6. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı 2023-2024 PDF

ORTAOKUL ve İMAM HATİP ORTAOKULU FEN BİLİMLERİ 6. Sınıf DERS KİTABI YAZARLAR ALİ AYDIN AYSUN ASLAN BÜLENT AYDINBELGE DEVLET KİTAPLARI ……………………., 2023 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYIN...

ORTAOKUL ve İMAM HATİP ORTAOKULU FEN BİLİMLERİ 6. Sınıf DERS KİTABI YAZARLAR ALİ AYDIN AYSUN ASLAN BÜLENT AYDINBELGE DEVLET KİTAPLARI ……………………., 2023 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI.............................................................................................: 8826 DERS KİTAPLARI DİZİSİ..................................................................................................................: 1879 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör Serkan YILMAZ Dil Uzmanı Esra İLHAN Rehberlik Uzmanı Ahmet UYANIK Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Sümeyra SOYSAL Program Geliştirme Uzmanı Ahmet KURNAZ Görsel Tasarımcı Fatih GÖNÜL Selime KAYA ISBN 978-975-11-6661-6 Millî E÷itim BakanlÕ÷Õ, Talim ve Terbiye Kurulunun 281122 gün ve 95 sayÕlÕ kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiútir. Korkma, sönmez bu úafaklarda yüzen al sancak; BastÕ÷Õn yerleri toprak diyerek geçme, tanÕ: Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düúün altÕndaki binlerce kefensiz yatanÕ. O benim milletimin yÕldÕzÕdÕr, parlayacak; Sen úehit o÷lusun, incitme, yazÕktÕr, atanÕ: O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyalarÕ alsan da bu cennet vatanÕ. Çatma, kurban olayÕm, çehreni ey nazlÕ hilâl! Kim bu cennet vatanÕn u÷runa olmaz ki feda? Kahraman ÕrkÕma bir gül! Ne bu úiddet, bu celâl? ùüheda fÕúkÕracak topra÷Õ sÕksan, úüheda! Sana olmaz dökülen kanlarÕmÕz sonra helâl. CânÕ, cânânÕ, bütün varÕmÕ alsÕn da Huda, HakkÕdÕr Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatanÕmdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaúadÕm, hür yaúarÕm. Ruhumun senden ølâhî, úudur ancak emeli: Hangi çÕlgÕn bana zincir vuracakmÕú? ùaúarÕm! De÷mesin mabedimin gö÷süne nâmahrem eli. Kükremiú sel gibiyim, bendimi çi÷ner, aúarÕm. Bu ezanlar -ki úehadetleri dinin temeli- YÕrtarÕm da÷larÕ, enginlere sÕ÷mam, taúarÕm. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. GarbÕn âfâkÕnÕ sarmÕúsa çelik zÕrhlÕ duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taúÕm, Benim iman dolu gö÷süm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan ølâhî, boúanÕp kanlÕ yaúÕm, Ulusun, korkma! NasÕl böyle bir imanÕ bo÷ar, FÕúkÕrÕr ruh-Õ mücerret gibi yerden na’úÕm; Medeniyyet dedi÷in tek diúi kalmÕú canavar? O zaman yükselerek arúa de÷er belki baúÕm. Arkadaú, yurduma alçaklarÕ u÷ratma sakÕn; Dalgalan sen de úafaklar gibi ey úanlÕ hilâl! Siper et gövdeni, dursun bu hayâsÕzca akÕn. Olsun artÕk dökülen kanlarÕmÕn hepsi helâl. Do÷acaktÕr sana va’detti÷i günler Hakk’Õn; Ebediyyen sana yok, ÕrkÕma yok izmihlâl; Kim bilir, belki yarÕn, belki yarÕndan da yakÕn HakkÕdÕr hür yaúamÕú bayra÷ÕmÕn hürriyyet; HakkÕdÕr Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy  GENÇLøöE HøTABE Ey Türk gençli÷i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kÕymetli hazinendir. østikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahlarÕn olacaktÕr. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düúersen, vazifeye atÕlmak için, içinde bulunaca÷Õn vaziyetin imkân ve úeraitini düúünmeyeceksin! Bu imkân ve úerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. østiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düúmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiú bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanÕn bütün kaleleri zapt edilmiú, bütün tersanelerine girilmiú, bütün ordularÕ da÷ÕtÕlmÕú ve memleketin her köúesi bilfiil iúgal edilmiú olabilir. Bütün bu úeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hÕyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri úahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düúmüú olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdÕ! øúte, bu ahval ve úerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktÕr. Muhtaç oldu÷un kudret, damarlarÕndaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk  İÇİNDEKİLER KİTABIMIZI TANIYALIM................................................................................................10 GÜVENLİK SEMBOLLERİ............................................................................................13 FEN, MÜHENDİSLİK VE GİRİŞİMCİLİK UYGULAMALARI.......................................14 GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR GÜNEŞ SİSTEMİ........................................................................................... 