·áÊ ∑§Ê ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ù ‚¢Œ‡Ê ÷¡Ÿ ∑§Ê ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U.............................................................................................. y} }|. ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ê Áfl‡Ê· Á÷÷Ê·áÊ............................................................... y} }}. ‚ŒŸÙ¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ◊¢ÁòÊÿÙ¥ ÊÒ⁄U ◊„UÊãÿÊÿflÊŒË ∑§ Áœ∑§Ê⁄U......................... y} ‚¢‚Œ˜ ∑§ Áœ∑§Ê⁄UË }~. ⁄UÊÖÿ ‚÷Ê ∑§Ê ‚÷ʬÁà ÊÒ⁄U ©U¬‚÷ʬÁÃ................................................ y~ ~Æ. ©U¬‚÷ʬÁà ∑§Ê ¬Œ Á⁄UÄà „UÙŸÊ, ¬Œàÿʪ ÊÒ⁄U ¬Œ ‚ „U≈UÊÿÊ ¡ÊŸÊ............ y~ ~v. ‚÷ʬÁà ∑§ ¬Œ ∑§ ∑§Ã¸√ÿÙ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ ÿÊ ‚÷ʬÁà ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ©U¬‚÷ʬÁà ÿÊ ãÿ √ÿÁÄà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................ y~ ~w. ¡’ ‚÷ʬÁà ÿÊ ©U¬‚÷ʬÁà ∑§Ù ¬Œ ‚ „U≈UÊŸ ∑§Ê ∑§Ù߸ ‚¢∑§À¬ ÁfløÊ⁄Uʜ˟U „ÒU Ã’ ©U‚∑§Ê ¬ËΔUÊ‚ËŸ Ÿ „UÙŸÊ............................................................ zÆ ~x. ‹Ù∑§ ‚÷Ê ∑§Ê äÿˇÊ ÊÒ⁄U ©U¬ÊäÿˇÊ..................................................... zÆ ~y. äÿˇÊ ÊÒ⁄U ©U¬ÊäÿˇÊ ∑§Ê ¬Œ Á⁄UÄà „UÙŸÊ, ¬Œ àÿʪ ÊÒ⁄U ¬Œ ‚ „U≈UÊÿÊ ¡ÊŸÊ................................................................................................... zÆ ~z. äÿˇÊ ∑§ ¬Œ ∑§ ∑§Ã¸√ÿÙ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ ÿÊ äÿˇÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ©U¬ÊäÿˇÊ ÿÊ ãÿ √ÿÁÄà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ................................................ zv ~{. ¡’ äÿˇÊ ÿÊ ©U¬ÊäÿˇÊ ∑§Ù ¬Œ ‚ „U≈UÊŸ ∑§Ê ∑§Ù߸ ‚¢∑§À¬ ÁfløÊ⁄Uʜ˟ „ÒU Ã’ ©U‚∑§Ê ¬ËΔUÊ‚ËŸ Ÿ „UÙŸÊ................................................................. zv (vi) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU ~|. ‚÷ʬÁà ÊÒ⁄U ©U¬‚÷ʬÁà ÃÕÊ äÿˇÊ ÊÒ⁄U ©U¬ÊäÿˇÊ ∑§ flß ÊÒ⁄U ÷ûÊ......... zv ~}. ‚¢‚Œ˜ ∑§Ê ‚ÁøflÊ‹ÿ............................................................................ zw ∑§Êÿ¸ ‚¢øÊ‹Ÿ ~~. ‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ‡Ê¬Õ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ.............................................................. zw vÆÆ. ‚ŒŸÙ¥ ◊¥ ◊Ìʟ, Á⁄UÁÄÃÿÙ¥ ∑§ „UÙÃ „ÈU∞ ÷Ë ‚ŒŸÙ¥ ∑§Ë ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‡ÊÁÄà ÊÒ⁄U ªáʬÍÁø........................................................................................ zw ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ë ÁŸ⁄U„¸UÃÊ∞¢ vÆv. SÕÊŸÙ¥ ∑§Ê Á⁄UÄà „UÙŸÊ........................................................................... zx vÆw. ‚ŒSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄U„¸UÃÊ∞¢.................................................................... zy vÆx. ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ë ÁŸ⁄U„¸UÃÊ Ê¥ ‚ ‚¢’¢ÁœÃ ¬˝‡ŸÙ¥ ¬⁄U ÁflÁŸ‡øÿ............................. zz vÆy. ŸÈë¿UŒ ~~ ∑§ œËŸ ‡Ê¬Õ ‹Ÿ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ ∑§⁄UŸ ‚ ¬„U‹ ÿÊ Á„¸Uà Ÿ „UÙÃ „ÈU∞ ÿÊ ÁŸ⁄UÁ„U̧à Á∑§∞ ¡ÊŸ ¬⁄U ’ÒΔUŸ ÊÒ⁄U ◊à ŒŸ ∑§ Á‹∞ ‡ÊÊÁSÃ......... zz ‚¢‚Œ˜ ÊÒ⁄U ©U‚∑§ ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÊ¢, Áfl‡Ê·ÊÁœ∑§Ê⁄U ÊÒ⁄U ©Uã◊ÈÁÄÃÿÊ¢ vÆz. ‚¢‚Œ˜ ∑§ ‚ŒŸÙ¥ ∑§Ë ÃÕÊ ©UŸ∑§ ‚ŒSÿÙ¥ ÊÒ⁄U ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÊ¢, Áfl‡Ê·ÊÁœ∑§Ê⁄U ÊÁŒ............................................................................... z{ vÆ{. ‚ŒSÿÙ¥ ∑§ flß ÊÒ⁄U ÷ûÊ.................................................................... z| ÁflœÊÿË ¬˝Á∑˝§ÿÊ vÆ|. Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ ¬È⁄U—SÕʬŸ ÊÒ⁄U ¬ÊÁ⁄Uà Á∑§∞ ¡ÊŸ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ©U¬’¢œ.......... z| vÆ}. ∑ȧ¿U Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ ŒÙŸÙ¥ ‚ŒŸÙ¥ ∑§Ë ‚¢ÿÈÄà ’ÒΔU∑§........................................ z| vÆ~. œŸ Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ Áfl‡Ê· ¬˝Á∑˝§ÿÊ............................................... z~ vvÆ. ““œŸ Áflœÿ∑§”” ∑§Ë ¬Á⁄U÷Ê·Ê................................................................ {Æ vvv. Áflœÿ∑§Ù¥ ¬⁄U ŸÈ◊ÁÃ............................................................................ {v ÁflûÊËÿ Áfl·ÿÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ¬˝Á∑˝§ÿÊ vvw. flÊÁ·¸∑§ ÁflûÊËÿ Áflfl⁄UáÊ.......................................................................... {w vvx. ‚¢‚Œ˜ ◊¥ ¬˝ÊÄ∑§‹ŸÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ¬˝Á∑˝§ÿÊ................................................ {x vvy. ÁflÁŸÿÙª Áflœÿ∑§................................................................................. {x vvz. ŸÈ¬Í⁄U∑§, ÁÃÁ⁄UÄà ÿÊ Áœ∑§ ŸÈŒÊŸ................................................... {y vv{. ‹πʟȌʟ, ¬˝àÿÿʟȌʟ ÊÒ⁄U ¬flʌʟȌʟ................................................ {z vv|. ÁflûÊ Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ Áfl‡Ê· ©U¬’¢œ................................................ {z ‚ÊœÊ⁄UáÊÃÿÊ ¬˝Á∑˝§ÿÊ vv}. ¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§ ÁŸÿ◊................................................................................. {{ vv~. ‚¢‚Œ˜ ◊¥ ÁflûÊËÿ ∑§Êÿ¸ ‚¢’¢œË ¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ÁflÁœ mÊ⁄UÊ ÁflÁŸÿ◊Ÿ................. {| vwÆ. ‚¢‚Œ˜ ◊¥ ¬˝ÿÙª ∑§Ë ¡ÊŸ flÊ‹Ë ÷Ê·Ê..................................................... {|  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (vii) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU vwv. ‚¢‚Œ˜ ◊¥ øøʸ ¬⁄U ÁŸ’¸ãœŸ................................................................... {| vww. ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ∑§Êÿ¸flÊÁ„UÿÙ¥ ∑§Ë ¡Ê¢ø Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ................. {} äÿÊÿ x—⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ÁflœÊÿË ‡ÊÁÄÃÿÊ¢ vwx. ‚¢‚Œ˜ ∑§ ÁflüÊÊ¢ÁÃ∑§Ê‹ ◊¥ äÿÊŒ‡Ê ¬˝ÅÿÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ∑§Ë ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ...... {} äÿÊÿ y—‚¢ÉÊ ∑§Ë ãÿÊÿ¬ÊÁ‹∑§Ê vwy. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë SÕʬŸÊ ÊÒ⁄U ªΔUŸ............................................... {~ vwy∑§. ⁄UÊc≈˛UËÿ ãÿÊÁÿ∑§ ÁŸÿÈÁÄà ÊÿÙª............................................................. |v vwyπ. ÊÿÙª ∑§ ∑Χàÿ.................................................................................. |w vwzª. ÁflÁœ ’ŸÊŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.......................................................... |w vwz. ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§ flß ÊÁŒ..................................................................... |w vw{. ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UË ◊ÈÅÿ ãÿÊÿ◊ÍÁø ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ..................................................... |x vw|. Ìո ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ................................................................. |x vw}. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ’ÒΔU∑§Ù¥ ◊¥ ‚flÊÁŸflÎûÊ ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë ©U¬ÁSÕÁÃ......... |x vw~. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ê Á÷‹π ãÿÊÿÊ‹ÿ „UÙŸÊ....................................... |y vxÆ. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ê SÕÊŸ.................................................................. |y vxv. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë Ê⁄¢UÁ÷∑§ Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ............................................ |y vxv∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... |z vxw. ∑ȧ¿U ◊Ê◊‹Ù¥ ◊¥ ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ‚ ¬Ë‹Ù¥ ◊¥ ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ¬Ë‹Ëÿ Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ............................................................................ |z vxx. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ‚ Á‚Áfl‹ Áfl·ÿÙ¥ ‚ ‚¢’¢ÁœÃ ¬Ë‹Ù¥ ◊¥ ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ¬Ë‹Ë Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ........................................................................ |{ vxy. ŒÊ¢Á«U∑§ Áfl·ÿÙ¥ ◊¥ ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ¬Ë‹Ë Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ.................... |{ vxy∑§. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ◊¥ ¬Ë‹ ∑§ Á‹∞ ¬˝◊ÊáʬòÊ....................................... || vxz. Áfll◊ÊŸ ÁflÁœ ∑§ œËŸ »§«U⁄U‹ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ ÊÒ⁄U ‡ÊÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ê ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ mÊ⁄UÊ ¬˝ÿÙÄÃ√ÿ „UÙŸÊ............................................. |} vx{. ¬Ë‹ ∑§ Á‹∞ ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë Áfl‡Ê· ß¡Ê¡Ã............................. |} vx|. ÁŸáʸÿÙ¥ ÿÊ ÊŒ‡ÊÙ¥ ∑§Ê ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ mÊ⁄UÊ ¬ÈŸÁfl¸‹Ù∑§Ÿ....................... |} vx}. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ ∑§Ë flÎÁh........................................... |} vx~. ∑ȧ¿U Á⁄U≈U ÁŸ∑§Ê‹Ÿ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ê ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ù ¬˝ŒûÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ................................................................................................... |} vx~∑§. ∑ȧ¿U ◊Ê◊‹Ù¥ ∑§Ê ¢Ã⁄UáÊ....................................................................... |~ vyÆ. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ÊŸÈ·¢Áª∑§ ‡ÊÁÄÃÿÊ¢............................................... |~ vyv. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ mÊ⁄UÊ ÉÊÙÁ·Ã ÁflÁœ ∑§Ê ‚÷Ë ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ¬⁄U Ê’h∑§⁄U „UÙŸÊ................................................................................................... |~ vyw. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë Á«UÁ∑˝§ÿÙ¥ ÊÒ⁄U ÊŒ‡ÊÙ¥ ∑§Ê ¬˝fløŸ ÊÒ⁄U ¬˝∑§≈UË∑§⁄UáÊ ÊÁŒ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ÊŒ‡Ê....................................................................... }Æ (viii) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU vyx. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ‚ ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ...................... }Æ vyy. Á‚Áfl‹ ÊÒ⁄U ãÿÊÁÿ∑§ ¬˝ÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ‚„UÊÿÃÊ ◊¥ ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ.................................................................................. }v vyy∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... }v vyz. ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§ ÁŸÿ◊ ÊÁŒ...................................................................... }v vy{. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§ Áœ∑§Ê⁄UË ÊÒ⁄U ‚fl∑§ ÃÕÊ √ÿÿ............................. }x vy|. ÁŸfl¸øŸ............................................................................................... }y äÿÊÿ z—÷Ê⁄Uà ∑§Ê ÁŸÿ¢òÊ∑§-◊„UÊ‹πʬ⁄UˡÊ∑§ vy}. ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ÁŸÿ¢òÊ∑§-◊„UÊ‹πʬ⁄UˡÊ∑§.......................................................... }y vy~. ÁŸÿ¢òÊ∑§-◊„UÊ‹πʬ⁄UˡÊ∑§ ∑§ ∑§Ã¸√ÿ ÊÒ⁄U ‡ÊÁÄÃÿÊ¢..................................... }z vzÆ. ‚¢ÉÊ ∑§ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ‹πÊ Ê¥ ∑§Ê ¬˝M§¬.............................................. }z vzv. ‚¢¬⁄UˡÊÊ ¬˝ÁÃflŒŸ.................................................................................. }{ ÷ʪ { ⁄UÊÖÿ äÿÊÿ v—‚ÊœÊ⁄UáÊ vzw. ¬Á⁄U÷Ê·Ê.............................................................................................. }| äÿÊÿ w—∑§Êÿ¸¬ÊÁ‹∑§Ê ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ vzx. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ⁄UÊÖÿ¬Ê‹............................................................................... }| vzy. ⁄UÊÖÿ ∑§Ë ∑§Êÿ¸¬ÊÁ‹∑§Ê ‡ÊÁÄÃ................................................................. }| vzz. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ........................................................................... }| vz{. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ë ¬ŒÊflÁœ........................................................................... }} vz|. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ÁŸÿÈÄà „UÙŸ ∑§ Á‹∞ „¸UÃÊ∞¢.................................................. }} vz}. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§ ¬Œ ∑§ Á‹∞ ‡ÊÃZ.............................................................. }} vz~. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ mÊ⁄UÊ ‡Ê¬Õ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ............................................................ }~ v{Æ. ∑ȧ¿U Ê∑§ÁS◊∑§ÃÊ Ê¥ ◊¥ ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§ ∑ΧàÿÙ¥ ∑§Ê ÁŸfl¸„UŸ........................... }~ v{v. ˇÊ◊Ê ÊÁŒ ∑§Ë ÊÒ⁄U ∑ȧ¿U ◊Ê◊‹Ù¥ ◊¥ Œ¢«UÊŒ‡Ê ∑§ ÁŸ‹¢’Ÿ, ¬Á⁄U„UÊ⁄U ÿÊ ‹ÉÊÈ∑§⁄UáÊ ∑§Ë ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.......................................................... }~ v{w. ⁄UÊÖÿ ∑§Ë ∑§Êÿ¸¬ÊÁ‹∑§Ê ‡ÊÁÄà ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U................................................ }~ ◊¢ÁòÊ-¬Á⁄U·Œ˜ v{x. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ù ‚„UÊÿÃÊ ÊÒ⁄U ‚‹Ê„U ŒŸ ∑§ Á‹∞ ◊¢ÁòÊ-¬Á⁄U·Œ˜..................... ~Æ v{y. ◊¢ÁòÊÿÙ¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ãÿ ©U¬’¢œ............................................................. ~Æ  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (ix) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU ⁄UÊÖÿ ∑§Ê ◊„UÊÁœflÄÃÊ v{z. ⁄UÊÖÿ ∑§Ê ◊„UÊÁœflÄÃÊ............................................................................ ~w ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ‚¢øÊ‹Ÿ v{{. ⁄UÊÖÿ ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ‚¢øÊ‹Ÿ.................................................. ~w v{|. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ù ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒŸ ÊÁŒ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ◊ÈÅÿ◊¢òÊË ∑§ ∑§Ã¸√ÿ........... ~x äÿÊÿ x—⁄UÊÖÿ ∑§Ê ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ‚ÊœÊ⁄UáÊ v{}. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ ∑§Ê ªΔUŸ.......................................................... ~x v{~. ⁄UÊÖÿÙ¥ ◊¥ ÁflœÊŸ ¬Á⁄U·ŒÙ¥ ∑§Ê ©Uà‚ÊŒŸ ÿÊ ‚ΡŸ...................................... ~y v|Æ. ÁflœÊŸ ‚÷Ê Ê¥ ∑§Ë ‚¢⁄UøŸÊ.................................................................... ~y v|v. ÁflœÊŸ ¬Á⁄U·ŒÙ¥ ∑§Ë ‚¢⁄UøŸÊ.................................................................... ~{ v|w. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ ∑§Ë flÁœ........................................................ ~| v|x. ⁄UÊÖÿ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§Ë ‚ŒSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ „¸UÃÊ................................ ~| v|y. ⁄UÊÖÿ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§ ‚òÊ, ‚òÊÊfl‚ÊŸ ÊÒ⁄U ÁflÉÊ≈UŸ............................ ~} v|z. ‚ŒŸ ÿÊ ‚ŒŸÙ¥ ◊¥ Á÷÷Ê·áÊ ∑§Ê ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ù ‚¢Œ‡Ê ÷¡Ÿ ∑§Ê ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U........................................................................................ ~} v|{. ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ê Áfl‡Ê· Á÷÷Ê·áÊ.............................................................. ~~ v||. ‚ŒŸÙ¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ◊¢ÁòÊÿÙ¥ ÊÒ⁄U ◊„UÊÁœflÄÃÊ ∑§ Áœ∑§Ê⁄U........................... ~~ ⁄UÊÖÿ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§ Áœ∑§Ê⁄UË v|}. ÁflœÊŸ ‚÷Ê ∑§Ê äÿˇÊ ÊÒ⁄U ©U¬ÊäÿˇÊ................................................... ~~ v|~. äÿˇÊ ÊÒ⁄U ©U¬ÊäÿˇÊ ∑§Ê ¬Œ Á⁄UÄà „UÙŸÊ, ¬Œàÿʪ ÊÒ⁄U ¬Œ ‚ „U≈UÊÿÊ ¡ÊŸÊ................................................................................................... ~~ v}Æ. äÿˇÊ ∑§ ¬Œ ∑§ ∑§Ã¸√ÿÙ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ ÿÊ äÿˇÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ©U¬ÊäÿˇÊ ÿÊ ãÿ √ÿÁÄà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ........................................ vÆÆ v}v. ¡’ äÿˇÊ ÿÊ ©U¬ÊäÿˇÊ ∑§Ù ¬Œ ‚ „U≈UÊŸ ∑§Ê ∑§Ù߸ ‚¢∑§À¬ ÁfløÊ⁄Uʜ˟ „ÒU Ã’ ©U‚∑§Ê ¬ËΔUÊ‚ËŸ Ÿ „UÙŸÊ................................................................. vÆÆ v}w. ÁflœÊŸ ¬Á⁄U·Œ˜ ∑§Ê ‚÷ʬÁà ÊÒ⁄U ©U¬‚÷ʬÁÃ........................................... vÆv v}x. ‚÷ʬÁà ÊÒ⁄U ©U¬‚÷ʬÁà ∑§Ê ¬Œ Á⁄UÄà „UÙŸÊ, ¬Œàÿʪ ÊÒ⁄U ¬Œ ‚ „U≈UÊÿÊ ¡ÊŸÊ......................................................................................... vÆv v}y. ‚÷ʬÁà ∑§ ¬Œ ∑§ ∑§Ã¸√ÿÙ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ ÿÊ ‚÷ʬÁà ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ©U¬‚÷ʬÁà ÿÊ ãÿ √ÿÁÄà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................ vÆv v}z. ¡’ ‚÷ʬÁà ÿÊ ©U¬‚÷ʬÁà ∑§Ù ¬Œ ‚ „U≈UÊŸ ∑§Ê ∑§Ù߸ ‚¢∑§À¬ ÁfløÊ⁄Uʜ˟ „ÒU Ã’ ©U‚∑§Ê ¬ËΔUÊ‚ËŸ Ÿ „UÙŸÊ............................................................ vÆw (x) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU v}{. äÿˇÊ ÊÒ⁄U ©U¬ÊäÿˇÊ ÃÕÊ ‚÷ʬÁà ÊÒ⁄U ©U¬‚÷ʬÁà ∑§ flß ÊÒ⁄U ÷ûÊ......... vÆw v}|. ⁄UÊÖÿ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§Ê ‚ÁøflÊ‹ÿ.................................................... vÆw ∑§Êÿ¸ ‚¢øÊ‹Ÿ v}}. ‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ‡Ê¬Õ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ.............................................................. vÆx v}~. ‚ŒŸÙ¥ ◊¥ ◊Ìʟ, Á⁄UÁÄÃÿÙ¥ ∑§ „UÙÃ „ÈU∞ ÷Ë ‚ŒŸÙ¥ ∑§Ë ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‡ÊÁÄà ÊÒ⁄U ªáʬÍÁø........................................................................................ vÆx ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ë ÁŸ⁄U„¸UÃÊ∞¢ v~Æ. SÕÊŸÙ¥ ∑§Ê Á⁄UÄà „UÙŸÊ........................................................................... vÆy v~v. ‚ŒSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄U„¸UÃÊ∞¢.................................................................... vÆz v~w. ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ë ÁŸ⁄U„¸UÃÊ Ê¥ ‚ ‚¢’¢ÁœÃ ¬˝‡ŸÙ¥ ¬⁄U ÁflÁŸ‡øÿ............................. vÆ{ v~x. ŸÈë¿UŒ v}} ∑§ œËŸ ‡Ê¬Õ ‹Ÿ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ ∑§⁄UŸ ‚ ¬„U‹ ÿÊ Á„¸Uà Ÿ „UÙÃ „ÈU∞ ÿÊ ÁŸ⁄UÁ„¸Uà Á∑§∞ ¡ÊŸ ¬⁄U ’ÒΔUŸ ÊÒ⁄U ◊à ŒŸ ∑§ Á‹∞ ‡ÊÊÁSÃ................................................................................................. vÆ{ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÊ¢, Áfl‡Ê·ÊÁœ∑§Ê⁄U ÊÒ⁄U ©Uã◊ÈÁÄÃÿÊ¢ v~y. ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ ∑§ ‚ŒŸÙ¥ ∑§Ë ÃÕÊ ©UŸ∑§ ‚ŒSÿÙ¥ ÊÒ⁄U ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÊ¢, Áfl‡Ê·ÊÁœ∑§Ê⁄U, ÊÁŒ.............................................................................. vÆ| v~z. ‚ŒSÿÙ¥ ∑§ flß ÊÒ⁄U ÷ûÊ.................................................................... vÆ} ÁflœÊÿË ¬˝Á∑˝§ÿÊ v~{. Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ ¬È⁄U—SÕʬŸ ÊÒ⁄U ¬ÊÁ⁄Uà Á∑§∞ ¡ÊŸ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ©U¬’¢œ.......... vÆ} v~|. œŸ Áflœÿ∑§Ù¥ ‚ Á÷㟠Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ÁflœÊŸ ¬Á⁄U·Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÙ¥ ¬⁄U ÁŸ’ZœŸ.......................................................................................... vÆ} v~}. œŸ Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ Áfl‡Ê· ¬˝Á∑˝§ÿÊ............................................... vÆ~ v~~. ““œŸ Áflœÿ∑§”” ∑§Ë ¬Á⁄U÷Ê·Ê................................................................ vvÆ wÆÆ. Áflœÿ∑§Ù¥ ¬⁄U ŸÈ◊ÁÃ............................................................................ vvv wÆv. ÁfløÊ⁄U ∑§ Á‹∞ Ê⁄UÁˇÊà Áflœÿ∑§........................................................... vvw ÁflûÊËÿ Áfl·ÿÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ¬˝Á∑˝§ÿÊ wÆw. flÊÁ·¸∑§ ÁflûÊËÿ Áflfl⁄UáÊ.......................................................................... vvw wÆx. ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ◊¥ ¬˝ÊÄ∑§‹ŸÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ¬˝Á∑˝§ÿÊ...................................... vvx wÆy. ÁflÁŸÿÙª Áflœÿ∑§................................................................................. vvy wÆz. ŸÈ¬Í⁄U∑§, ÁÃÁ⁄UÄà ÿÊ Áœ∑§ ŸÈŒÊŸ................................................... vvz wÆ{. ‹πʟȌʟ, ¬˝àÿÿʟȌʟ ÊÒ⁄U ¬flʌʟȌʟ................................................ vvz wÆ|. ÁflûÊ Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ Áfl‡Ê· ©U¬’¢œ................................................ vv{  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (xi) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU ‚ÊœÊ⁄UáÊÃÿÊ ¬˝Á∑˝§ÿÊ wÆ}. ¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§ ÁŸÿ◊................................................................................. vv| wÆ~. ⁄UÊÖÿ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ◊¥ ÁflûÊËÿ ∑§Êÿ¸ ‚¢’¢œË ¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ÁflÁœ mÊ⁄UÊ ÁflÁŸÿ◊Ÿ............................................................................................. vv| wvÆ. ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ◊¥ ¬˝ÿÙª ∑§Ë ¡ÊŸ flÊ‹Ë ÷Ê·Ê........................................... vv} wvv. ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ◊¥ øøʸ ¬⁄U ÁŸ’ZœŸ.......................................................... vv~ wvw. ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§Ë ∑§Êÿ¸flÊÁ„UÿÙ¥ ∑§Ë ¡Ê¢ø Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ...... vv~ äÿÊÿ y—⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ë ÁflœÊÿË ‡ÊÁÄà wvx. ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§ ÁflüÊÊ¢ÁÃ∑§Ê‹ ◊¥ äÿÊŒ‡Ê ¬˝ÅÿÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ∑§Ë ⁄UÊÖÿ¬Ê‹ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................................................................................ vv~ äÿÊÿ z—⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ wvy. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ.............................................................. vwv wvz. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ê Á÷‹π ãÿÊÿÊ‹ÿ „UÙŸÊ.......................................... vwv wv{. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ê ªΔUŸ..................................................................... vwv wv|. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§ ãÿÊÿÊœË‡Ê ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄà ÊÒ⁄U ©U‚∑§ ¬Œ ∑§Ë ‡ÊÃZ.......... vwv wv}. ©UëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ‚ ‚¢’¢ÁœÃ ∑ȧ¿U ©U¬’¢œÙ¥ ∑§Ê ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ù ‹ÊªÍ „UÙŸÊ........................................................................................... vwx wv~. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§ ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ mÊ⁄UÊ ‡Ê¬Õ ÿÊ ¬˝ÁÃôÊÊŸ............................. vwx wwÆ. SÕÊÿË ãÿÊÿÊœË‡Ê ⁄U„UŸ ∑§ ¬‡øÊØ ÁflÁœ-√ÿfl‚Êÿ ¬⁄U ÁŸ’ZœŸ................... vwy wwv. ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§ flß ÊÁŒ..................................................................... vwy www. Á∑§‚Ë ãÿÊÿÊœË‡Ê ∑§Ê ∞∑§ ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ‚ ŒÍ‚⁄‘U ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ù ¢Ã⁄UáÊ................................................................................................ vwy wwx. ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UË ◊ÈÅÿ ãÿÊÿ◊ÍÁø ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ..................................................... vwz wwy. ¬⁄U ÊÒ⁄U ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UË ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ........................................... vwz wwy∑§. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë ’ÒΔU∑§Ù¥ ◊¥ ‚flÊÁŸflÎûÊ ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ.............. vw{ wwz. Áfll◊ÊŸ ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ................................................ vw{ ww{. ∑ȧ¿U Á⁄U≈U ÁŸ∑§Ê‹Ÿ ∑§Ë ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ................................... vw| ww{∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... vw} ww|. ‚÷Ë ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§ œËˇÊáÊ ∑§Ë ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ...................... vw~ ww}. ∑ȧ¿U ◊Ê◊‹Ù¥ ∑§Ê ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ù ¢Ã⁄UáÊ........................................... vxÆ ww}∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... vxÆ ww~. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§ Áœ∑§Ê⁄UË ÊÒ⁄U ‚fl∑§ ÃÕÊ √ÿÿ................................ vxÆ (xii) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU wxÆ. ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ ∑§Ê ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ¬⁄U ÁflSÃÊ⁄U................. vxv wxv. ŒÙ ÿÊ Áœ∑§ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ ∞∑§ „UË ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑§Ë SÕʬŸÊ.......... vxw äÿÊÿ {— œËŸSÕ ãÿÊÿÊ‹ÿ wxx. Á¡‹Ê ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ................................................................ vxw wxx∑§. ∑ȧ¿U Á¡‹Ê ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ê ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ mÊ⁄UÊ Á∑§∞ ª∞ ÁŸáʸÿÙ¥ ÊÁŒ ∑§Ê ÁflÁœ◊Êãÿ∑§⁄UáÊ............................................................ vxx wxy. ãÿÊÁÿ∑§ ‚flÊ ◊¥ Á¡‹Ê ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ‚ Á÷㟠√ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ë ÷Ã˸................. vxx wxz. œËŸSÕ ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ¬⁄U ÁŸÿ¢òÊáÊ............................................................. vxy wx{. ÁŸfl¸øŸ............................................................................................... vxy wx|. ∑ȧ¿U flª¸ ÿÊ flªÙZ ∑§ ◊Á¡S≈˛U≈UÙ¥ ¬⁄U ß‚ äÿÊÿ ∑§ ©U¬’¢œÙ¥ ∑§Ê ‹ÊªÍ „UÙŸÊ................................................................................................... vxy ÷ʪ | ¬„U‹Ë ŸÈ‚ÍøË ∑§ ÷ʪ π ∑§ ⁄UÊÖÿ wx}. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... vxz ÷ʪ } ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊ wx~. ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§Ê ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ..................................................................... vx{ wx~∑§. ∑ȧ¿U ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§ Á‹∞ SÕÊŸËÿ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ ÿÊ ◊¢ÁòʬÁ⁄U·ŒÙ¥ ∑§Ê ÿÊ ŒÙŸÙ¥ ∑§Ê ‚ΡŸ.............................................................................. vx{ wx~∑§∑§. ÁŒÀ‹Ë ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ Áfl‡Ê· ©U¬’¢œ......................................................... vx| wx~∑§π. ‚Ê¢ÁflœÊÁŸ∑§ âòÊ ∑§ Áfl»§‹ „UÙ ¡ÊŸ ∑§Ë Œ‡ÊÊ ◊¥ ©U¬’¢œ.......................... vyÆ wx~π. ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§ ÁflüÊÊ¢ÁÃ∑§Ê‹ ◊¥ äÿÊŒ‡Ê ¬˝ÅÿÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ∑§Ë ¬˝‡ÊÊ‚∑§ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................................................................................ vyÆ wyÆ. ∑ȧ¿U ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§ Á‹∞ ÁflÁŸÿ◊ ’ŸÊŸ ∑§Ë ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.......... vyw wyv. ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§ Á‹∞ ©Uëø ãÿÊÿÊ‹ÿ................................................... vyx wyw. ∑§Ù«∏UªÍ [ÁŸ⁄UÁ‚Ö]............................................................................... vyy ÷ʪ ~ ¬¢øÊÿà wyx. ¬Á⁄U÷Ê·Ê∞¢............................................................................................. vyz wyx∑§. ª˝Ê◊ ‚÷Ê............................................................................................ vyz wyxπ. ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§Ê ªΔUŸ................................................................................ vy{ wyxª. ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§Ë ‚¢⁄UøŸÊ............................................................................. vy{  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (xiii) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU wyxÉÊ. SÕÊŸÙ¥ ∑§Ê Ê⁄UˇÊáÊ............................................................................... vy| wyxæU. ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§Ë flÁœ, ÊÁŒ.................................................................... vy} wyxø. ‚ŒSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄U„¸UÃÊ∞¢.................................................................... vy~ wyx¿U. ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÊ¢, ¬˝ÊÁœ∑§Ê⁄U ÊÒ⁄U ©UûÊ⁄UŒÊÁÿàfl..................................... vzÆ wyx¡. ¬¢øÊÿÃÙ¥ mÊ⁄UÊ ∑§⁄U Áœ⁄UÙÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÊ¢ ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ë ÁŸÁœÿÊ¢......... vzÆ wyx¤Ê. ÁflûÊËÿ ÁSÕÁà ∑§ ¬ÈŸÁfl¸‹Ù∑§Ÿ ∑§ Á‹∞ ÁflûÊ ÊÿÙª ∑§Ê ªΔUŸ................. vzÆ wyxÜÊ. ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§ ‹πÊ Ê¥ ∑§Ë ‚¢¬⁄UˡÊÊ.......................................................... vzv wyx≈U. ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸøŸ..................................................................... vzv wyxΔU. ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§Ù ‹ÊªÍ „UÙŸÊ................................................................. vzw wyx«U. ß‚ ÷ʪ ∑§Ê ∑§Áìÿ ˇÊòÊÙ¥ ∑§Ù ‹ÊªÍ Ÿ „UÙŸÊ......................................... vzx wyx…U. Áfll◊ÊŸ ÁflÁœÿÙ¥ ÊÒ⁄U ¬¢øÊÿÃÙ¥ ∑§Ê ’ŸÊ ⁄U„UŸÊ......................................... vzy wyxáÊ. ÁŸflʸøŸ ‚¢’¢œË ◊Ê◊‹Ù¥ ◊¥ ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§ „USÃˇÊ¬ ∑§Ê fl¡¸Ÿ..................... vzy ÷ʪ ~∑§ Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê∞¢ wyxÃ. ¬Á⁄U÷Ê·Ê∞¢............................................................................................. vzz wyxÕ. Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ ∑§Ê ªΔUŸ........................................................................ vzz wyxŒ. Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ ∑§Ë ‚¢⁄UøŸÊ.................................................................... vz{ wyxœ. flÊ«¸U ‚Á◊ÁÃÿÙ¥, ÊÁŒ ∑§Ê ªΔUŸ ÊÒ⁄U ‚¢⁄UøŸÊ........................................... vz| wyxŸ. SÕÊŸÙ¥ ∑§Ê Ê⁄UˇÊáÊ............................................................................... vz} wyx¬. Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ ∑§Ë flÁœ, ÊÁŒ........................................................... vz~ wyx»§. ‚ŒSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄U„¸UÃÊ∞¢.................................................................... vz~ wyx’. Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ ÊÁŒ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃÿÊ¢, ¬˝ÊÁœ∑§Ê⁄U ÊÒ⁄U ©UûÊ⁄UŒÊÁÿàfl.................... v{Æ wyx÷. Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ mÊ⁄UÊ ∑§⁄U Áœ⁄UÙÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‡ÊÁÄà ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ë ÁŸÁœÿÊ¢.... v{v wyx◊. ÁflûÊ ÊÿÙª........................................................................................ v{v wyxÿ. Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ ∑§ ‹πÊ Ê¥ ∑§Ë ‚¢¬⁄UˡÊÊ.................................................. v{w wyxÿ∑§. Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸøŸ............................................................ v{w wyxÿπ. ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§Ù ‹ÊªÍ „UÙŸÊ................................................................. v{w wyxÿª. ß‚ ÷ʪ ∑§Ê ∑§Áìÿ ˇÊòÊÙ¥ ∑§Ù ‹ÊªÍ Ÿ „UÙŸÊ......................................... v{x wyxÿÉÊ. Á¡‹Ê ÿÙ¡ŸÊ ∑§ Á‹∞ ‚Á◊ÁÃ............................................................... v{x wyxÿæU. ◊„UÊŸª⁄U ÿÙ¡ŸÊ ∑§ Á‹∞ ‚Á◊ÁÃ............................................................ v{y wyxÿø. Áfll◊ÊŸ ÁflÁœÿÙ¥ ÊÒ⁄U Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê Ê¥ ∑§Ê ’ŸÊ ⁄U„UŸÊ................................ v{z wyxÿ¿U. ÁŸflʸøŸ ‚¢’¢œË ◊Ê◊‹Ù¥ ◊¥ ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§ „USÃˇÊ¬ ∑§Ê fl¡¸Ÿ..................... v{{ (xiv) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU ÷ʪ ~π ‚„U∑§Ê⁄UË ‚Ù‚ÊßÁ≈UÿÊ¢ wyxÿ¡. ¬Á⁄U÷Ê·Ê∞¢............................................................................................. v{| wyxÿ¤Ê. ‚„U∑§Ê⁄UË ‚Ù‚ÊßÁ≈UÿÙ¥ ∑§Ê ÁŸª◊Ÿ............................................................. v{} wyxÿÜÊ. ’Ù«¸U ∑§ ‚ŒSÿÙ¥ ÊÒ⁄U ©U‚∑§ ¬ŒÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ‚¢ÅÿÊ ÊÒ⁄U ¬ŒÊflÁœ........... v{} wyxÿ≈U. ’Ù«¸U ∑§ ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ê ÁŸflʸøŸ................................................................ v{~ wyxÿΔU. ’Ù«¸U ∑§Ê Áœ∑˝§◊áÊ ÊÒ⁄U ÁŸ‹¢’Ÿ ÃÕÊ ãÃÁ⁄U◊ ¬˝’¢œ............................. v{~ wyxÿ«U. ‚„U∑§Ê⁄UË ‚Ù‚ÊßÁ≈UÿÙ¥ ∑§ ‹πÊ Ê¥ ∑§Ë ‚¢¬⁄UˡÊÊ.......................................... v|v wyxÿ…U. ‚ÊœÊ⁄UáÊ ÁŸ∑§Êÿ ∑§Ë ’ÒΔU∑§ ‚¢ÿÙÁ¡Ã ∑§⁄UŸÊ.............................................. v|v wyxÿáÊ. ‚ÍøŸÊ ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§Ê ‚ŒSÿ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U............................................. v|v wyxÿÃ. Áflfl⁄UÁáÊÿÊ¢............................................................................................ v|w wyxÿÕ. ¬⁄UÊœ ÊÒ⁄U ‡ÊÊÁSÃÿÊ¢........................................................................... v|w wyxÿŒ. ’„ÈU⁄UÊÖÿ ‚„U∑§Ê⁄UË ‚Ù‚ÊßÁ≈UÿÙ¥ ∑§Ù ‹ÊªÍ „UÙŸÊ............................................ v|x wyxÿœ. ‚¢ÉÊ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§Ù ‹ÊªÍ „UÙŸÊ................................................................. v|x wyxÿŸ. Áfll◊ÊŸ ÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ê ¡Ê⁄UË ⁄U„UŸÊ............................................................ v|y ÷ʪ vÆ ŸÈ‚ÍÁøà ÊÒ⁄U ¡Ÿ¡ÊÁà ˇÊòÊ wyy. ŸÈ‚ÍÁøà ˇÊòÊÙ¥ ÊÒ⁄U ¡Ÿ¡ÊÁà ˇÊòÊÙ¥ ∑§Ê ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ....................................... v|z wyy∑§. ‚◊ ∑§ ∑ȧ¿U ¡Ÿ¡ÊÁà ˇÊòÊÙ¥ ∑§Ù ‚◊ÊÁflc≈U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ∞∑§ Sfl‡ÊÊ‚Ë ⁄UÊÖÿ ’ŸÊŸÊ ÊÒ⁄U ©U‚∑§ Á‹∞ SÕÊŸËÿ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ÿÊ ◊¢ÁòʬÁ⁄U·Œ˜ ∑§Ê ÿÊ ŒÙŸÙ¥ ∑§Ê ‚ΡŸ.............................................................................. v|z ÷ʪ vv ‚¢ÉÊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ’Ëø ‚¢’¢œ äÿÊÿ v—ÁflœÊÿË ‚¢’¢œ ÁflœÊÿË ‡ÊÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ê ÁflÃ⁄UáÊ wyz. ‚¢‚Œ˜ mÊ⁄UÊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ mÊ⁄UÊ ’ŸÊ߸ ªß¸ ÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U................................................................................................ v|| wy{. ‚¢‚Œ˜ mÊ⁄UÊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ mÊ⁄UÊ ’ŸÊ߸ ªß¸ ÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ë Áfl·ÿ-flSÃÈ.......................................................................................... v|| wy|. ∑ȧ¿U ÁÃÁ⁄UÄà ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë SÕʬŸÊ ∑§Ê ©U¬’¢œ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.................................................................................................. v|} wy}. flÁ‡Êc≈U ÁflœÊÿË ‡ÊÁÄÃÿÊ¢...................................................................... v|} wy~. ⁄UÊÖÿ ‚ÍøË ◊¥ ∑§ Áfl·ÿ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ⁄UÊc≈˛UËÿ Á„Uà ◊¥ ÁflÁœ ’ŸÊŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................................................................................ v|}  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (xv) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU wzÆ. ÿÁŒ ʬÊà ∑§Ë ©UŒ˜ÉÊÙ·áÊÊ ¬˝fløŸ ◊¥ „UÙ ÃÙ ⁄UÊÖÿ ‚ÍøË ◊¥ ∑§ Áfl·ÿ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ÁflÁœ ’ŸÊŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................................. v|~ wzv. ‚¢‚Œ˜ mÊ⁄UÊ ŸÈë¿UŒ wy~ ÊÒ⁄U ŸÈë¿UŒ wzÆ ∑§ œËŸ ’ŸÊ߸ ªß¸ ÁflÁœÿÙ¥ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ mÊ⁄UÊ ’ŸÊ߸ ªß¸ ÁflÁœÿÙ¥ ◊¥ ‚¢ªÁÃ.............. v|~ wzw. ŒÙ ÿÊ Áœ∑§ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ ©UŸ∑§Ë ‚„U◊Áà ‚ ÁflÁœ ’ŸÊŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄà ÊÒ⁄U ∞‚Ë ÁflÁœ ∑§Ê Á∑§‚Ë ãÿ ⁄UÊÖÿ mÊ⁄UÊ ¢ªË∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ.... v|~ wzx. ¢Ã⁄Uʸc≈˛UËÿ ∑§⁄UÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù ¬˝÷ÊflË ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁflœÊŸ................................. v}Æ wzy. ‚¢‚Œ˜ mÊ⁄UÊ ’ŸÊ߸ ªß¸ ÁflÁœÿÙ¥ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹Ù¥ mÊ⁄UÊ ’ŸÊ߸ ªß¸ ÁflÁœÿÙ¥ ◊¥ ‚¢ªÁÃ.............................................................................. v}Æ wzz. Á‚»§ÊÁ⁄U‡ÊÙ¥ ÊÒ⁄U ¬Ífl¸ ◊¢¡Í⁄UË ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ¬ˇÊÊ Ê¥ ∑§Ù ∑§fl‹ ¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊ÊŸŸÊ................................................................................................. v}v äÿÊÿ w—¬˝‡ÊÊ‚ÁŸ∑§ ‚¢’¢œ ‚ÊœÊ⁄UáÊ wz{. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ÊÒ⁄U ‚¢ÉÊ ∑§Ë ’ÊäÿÃÊ............................................................ v}v wz|. ∑ȧ¿U Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ ⁄UÊÖÿÙ¥ ¬⁄U ‚¢ÉÊ ∑§Ê ÁŸÿ¢òÊáÊ............................................ v}w wz|∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... v}w wz}. ∑ȧ¿U Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ù ‡ÊÁÄà ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸ ÊÁŒ ∑§Ë ‚¢ÉÊ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.... v}x wz}∑§. ‚¢ÉÊ ∑§Ù ∑Χàÿ ‚ı¥¬Ÿ ∑§Ë ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................................. v}x wz~. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... v}x w{Æ. ÷Ê⁄Uà ∑§ ’Ê„U⁄U ∑§ ⁄UÊÖÿˇÊòÊÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ‚¢ÉÊ ∑§Ë Áœ∑§ÊÁ⁄UÃÊ................ v}x w{v. ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ∑§Êÿ¸, Á÷‹π ÊÒ⁄U ãÿÊÁÿ∑§ ∑§Êÿ¸flÊÁ„UÿÊ¢................................ v}y ¡‹ ‚¢’¢œË ÁflflÊŒ w{w. ¢Ã⁄U⁄UÊÁÖÿ∑§ ŸÁŒÿÙ¥ ÿÊ ŸŒË-ŒÍŸÙ¥ ∑§ ¡‹ ‚¢’œ¢ Ë Áflflʌ٥ ∑§Ê ãÿÊÿÁŸáʸÿŸ....... v}y ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ’Ëø ‚◊ãflÿ w{x. ¢Ã⁄U⁄UÊÖÿ ¬Á⁄U·Œ˜ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ©U¬’¢œ.................................................... v}y ÷ʪ vw ÁflûÊ, ‚¢¬ÁûÊ, ‚¢ÁflŒÊ∞¢ ÊÒ⁄U flÊŒ äÿÊÿ v—ÁflûÊ ‚ÊœÊ⁄UáÊ w{y. ÁŸfl¸øŸ............................................................................................... v}{ w{z. ÁflÁœ ∑§ ¬˝ÊÁœ∑§Ê⁄U ∑§ Á’ŸÊ ∑§⁄UÙ¥ ∑§Ê Áœ⁄UÙ¬áÊ Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ................ v}{ w{{. ÷Ê⁄Uà ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ‚¢Áøà ÁŸÁœÿÊ¢ ÊÒ⁄U ‹Ù∑§ ‹π.............................. v}{ w{|. Ê∑§ÁS◊∑§ÃÊ ÁŸÁœ................................................................................ v}| (xvi) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU ‚¢ÉÊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ’Ëø ⁄UÊ¡SflÙ¥ ∑§Ê ÁflÃ⁄UáÊ w{}. ‚¢ÉÊ mÊ⁄UÊ ©UŒ˜ªÎ„UËà Á∑§∞ ¡ÊŸ flÊ‹ Á∑¢§ÃÈ ⁄UÊÖÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ‚¢ªÎ„UËà ÊÒ⁄U ÁflÁŸÿÙÁ¡Ã Á∑§∞ ¡ÊŸ flÊ‹ ‡ÊÈÀ∑§.......................................................................... v}| w{}∑§. ‚¢ÉÊ mÊ⁄UÊ ©UŒ˜ªÎ„UËà Á∑§∞ ¡ÊŸ flÊ‹Ê ÊÒ⁄U ‚¢ÉÊ ÃÕÊ ⁄UÊÖÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ‚¢ªÎ„UËà ÊÒ⁄U ÁflÁŸÿÙÁ¡Ã Á∑§ÿÊ ¡ÊŸ flÊ‹Ê ‚flÊ-∑§⁄U................................................... v}} w{~. ‚¢ÉÊ mÊ⁄UÊ ©UŒ˜ªÎ„UËà ÊÒ⁄U ‚¢ªÎ„UËà Á∑¢§ÃÈ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ù ‚ı¥¬ ¡ÊŸ flÊ‹ ∑§⁄U....... v}} w|Æ. ©UŒ˜ªÎ„UËà ∑§⁄U ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ê ‚¢ÉÊ ÃÕÊ ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ’Ëø ÁflÃ⁄UáÊ...................... v}~ w|v. ∑ȧ¿U ‡ÊÈÀ∑§Ù¥ ı⁄U ∑§⁄UÙ¥ ¬⁄U ‚¢ÉÊ ∑§ ¬˝ÿÙ¡ŸÙ¥ ∑§ Á‹∞ Áœ÷Ê⁄U................. v~Æ w|w. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... v~Æ w|x. ¡Í≈U ¬⁄U ı⁄U ¡Í≈U ©Uà¬ÊŒÙ¥ ¬⁄U ÁŸÿʸà ‡ÊÈÀ∑§ ∑§ SÕÊŸ ¬⁄U ŸÈŒÊŸ............. v~Æ w|y. ∞‚ ∑§⁄Uʜʟ ¬⁄U Á¡‚◊¥ ⁄UÊÖÿ Á„UÃ’h „ÒU, ¬˝÷Êfl «UÊ‹Ÿ flÊ‹ Áflœÿ∑§Ù¥ ∑§ Á‹∞ ⁄UÊc≈˛U¬Áà ∑§Ë ¬Ífl¸ Á‚»§ÊÁ⁄U‡Ê ∑§Ë ¬ˇÊÊ............................................ v~Æ w|z. ∑ȧ¿U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ù ‚¢ÉÊ ‚ ŸÈŒÊŸ............................................................. v~v w|{. flÎÁûÊÿÙ¥, √ÿʬÊ⁄UÙ¥, Ê¡ËÁfl∑§Ê Ê¥ ÊÒ⁄U ÁŸÿÙ¡ŸÙ¥ ¬⁄U ∑§⁄U............................. v~w w||. √ÿÊflÎÁûÊ............................................................................................... v~x w|}. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... v~x w|~. ““‡ÊÈh ʪ◊”” ÊÁŒ ∑§Ë ªáÊŸÊ............................................................ v~x w}Æ. ÁflûÊ ÊÿÙª........................................................................................ v~y w}v. ÁflûÊ ÊÿÙª ∑§Ë Á‚»§ÊÁ⁄U‡Ê¥.................................................................... v~z ¬˝∑§Ëáʸ ÁflûÊËÿ ©U¬’¢œ Ô w}w. ‚¢ÉÊ ÿÊ ⁄UÊÖÿ mÊ⁄UÊ ¬Ÿ ⁄UÊ¡Sfl ‚ Á∑§∞ ¡ÊŸ flÊ‹ √ÿÿ....................... v~z w}x. ‚¢Áøà ÁŸÁœÿÙ¥, Ê∑§ÁS◊∑§ÃÊ ÁŸÁœÿÙ¥ ÊÒ⁄U ‹Ù∑§ ‹πÊ Ê¥ ◊¥ ¡◊Ê œŸ⁄UÊÁ‡ÊÿÙ¥ ∑§Ë Á÷⁄UˇÊÊ ÊÁŒ............................................................................... v~z w}y. ‹Ù∑§ ‚fl∑§Ù¥ ÊÒ⁄U ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ¬˝Êåà flÊŒ∑§Ãʸ Ê¥ ∑§Ë ¡◊Ê ⁄UÊÁ‡ÊÿÙ¥ ÊÒ⁄U ãÿ œŸ⁄UÊÁ‡ÊÿÙ¥ ∑§Ë Á÷⁄UˇÊÊ................................................................ v~{ w}z. ‚¢ÉÊ ∑§Ë ‚¢¬ÁûÊ ∑§Ù ⁄UÊÖÿ ∑§ ∑§⁄Uʜʟ ‚ ¿ÍU≈U......................................... v~{ w}{. ◊Ê‹ ∑§ ∑˝§ÿ ÿÊ Áfl∑˝§ÿ ¬⁄U ∑§⁄U ∑§ Áœ⁄UÙ¬áÊ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ÁŸ’ZœŸ.......... v~| w}|. ÁfllÈà ¬⁄U ∑§⁄UÙ¥ ‚ ¿ÍU≈U........................................................................ v~} w}}. ¡‹ ÿÊ ÁfllÈà ∑§ ‚¢’œ¢ ◊¥ ⁄UÊÖÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ∑§⁄Uʜʟ ‚ ∑ȧ¿U Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ ¿ÍU≈U........ v~} w}~. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ‚¢¬ÁûÊ ÊÒ⁄U Êÿ ∑§Ù ‚¢ÉÊ ∑§ ∑§⁄Uʜʟ ‚ ¿ÍU≈U........................ v~~ w~Æ. ∑ȧ¿U √ÿÿÙ¥ ÊÒ⁄U ¬¥‡ÊŸÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ‚◊ÊÿÙ¡Ÿ....................................... v~~ w~Æ∑§. ∑ȧ¿U ŒflSfl◊˜ ÁŸÁœÿÙ¥ ∑§Ù flÊÁ·¸∑§ ‚¢ŒÊÿ................................................. wÆÆ w~v. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... wÆv  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (xvii) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU äÿÊÿ w—©UœÊ⁄U ‹ŸÊ w~w. ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ©UœÊ⁄U ‹ŸÊ............................................................... wÆv w~x. ⁄UÊÖÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ©UœÊ⁄U ‹ŸÊ.......................................................................... wÆv äÿÊÿ x—‚¢¬ÁûÊ, ‚¢ÁflŒÊ∞¢, Áœ∑§Ê⁄U, ŒÊÁÿàfl, ’ÊäÿÃÊ∞¢ ÊÒ⁄U flÊŒ w~y. ∑ȧ¿U Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ ‚¢¬ÁûÊ, ÊÁSÃÿÙ¥, Áœ∑§Ê⁄UÙ¥, ŒÊÁÿàflÙ¥ ÊÒ⁄U ’ÊäÿÃÊ Ê¥ ∑§Ê ©UûÊ⁄UÊÁœ∑§Ê⁄U.......................................................................................... wÆw w~z. ãÿ Œ‡ÊÊ Ê¥ ◊¥ ‚¢¬ÁûÊ, ÊÁSÃÿÙ¥, Áœ∑§Ê⁄UÙ¥, ŒÊÁÿàflÙ¥ ÊÒ⁄U ’ÊäÿÃÊ Ê¥ ∑§Ê ©UûÊ⁄UÊÁœ∑§Ê⁄U.......................................................................................... wÆw w~{. ⁄UÊ¡ªÊ◊Ë ÿÊ √ÿ¬ªÃ ÿÊ SflÊ◊ËÁfl„UËŸ „UÙŸ ‚ ¬˝ÙŒ˜÷Íà ‚¢¬ÁûÊ..................... wÆx w~|. ⁄UÊÖÿˇÊòÊËÿ ‚ʪ⁄U-π¢«U ÿÊ ◊„UÊmˬËÿ ◊ÇŸÃ≈U ÷ÍÁ◊ ◊¥ ÁSÕà ◊ÍÀÿflÊŸ øË¡Ù¥ ÊÒ⁄U Ÿãÿ ÊÁÕ¸∑§ ˇÊòÊ ∑§ ‚¢¬ÁûÊ dÙÃÙ¥ ∑§Ê ‚¢ÉÊ ◊¥ ÁŸÁ„Uà „UÙŸÊ........... wÆy w~}. √ÿʬÊ⁄U ∑§⁄UŸ ÊÁŒ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ................................................................ wÆy w~~. ‚¢ÁflŒÊ∞¢............................................................................................... wÆy xÆÆ. flÊŒ ÊÒ⁄U ∑§Êÿ¸flÊÁ„UÿÊ¢............................................................................ wÆz äÿÊÿ y—‚¢¬ÁûÊ ∑§Ê Áœ∑§Ê⁄U xÆÆ∑§. ÁflÁœ ∑§ ¬˝ÊÁœ∑§Ê⁄U ∑§ Á’ŸÊ √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ù ‚¢¬ÁûÊ ‚ fl¢Áøà Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ...... wÆz ÷ʪ vx ÷Ê⁄Uà ∑§ ⁄UÊÖÿˇÊòÊ ∑§ ÷ËÃ⁄U √ÿʬÊ⁄U, flÊÁáÊÖÿ ÊÒ⁄U ‚◊ʪ◊ xÆv. √ÿʬÊ⁄U, flÊÁáÊÖÿ ÊÒ⁄U ‚◊ʪ◊ ∑§Ë SflâòÊÃÊ............................................. wÆ{ xÆw. √ÿʬÊ⁄U, flÊÁáÊÖÿ ÊÒ⁄U ‚◊ʪ◊ ¬⁄U ÁŸ’ZœŸ Áœ⁄UÙÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.................................................................................................. wÆ{ xÆx. √ÿʬÊ⁄U ÊÒ⁄U flÊÁáÊÖÿ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ‚¢ÉÊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ÁflœÊÿË ‡ÊÁÄÃÿÙ¥ ¬⁄U ÁŸ’ZœŸ.......................................................................................... wÆ{ xÆy. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ ’Ëø √ÿʬÊ⁄U, flÊÁáÊÖÿ ÊÒ⁄U ‚◊ʪ◊ ¬⁄U ÁŸ’ZœŸ........................ wÆ{ xÆz. Áfll◊ÊŸ ÁflÁœÿÙ¥ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿ ∑§ ∞∑§ÊÁœ∑§Ê⁄U ∑§Ê ©U¬’¢œ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ë √ÿÊflÎÁûÊ......................................................................................... wÆ| xÆ{. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... wÆ| xÆ|. ŸÈë¿UŒ xÆv ‚ ŸÈë¿UŒ xÆy ∑§ ¬˝ÿÙ¡ŸÙ¥ ∑§Ù ∑§ÊÿʸÁãflà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ¬˝ÊÁœ∑§Ê⁄UË ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄÃ........................................................................... wÆ| ÷ʪ vy ‚¢ÉÊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ œËŸ ‚flÊ∞¢ äÿÊÿ v—‚flÊ∞¢ xÆ}. ÁŸfl¸øŸ............................................................................................... wÆ} (xviii) ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU xÆ~. ‚¢ÉÊ ÿÊ ⁄UÊÖÿ ∑§Ë ‚flÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ë ÷Ã˸ ÊÒ⁄U ‚flÊ ∑§Ë ‡ÊÃZ....... wÆ} xvÆ. ‚¢ÉÊ ÿÊ ⁄UÊÖÿ ∑§Ë ‚flÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ë ¬ŒÊflÁœ........................ wÆ} xvv. ‚¢ÉÊ ÿÊ ⁄UÊÖÿ ∑§ œËŸ Á‚Áfl‹ „ÒUÁ‚ÿà ◊¥ ÁŸÿÙÁ¡Ã √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ê ¬ŒëÿÈà Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ, ¬Œ ‚ „U≈UÊÿÊ ¡ÊŸÊ ÿÊ ¬¢ÁÄà ◊¥ flŸÃ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ............ wÆ~ xvw. Áπ‹ ÷Ê⁄UÃËÿ ‚flÊ∞¢.......................................................................... wvÆ xvw∑§. ∑ȧ¿U ‚flÊ Ê¥ ∑§ Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ‚flÊ ∑§Ë ‡ÊÃÙZ ◊¥ ¬Á⁄UfløŸ ∑§⁄UŸ ÿÊ ©Uã„¥U ¬˝Á¢NUà ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ....................................................... wvv xvx. ‚¢∑˝§◊áÊ∑§Ê‹ËŸ ©U¬’¢œ........................................................................... wvx xvy. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... wvx äÿÊÿ wó‹Ù∑§ ‚flÊ ÊÿÙª xvz. ‚¢ÉÊ ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ ‹Ù∑§ ‚flÊ ÊÿÙª........................................... wvx xv{. ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁÄà ÊÒ⁄U ¬ŒÊflÁœ.......................................................... wvy xv|. ‹Ù∑§ ‚flÊ ÊÿÙª ∑§ Á∑§‚Ë ‚ŒSÿ ∑§Ê „U≈UÊÿÊ ¡ÊŸÊ ÊÒ⁄U ÁŸ‹¢Á’à Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ.......................................................................................... wvz xv}. ÊÿÙª ∑§ ‚ŒSÿÙ¥ ÊÒ⁄U ∑§◊¸øÊÁ⁄Ufl΢Œ ∑§Ë ‚flÊ ∑§Ë ‡ÊÃÙZ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ÁflÁŸÿ◊ ’ŸÊŸ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ.................................................................................. wv{ xv~. ÊÿÙª ∑§ ‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ∞‚ ‚ŒSÿ Ÿ ⁄U„UŸ ¬⁄U ¬Œ œÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ¬˝Á÷œ........................................................................................... wv| xwÆ. ‹Ù∑§ ‚flÊ Êÿ٪٥ ∑§ ∑Χàÿ................................................................. wv| xwv. ‹Ù∑§ ‚flÊ Êÿ٪٥ ∑§ ∑ΧàÿÙ¥ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ....................... wv~ xww. ‹Ù∑§ ‚flÊ Êÿ٪٥ ∑§ √ÿÿ.................................................................. wv~ xwx. ‹Ù∑§ ‚flÊ Êÿ٪٥ ∑§ ¬˝ÁÃflŒŸ............................................................ wwÆ ÷ʪ vy∑§ Áœ∑§⁄UáÊ xwx∑§. ¬˝‡ÊÊ‚ÁŸ∑§ Áœ∑§⁄UáÊ............................................................................. wwv xwxπ. ãÿ Áfl·ÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ Áœ∑§⁄UáÊ............................................................ www ÷ʪ vz ÁŸflʸøŸ xwy. ÁŸflʸøŸÙ¥ ∑§ œËˇÊáÊ, ÁŸŒ‡ÊŸ ÊÒ⁄U ÁŸÿ¢òÊáÊ ∑§Ê ÁŸflʸøŸ ÊÿÙª ◊¥ ÁŸÁ„Uà „UÙŸÊ................................................................................................... wwz xwz. œ◊¸, ◊Í‹fl¢‡Ê, ¡ÊÁà ÿÊ Á‹¢ª ∑§ ÊœÊ⁄U ¬⁄U Á∑§‚Ë √ÿÁÄà ∑§Ê ÁŸflʸø∑§- ŸÊ◊Êfl‹Ë ◊¥ ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§∞ ¡ÊŸ ∑§ Á‹∞ ¬ÊòÊ Ÿ „UÙŸÊ ÊÒ⁄U ©U‚∑§ mÊ⁄UÊ Á∑§‚Ë Áfl‡Ê· ÁŸflʸø∑§-ŸÊ◊Êfl‹Ë ◊¥ ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§∞ ¡ÊŸ ∑§Ê ŒÊflÊ Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ.......................................................................................... ww{  ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¢ÁflœÊŸ (xix) (Áfl·ÿ-‚ÍøË) ŸÈë¿UŒ ¬ÎcΔU xw{. ‹Ù∑§ ‚÷Ê ÊÒ⁄U ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ÁflœÊŸ ‚÷Ê Ê¥ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸøŸÙ¥ ∑§Ê flÿS∑§ ◊ÃÊÁœ∑§Ê⁄U ∑§ ÊœÊ⁄U ¬⁄U „UÙŸÊ.............................................................. ww{ xw|. ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸøŸÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ©U¬’¢œ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚¢‚Œ˜ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ............................................................................................ ww| xw}. Á∑§‚Ë ⁄UÊÖÿ ∑§ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§ Á‹∞ ÁŸflʸøŸÙ¥ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ ©U¬’¢œ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ©U‚ ÁflœÊŸ-◊¢«U‹ ∑§Ë ‡ÊÁÄÃ................................................... ww| xw~. ÁŸflʸøŸ ‚¢’¢œË ◊Ê◊‹Ù¥ ◊¥ ãÿÊÿÊ‹ÿÙ¥ ∑§ „USÃˇÊ¬ ∑§Ê fl¡¸Ÿ..................... ww| xw~∑§. [ÁŸ⁄UÁ‚Ö].......................................................................................... ww} ÷ʪ v{ ∑ȧ¿U flªÙZ ∑§ ‚¢’¢œ ◊¥ Áfl‡Ê· ©U¬’¢œ xxÆ. ‹Ù∑§ ‚÷Ê ◊¥ ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁÃÿÙ¥ ÊÒ⁄U ŸÈ‚ÍÁøà ¡Ÿ¡ÊÁÃÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ SÕÊŸÙ¥ ∑§Ê Ê⁄UˇÊáÊ......................................................................................... ww~ xxv. ‹Ù∑§ ‚÷Ê ◊¥ ʢNj-÷Ê⁄UÃËÿ ‚◊ÈŒÊÿ ∑§Ê ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl.............................. wxÆ xxw. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ÁflœÊŸ ‚÷Ê Ê¥ ◊¥ ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁÃÿÙ¥ ÊÒ⁄U ŸÈ‚ÍÁøà ¡Ÿ¡ÊÁÃÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ SÕÊŸÙ¥ ∑§Ê Ê⁄UˇÊáÊ.................................................................. wxÆ xxx. ⁄UÊÖÿÙ¥ ∑§Ë ÁflœÊŸ ‚÷Ê Ê¥ ◊¥ ʢNj-÷Ê⁄UÃËÿ ‚◊ÈŒÊÿ ∑§