18 GEZEGENLERİN ÖZELLİKLERİ..................................................................................20 TEMEL ÖZELLİKLERİNE GÖRE GEZEGENLER.......................................................23 METEOR VE GÖK TAŞI................................................................................................24 ÜNİTE GÜNEŞ VE AY TUTULMALARI................................................................... 26 GÜNEŞ TUTULMASI.....................................................................................................27 AY TUTULMASI.............................................................................................................28 TAHİN İLE PEKMEZ......................................................................................................32 NELER ÖĞRENDİK NELER?.......................................................................................34 DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR..............................................................................40 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ................................................................ 42 DESTEK VE HAREKET SISTEMINE AIT YAPILAR VE ÖZELLIKLERI....................43 SİNDİRİM SİSTEMİ....................................................................................... 50 SİNDİRİM VE ÇEŞİTLERİ............................................................................................51 SİNDİRİM SİSTEMİNİ OLUŞTURAN YAPI VE ORGANLAR.....................................52 SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR...........................................................................53 DOLAŞIM SİSTEMİ....................................................................................... 56 DOLAŞIM SİSTEMİNİ OLUŞTURAN YAPI VE ORGANLAR.....................................57 KAN DOLAŞIMI..............................................................................................................61 KAN GRUPLARI VE KAN ALIŞVERİŞİ........................................................................61 ÜNİTE KAN BAĞIŞI VE ÖNEMİ...............................................................................................62 SOLUNUM SİSTEMİ..................................................................................... 64 SOLUNUM SİSTEMİNİ OLUŞTURAN YAPI VE ORGANLAR...................................65 BOŞALTIM SİSTEM...................................................................................... 70 BOŞALTIM SİSTEMİNİ OLUŞTURAN YAPI VE ORGANLAR...................................71 TAHİN İLE PEKMEZ......................................................................................................74 NELER ÖĞRENDİK NELER?.......................................................................................76 DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR..............................................................................82 İÇİNDEKİLER 7  KUVVET VE HAREKET BİLEŞKE KUVVET........................................................................................ 84 KUVVETİN ÖZELLİKLERİ............................................................................................85 BİLEŞKE (NET) KUVVET..............................................................................................88 DENGELENMİŞ VE DENGELENMEMİŞ KUVVET.....................................................90 ÜNİTE SABİT SÜRATLİ HAREKET......................................................................... 94 SÜRAT............................................................................................................................95 YOL- ZAMAN VE SÜRAT- ZAMAN GRAFİKLERİ.......................................................96 TAHİN İLE PEKMEZ....................................................................................................100 NELER ÖĞRENDİK NELER?.....................................................................................102 DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR............................................................................108 MADDE VE ISI MADDENİN TANECİKLİ YAPISI................................................................ 110 MADDELERİN TANECİKLİ, BOŞLUKLU VE HAREKETLİ YAPISI.......................... 111 HÂL DEĞİŞİMİ VE TANECİKLER.............................................................................. 114 YOĞUNLUK................................................................................................. 118 YOĞUNLUK VE ÖZELLİKLERİ.................................................................................. 119 BİRBİRİ İÇİNDE ÇÖZÜNMEYEN VE YOĞUNLUKLARI FARKLI SIVILAR............122 SUYUN KATI VE SIVI HÂLININ YOĞUNLUK FARKININ CANLILAR İÇİN ÖNEMİ..........................................................................................................................123 ÜNİTE MADDE VE ISI............................................................................................. 126 ISI İLETİMİ BAKIMINDAN MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI...........................127 ISI YALITIM MALZEMELERİ......................................................................................128 BİNALARDA ISI YALITIMININ ÖNEMİ.......................................................................132 YAKITLAR.................................................................................................... 134 YAKITLARIN İNSAN VE ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİSİ...........................................138 SOBA VE DOĞAL GAZ ZEHİRLENMELERİ.............................................................140 TAHİN İLE PEKMEZ....................................................................................................142 NELER ÖĞRENDİK NELER?.....................................................................................144 DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR............................................................................150 SES VE ÖZELLİKLERİ SESİN YAYILMASI...................................................................................... 152 SESİN FARKLI ORTAMLARDA FARKLI DUYULMASI.......................... 156 FARKLI CİSİMLERDE ÜRETİLEN SESLERİN FARKLI İŞİTİLMESİ.......................157 AYNI SESİN YAYILDIĞI ORTAMIN DEĞİŞMESİYLE FARKLI İŞİTİLMESİ............160 SESİN SÜRATİ............................................................................................ 162 SESİN FARKLI ORTAMLARDAKİ SÜRATİ................................................................163 ÜNİTE SESİN MADDEYLE ETKİLEŞMESİ.......................................................... 166 SESİN YANSIMASI VE SOĞURULMASI...................................................................167 SES YALITIMI..............................................................................................................170 AKUSTİK UYGULAMALARI.......................................................................................171 TAHİN İLE PEKMEZ....................................................................................................174 NELER ÖĞRENDİK NELER?.....................................................................................176 DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR............................................................................182 8 6. SINIF / FEN BİLİMLERİ  VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER VE SAĞLIĞI DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER...................................... 184 SİNİR SİSTEMİ............................................................................................................185 İÇ SALGI BEZLERİ......................................................................................................187 ERGENLİK DÖNEMİNDEKİ BEDENSEL VE RUHSAL DEĞİŞİMLER....................189 ERGENLİK DÖNEMİNİN SAĞLIKLI GEÇİRİLEBİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER.............................................................................................................190 DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLERİN VÜCUTTAKİ DİĞER SİSTEMLERLE BİRLİKTE ÇALIŞMASI.....................................................................192 DUYU ORGANLARI.................................................................................... 194 DUYU ORGANLARININ YAPILARI VE ÖZELLIKLERI.............................................195 ÜNİTE KOKU VE TAT ALMA ARASINDAKI ILIŞKI................................................................199 DUYU ORGANLARINDAKİ KUSURLAR VE BU KUSURLARIN GİDERİLMESİ....200 DUYU ORGANLARININ SAĞLIĞINI KORUMAK İÇİN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER.................................................................................................................202 SİSTEMLERİN SAĞLIĞI............................................................................ 204 ORGAN BAĞIŞI VE ÖNEMİ.......................................................................................210 TAHİN İLE PEKMEZ....................................................................................................212 NELER ÖĞRENDİK NELER?.....................................................................................214 DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR............................................................................220 ELEKTRİĞİN İLETİMİ İLETKEN VE YALITKAN MADDELER...................................................... 222 ELEKTRİĞİ İLETME DURUMLARINA GÖRE MADDELER.....................................223 İLETKEN VE YALITKAN MADDELERİN KULLANIM ALANLARI............................225 ELEKTRİKSEL DİRENÇ VE BAĞLI OLDUĞU FAKTÖRLER................ 228 AMPUL PARLAKLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER.................................................229 ÜNİTE ELEKTRİKSEL DİRENÇ.............................................................................................229 AMPULLERDEKİ DİRENÇ..........................................................................................233 TAHİN İLE PEKMEZ....................................................................................................236 NELER ÖĞRENDİK NELER?.....................................................................................238 DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR............................................................................244 SÖZLÜK....................................................................................................... 245 CEVAP ANAHTARI...................................................................................... 247 GENEL KAYNAKÇA..................................................................................... 247 İÇİNDEKİLER 9  KİTABIMIZI TANIYALIM Turuncu çerçeveli karekod, ilgili üni- Kırmızı çerçeveli ka- teye ait elektronik içerik (e-içerik) rekod, ilgili üniteye uygulamalarına erişimi sağlar. EBA (Elektronik Bi- lişim Ağı) üzerinden ulaşmayı sağlar. 5. ÜNİTE Lacivert çerçeveli SES VE karekod, ilgili ünite- Ünite ile ilgili bir ÖZELLİKLERİ ye ait elektronik özet görsel eşliğin- Sesin Yayılması içeriğine erişimi de ünite adının sağlar. ve bölümlerinin Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması paylaşıldığı bö- Sesin Sürati lümdür. Sesin Maddeyle Etkileşmesi Görsel 5.1.1 5. ÜNİTE / SES VE ÖZELLİKLERİ 151 2. BÖLÜ M: GÜNEŞ VE AY TUTULM ALARI Bu bölümde: Güneş tutulmasının nasıl oluştuğunu tahmin edebile- Güneş Tutulması ceksiniz. Ay tutulmasının nasıl oluştu- ğunu tahmin edebileceksiniz. Ay Tutulması Ünite bölümü ile ilgili kazanım, konu ve kav- Güneş ve Ay tutulmasını temsil eden bir model oluştu- ramların verildiği bölümdür. rabileceksiniz. Görsel 1.2.1 Ezgi, annesinin “Bir insanın yaşamı boyunca nadiren rastlayacağı ilginç bir doğa olayı olan Güneş tutulmasına tanık oldum. Kendimi çok şanslı hissediyorum.” dediğini duy- duğu an meraklandı. Annesine “Güneş nasıl tutuluyor? Kim tutuyor? Güneş’i tutan ne zaman bıraktı? Bırakmasaydı bize ne olurdu?” sorularını heyecanla peş peşe sıraladı. Annesi, “Sakin ol Ezgi, korkma! Güneş’i kimse tutmuyor. Sadece başka bir gök cismi, kısa bir süre Güneş’i görmemize engel oluyor. 29 Mart 2006’da gerçekleşen Güneş tutul- ması ülkemizden net olarak gözlemlenmişti. Uzmanlar, göz sağlığımız için Güneş’e özel gözlüklerle bakmamız gerektiğini günler öncesinden söylemişti. Hazırlıklarımızı yapıp gökyüzünü gözlemlemeye başladık. Güneş, öğle vakti bir karartı ile kapandı. O an, gök- yüzünde yıldızları bile görebildik! Birkaç dakika sonra Güneş üzerindeki karartı ortadan kalktı ve Güneş ışıl ışıl parlamaya devam etti.” dedi. Ezgi, “Güneş’i görmemizi engelle- yen gök cismi hangisidir? Bu olay ne zaman gerçekleşir? Başka tutulmalar da var mı?” gibi aklındaki diğer soruların cevaplarını araştırarak bulmaya karar verdi. BEN KİMİM? 26 1. ÜNİTE / GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR Sınıfta 8 kişilik gruplar oluşturalım. Grup üyelerinin her biri, bir ge- zegen seçerek sırayla seçtikleri gezegene ait bir özelliği söylesin.. SIRA Diğer öğrenciler ise bu gezegeni bulmaya çalışsın. Ardından sıra- daki grup ile oyuna devam edilsin. Gezegen tanıtımlarında daha SENDE önce söylenmemiş, farklı bir özelliği söylemeye dikkat edelim. Aşağıda bu oyundan bir bölüm verilmiştir. Özelliği verilen geze- genleri bularak isimlerini noktalı yerlere yazalım. Konu ile ilgili kazanımları pekiştirecek etkin- “Buz Devi” Güneş Güneş Güneş sis- olarak bili- sisteminde- sisteminin teminde en nen, Güneş ki hacimsel Güneş’e. fazla uyduya liklerin verildiği bölümdür. sisteminin en olarak en en yakın sahip olan soğuk geze- büyük ge- gezegeni gezegenim. geni benim. zegenim. benim................................................................................. Venüs ile Güneş’e “Kızıl Güneş Mars arasın- en uzak Gezegen” sisteminin da bulunan olan geze- olarak en sıcak gezegen genim. bilinirim. gezegenidir. benim.................................................................................. Görsel 1.1.7 Güneş Sistemi 10 6. SINIF / FEN BİLİMLERİ İç Gezegenler Dış Gezegenler steroit Kuşağı  uyduları, gök taşları, asteroitler gibi gök cisimleri ile gaz ve toz bulutlarının oluşturduğu topluluğa Güneş sistemi denir. Bir yıldız olan Güneş ile onun etrafında belirli bir yörüngede dolanan gezegenler, onların uyduları, gök taşları, asteroitler gibi gök cisimleri ile gaz ve toz bulutlarının oluşturduğu Kendi etrafında dönme ve ait olduğu yıldızın etrafında belirli bir yörüngede dolanma ha- topluluğa Güneş sistemi denir. reketi yapabilen, belirli büyüklükteki gök cisimlerine gezegen denir. Kendi etrafında dönme ve ait olduğu yıldızın etrafında belirli bir yörüngede dolanma ha- Güneş sisteminde sekiz gezegen bulunmaktadır. Güneş’e yakınlık sıralamasına göre bu reketi yapabilen, belirli büyüklükteki gök cisimlerine gezegen denir. gezegenler; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. Güneş sisteminde sekiz gezegen bulunmaktadır. Güneş’e yakınlık sıralamasına göre bu Bir gezegenin etrafında, belirli bir yörüngede dolanan gök cisimlerine uydu denir. Dün- gezegenler; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. ya’nın tek uydusu Ay’dır. Bazı gezegenlerin uydusu yoktur. Jüpiter’in en büyük uydusu olan Ganymede (Ganimed), Güneş sisteminin de en büyük uydusudur. Bir gezegenin etrafında, belirli bir yörüngede dolanan gök cisimlerine uydu denir. Dün- ya’nın tek uydusu Ay’dır. Bazı gezegenlerin uydusu yoktur. Jüpiter’in en büyük uydusu olan Ganymede (Ganimed), Güneş sisteminin de en büyük uydusudur. Bulutsuz bir gecede, çeşitli ışık kaynaklarından uzak bir alan seçerek ailemizle birlikte gökyüzü gözlemi yapalım. Gözlemleri- mizi not alalım. Gözlemlerimiz sırasında görebildiğimiz gök ci- Bulutsuz bir gecede, çeşitli ışık kaynaklarından uzak bir alan. Öğrencileri konu ile ilgili araştırma yapmaya simlerinin parlaklıklarına dikkat edelim. seçerek ailemizle birlikte gökyüzü gözlemi yapalım. Gözlemleri- ARASTIR. mizi not alalım. Gözlemlerimiz sırasında görebildiğimiz gök ci- Aşağıdaki soruların cevaplarını araştıralım.. KESFET. ARASTIR simlerinin parlaklıklarına dikkat edelim. 1. Çıplak gözle gözlemleyebildiğimiz gök cisimleri nelerdir? yönelten bölümdür.. KESFET. Aşağıdaki soruların cevaplarını araştıralım. 2. Bu gök cisimlerinin yıldız mı, gezegen mi olduğunu nasıl ayırt 1. Çıplak gözle gözlemleyebildiğimiz gök cisimleri nelerdir? edebiliriz? 2. Bu gök cisimlerinin yıldız mı, gezegen mi olduğunu nasıl ayırt edebiliriz? Neden Ben Gezegen Değilim? TEMEL ÖZELLİKLERİNE GÖRE GEZEGENLER. Plüton, 1930’da keşfedilmiş ve 2006’ya ka- Neden Ben Gezegen Değilim? BIR. İÇ (KARASAL) GEZEGENLER dar DIŞ (GAZSAL) Güneş sisteminin dokuzuncu gezegeni GEZEGENLER olarak kabul edilmiştir. 24 Ağustos 2006’da. Plüton, 1930’da keşfedilmiş ve 2006’ya ka- YASIMA. katı hâldedir. Yüzeyleri Yüzeyleri gaz hâldedir. BIR dar Güneş sisteminin dokuzuncu gezegeni Konu ile ilgili ilginç bilgilerin paylaşıldığı bö- Uluslararası Astronomi Birliği (IAU ya da. DAHA YASIMA olarak kabul edilmiştir. 24 Ağustos 2006’da..Venüs, Dünya Merkür, UAB) ve Güneş Marssisteminde bu bir gezegen Jüpiter, olma- Satürn, Uranüs ve Neptün bu. GIRDIM! grupta nın koşullarını bulunur. Hacimsel olarak enyeniden grupta tanımlamıştır. Bu bulunur. Hacimsel olarak en Uluslararası Astronomi Birliği (IAU ya da DAHA lümdür. büyüğü Dünya’dır. büyüğüPlüton, tanımlama kriterlerine uymayan Halkaları yoktur. zegen statüsünden çıkartılmıştır. Jüpiter’dir. Halkaları vardır. ge-.. GIRDIM! UAB) Güneş sisteminde bir gezegen olma- nın koşullarını yeniden tanımlamıştır. Bu Görsel 1.1.5 tanımlama kriterlerine uymayan Plüton, ge- İç gezegenlerden sadece Dünya ve zegen statüsünden çıkartılmıştır. Hepsinin uydusu vardır. Mars uyduya sahiptir. Görsel 1.1.5 Güneş Sistemi 19 Dış gezegenlere göre sıcaktır. İç gezegenlere göre soğuktur. Güneş Sistemi 19 NELER LAZIM? Siyah, sarı ve turuncu fon kartonu, farklı renkte oyun hamurları,. YAPALIM makas, ip, farklı büyüklükte taşlar, yapıştırıcı.... OGRENELIM ) HAYDİ BAŞLAYALIM 3-4 kişilik gruplar oluştu- GÜNEŞ ralım. SİSTEMİ Güneş ve gezegenlerin Konuyu destekleyen deneylerin yer aldığı bö- MODELİ büyüklüklülerine göre, oyun hamurlarından ge- zegen modelleri hazırla- Bu etkinlik ile Güneş yalım. Satürn için fon kartonun- dan halka yapıp oyun ha- lümdür. sistemini. temsil muruna yerleştirelim. Görsel 1.1.9 eden bir Bir fon kartonunu zemin olarak kullanalım ve önce Güneş’i bu model ha- zemin üzerine yerleştirelim. Ardından hazırlanan gezegen mo- zırlamayı dellerini Güneş’e yakınlık sırasına göre yapıştıralım. amaçlıyo- Mars ile Jüpiter arasına farklı büyüklükte çakıl taşları yapıştı- ruz. ralım. DÜŞÜNÜP DEĞERLENDİRELİM 1. Etkinlikte kullanılan çakıl taşları neyi temsil etmektedir? ………………………………………………………………………………………… 2. Çakıl taşları ile Güneş modeli arasına hangi gezegenlerin modellerini yerleştirdiniz?. ………………………………………………………………………………………… 3. En büyük ve en küçük gezegen modelleri arasına kaç tane gezegen modeli yerleştirdiniz? ………………………………………………………………………………………… Güneş sistemi modelinizi okul bilim şenliğinde sergileyebilirsiniz. Güneş Sistemi 23 1 2 Pekmezzz, harika bir haberim Tahin, ne güzel bir haber bu! var! Komşumuz Venüs’ün çok Hayatımıza renk katacak mi- tatlı bir bebeği olmuş. Venüs nik bebeğe anlamlı bir isim ve Mars; bebeğe verilecek bulmalıyız. Anne ve babası- isim konusunda kararsızlar, nın isimleri gibi bir gök cismi- 3 bizden yardım istiyorlar. Tahin ve Pekmez adlı kahramanların ünite nin ismi olabilir, ne dersin? Evettt, çok mantıklı. O zaman “Güneş” olsun. Yaşam enerjisi kaynağı Güneş gibi ışık saçsın etrafına. Her hâli ayrı güzel kazanımlarını yansıtan maceralarının yer olan “Ay” da olabilir. 4 Harika isimler buldun, dostum. Gaz- aldığı bölümdür. sal gezegenlerin en büyüğü “Jüpi- ter”, dikkat çekici halkası ile görsel güzellik sunan “Satürn” de olabilir. 1 Peki, bebeğin göz rengine ben- 2 zeyen yeşilimsi mavi renkteki Bu ismi sevdim! Aaa, az “Uranüs”e ne dersin? önce bir yıldız kaydı! Bebe- ğin adı, karanlık gecelerin 3 ışıltılı sakinlerinden olan “Yıldız” mı olsa acaba? “Yıldız” güzel bir isim ama Pekmez gördüğün yıldız değil bir meteordu. Meteorlar, Dünya atmosferinde hızla ilerlerken sürtünmenin etkisiyle yanmaya başlar. 4 Yanma sırasında arkalarında parlak bir iz oluştuğu Yaa, ne kadar ilginç bir bilgi! için yıldızlarla bir ilgisi olmadığı hâlde bu olaya “yıldız Benimle paylaştığın için te- kayması” denir. şekkür ederim. Haydi, biz de önerilerimizi komşularımızla KENDİNİ DEĞERLENDİR-1 paylaşalım. 1. Gezegenlerin özelliklerine göre aşağıdaki soruları cevaplaya- rak tabloyu tamamlayınız. Güneş’e Hacimce İç gezegen yakınlık büyüklük- Uydusu var Halkası var mi yoksa Gezegenler bakımın- te kaçıncı mıdır? mıdır? dış geze- dan kaçıncı sıradadır? gen midir? sıradadır? 32 1. ÜNİTE / GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR Merkür Venüs Dünya Mars Jüpiter Satürn Uranüs Konu ile ilgili ölçme değerlendirme etkinlikle- Neptün 2. Aşağıdaki açıklamaların ait olduğu kavramları belirleyiniz. Açıklama başındaki rinin bulunduğu bölümdür. harf ile ilgili kavramı eşleştirerek noktalı yerlere yazınız. AÇIKLAMALAR KAVRAMLAR Dünya’nın da aralarında olduğu gök cisimlerinin a....... VENÜS genel adıdır. İç gezegenlerin hacimsel olarak en büyüğü olan b....... UYDU gezegendir. Kutbu Güneş’e bakacak şekilde bir varil gibi dönen c....... ASTEROİT gezegendir. ç. Güneş’e yakınlık bakımından sekizinci gezegendir....... NEPTÜN Gezegenlerin etrafında dolanan, Ay’ın örnek olarak...... DÜNYA d. verilebileceği gök cisimlerine denir. Güneş etrafında dolanma, kendi etrafında da dönme...... GEZEGEN e. hareketi yapabilen, çoğu düzgün olmayan şekle sahip kaya ve metal parçalarıdır....... YILDIZ KAYMASI Güneş ve Ay gibi Dünya’dan çıplak gözle görülebi- f. len, “Çoban Yıldızı” olarak da bilinen gök cismidir....... URANÜS Meteorların atmosferde ilerlemesi sırasında arkasın- g. da bıraktığı ize halk arasında verilen isimdir....... METEOR 3. Yeryüzüne düşen bir meteorun Dünya’ya verebileceği zararlar nelerdir? Araştırınız. Güneş Sistemi 25 KİTABIMIZI TANIYALIM 11  Mor çerçeveli karekod, konu ile NELER ÖĞRENDİK NELER? ilgili elektronik ölç- A. Aşağıdaki ifadelerden “doğru” ya da “yanlış” olanları belirleyerek ilgili kutuyu işa- retleyiniz. D Y 1. 2. Dış gezegenlerin hacimce en küçüğü Uranüs’tür. Güneş’e en yakın olan gezegen, aynı zamanda Güneş sisteminin en küçük gezegenidir. me değerlendirme 3. 4. Dünya’nın komşu gezegenleri Venüs ve Mars’tır. Güneş’e yakınlık bakımından altıncı sırada olan gezegen, sistemin en büyük gezegenidir. içeriğine erişimi 5. Halkaları ile ünlü olan gezegen, Güneş sisteminin en büyük ikinci geze- genidir. Güneş tutulmasının gerçekleşmesi için Dünya ve Güneş arasına Ay sağlar. Ünite sonu ölç- 6. girmelidir. 7. Ay tutulmasında sıralama “Güneş-Ay-Dünya” şeklinde olmalıdır. 8. Ay tutulması, Ay’ın her dolunay evresinde gerçekleşir. me değerlendir- 9. Güneş tutulması, Ay’ın yeni ay evresinde gerçekleşir. 10. Güneş tutulmasında Ay’ın tamamı karanlıkta kalır. me etkinliklerinin B. Aşağıdaki ifadelerde noktalı yerlere, kutu içindeki kavramlardan uygun olanları yazınız. verildiği bölüm- Güneş tutulması Ay tutulması yedinci altıncı dar Jüpiter Ay Uranüs yeni ay Venüs Dünya Mars dür. 1. Güneş sisteminde yaşam olduğu bilinen tek gezegen olan …………..........……., Güneş’e uzaklık sıralamasında üçüncüdür. 2. Güneş’e yakınlık sıralamasında …………..........……. sırada yer alan gezegen halkaları ile ünlüdür. 3. Satürn’e komşu gezegenlerden biri Jüpiter, diğeri ise …………..........……. gezegenidir. 4. Asteroit kuşağı …………..........……. ile …………..........……. gezegenleri arasında yer alır. 5. Güneş doğarken veya batarken görülebilen, halk arasında “Çoban Yıldızı” olarak bilinen …………..........……., “Dünya’nın ikizi” olarak da anılır. 6. Ay’ın gölgesi …………..........……. sırasında Dünya’nın üzerine düşer. 7. Tutulmalardan …………..........……. sırasında Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşer. 8. Güneş tutulması, Ay tutulmasına göre daha …………..........……. bir alandan gözlemle- nebilir. 9. Diğerine göre daha uzun süre gözlemlenebilen tutulma, …………..........……. tutulması- dır. 10. Güneş tutulması Ay’ın …………..........……. evresinde gerçekleşir. 34 1. ÜNİTE / GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR DAMLAYA DAMLAYA BİLİM OLUR Pek çok bilim insanı, yaptıkları gökyüzü gözlemleri ile bilim dünyasına büyük katkıda bulunmuştur. Bîrûnî Bîrûnî; astronomi, matematik, fizik, tıp gibi dallar ile ilgilenmiş bir bilim insanıdır. Gökyü- zü gözlemlerine 11 yaşında başlamıştır. Gü- neş’in Dünya’nın etrafında değil, Dünya ve diğer gezegenlerin Güneş’in etrafında dolan- ma hareketi yaptığını Kopernik’ten yüzlerce yıl önce tespit etmiştir. Bîrûnî, Kopernik’in geliştirdiği çağdaş astronominin temelini at- mıştır. Ali Kuşçu Ali Kuşçu, hem döneminin başarılı bir hükümdarı hem de bilim insanı olan Uluğ Bey’den astronomi dersleri almış- tır. Dünya’nın sabit olmadığını, kendi etrafında dönme hareketi yaptığını de- neysel kanıtlarla dile getirmiştir. Ay’ın haritasını ilk kez çizdiği için Ay’ın bir Nicolaus Copernicus bölgesine ismi verilmiştir. (Nikolas Kopernik) 11. Bir öğrenci su motoru, kalın ve ince su borularını kullanarak dolaşım sistemini temsil Nicolaus Copernicus, Güneş sisteminin mer- kezde Güneş ve Güneş etrafındaki sabit yö- eden aşağıdaki modeli tasarlamıştır. rüngeler üzerinde hareket eden gezegenler- Ünite konuları ile ilgili öncü bilim insanlarının den oluştuğunu söylemiştir. Güneş merkezli I Numaralı Boru teorisi ile modern astronominin ve bilimsel gelişmelerin temelini atmıştır. Takiyüddin bin Maruf Takiyüddin bin Maruf, Galata Kulesi’nde gözlem çalışmalarına başlamış, III. Mu- çalışmalarından söz edilen bölümdür. Su Motoru İnce Boru rat’ın fermanıyla Tophane’de bir gözle- mevi kurmuştur. Kepler’in hocası Tycho Brahe (Tayko Bırah) ile aynı zamanda yaşamış ve yaklaşık aynı gözlemleri Johannes Kepler yapmıştır. (Yuhannes Kepler) II Numaralı Boru Kepler, gezegenlerin hareketlerini anlaşılma- sı kolay, basit temellere dayanan üç yasa ile Bu modelde su motoru, suyu büyük bir kuvvetle itmektedir. Su, sırasıyla I numaralı açıklamıştır. Kepler, bu yasaların keşfinde as- boru, ince boru ve II numaralı borudan geçerek hareketini tamamlamaktadır. lında Brahe’ın gözlemlerini kullanmıştır. Kep- ler yasaları, astronomi tarihi için devrim nite- liğindedir. Tasarlanan modelle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? 40 A) Su motoru, vücuda kan pompalayan organı temsil eder. 1. ÜNİTE / GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR B) I numaralı boru, kan akış hızının en fazla olduğu damarları temsil eder. C) İnce borular, kan ile hücreler arasında besin alışverişini sağlayan damarları temsil eder. D) II numaralı borunun temsil ettiği damar çeşidi (akciğerdeki hariç), diğer organlara oksijence zengin kan taşır. Üretim hatları gibi uzun süre ayakta çalışılan yerlerde ya da sandalye koymanın uygun olmadığı yerlerde bireylerin za- man zaman dinlenmesini sağlamak için giyilebilir sandalyeler Ünite ile ilgili konularda örneklerden yola çı- tasarlanmıştır. Bu sandalyeler, bireyin iş yerindeki çalışma konforunu artırırken günlük yaşamda da otobüs beklemek, bankamatik önünde sıra beklemek gibi durumlarda bireye kılarak bilimsel süreç basamakları doğrultu- avantaj sağlamaktadır. Siz de çevrenizdeki bireylerin iş yerlerinde çalışırken karşı- sunda yeni model ve proje oluşturulmasının laşabileceği zorluklara yönelik bir araştırma yapınız. Araş- tırmanız sonunda ulaştığınız zorluklardan birini seçiniz. Bu beklendiği bölümdür. durumun çözümüne ilişkin bir model oluşturunuz. Oluşturdu- ğunuz modeli okulunuzun yıl sonu bilim şenliğinde sununuz. Neler Öğrendik Neler? 81 12 6. SINIF / FEN BİLİMLERİ  GÜVENLİK SEMBOLLERİ Gözler için tehlike olduğunu ve koruyucu gözlük takılması gerektiğini göste- ren uyarı sembolüdür. Soluma, yutma ve deriyle temas etme durumlarında sağlığa zarar verebilen maddeler için uyarı sembolüdür. Yakıcı ve kolay tutuşabilir maddeler etrafında tedbir alınması gerektiğini gös- teren uyarı sembolüdür. Elektrikli aletler kullanılırken dikkat edilmesi gerektiğini bildiren uyarı sembo- lüdür. Kırılabilir cam uyarısı sembolüdür. Kesici ve delici aletlerin kullanıldığı durumlarda dikkat edilmesi gerektiğini ha- tırlatan uyarı sembolüdür. Sıcak cisimlerin tutulması esnasında önlem alınmasını hatırlatmak için kulla- nılan uyarı sembolüdür. Cilde zararlı bazı kimyasal maddelerle çalışılırken eldiven kullanılması gerek- tiğini hatırlatan uyarı sembolüdür. KİTABIMIZI TANIYALIM 13  FEN, MÜHENDİSLİK VE GİRİŞİMCİLİK UYGULAMALARI Fen, mühendislik ve girişimcilik uygulamalarının hedefleri arasında öğrenmeye istekli, merak eden, araştırmacı ve bilinçli bireylerin yetişmesi de vardır. Bu kitapta yer alan “Yapalım Öğrenelim” ve “Araştır-Keşfet” bölümlerinde yapılacak uygulamalar ve araştır- malar bireylerin çevrelerine bilimsel bir gözle bakmasına, kendi yaratıcılıklarının farkına varmasına ve yeni beceriler geliştirmesine katkıda bulunacaktır. Bu bölümlerde öğren- cilerden araştırma yapma, proje tasarlama, model ve ürün oluşturma ve ürün tanıtımı yapmaları beklenmektedir. Etkinliklerin okul atmosferi içerisinde akranlarla birlikte ve öğretmen rehberliğinde yapılıp ortaya çıkarılan ürünlerin bilim fuarı gibi sergilerde tanı- tılması istenmektedir. Yapılacak araştırma, proje tasarlama, model ve ürün oluşturma çalışmaları bilimsel sü- reç basamakları dikkate alınarak tamamlanmalıdır. Bilimsel süreç; soru sorma, araştırma yapma, hipotez kurma, deney yapma, sonuç ve değerlendirme basamaklarından oluş- maktadır. BİLİMSEL SÜREÇ BASAMAKLARI İlk olarak çalışılacak konu belirlenerek konu ile ilgili soru ve sorun- Süreç lar tanımlanır. ve sonuçlar ile ilgili rapor hazırlanır. Ra- Konu ile ilgili araştır- porda şekiller, grafik- malar yapılır. Önceki ler, çizimler ve tablolar çalışmalar incelenir, kullanmak raporun veriler toplanır. daha kolay anlaşılma- 1 sını sağlayacaktır. 6 2 5 3 Elde edilen veriler Elde edilen veriler analiz edilir. Bulgular 4 ışığında hipotez hipotezi doğrulamıyor- kurulur. “Hipotez”, sa hipotez gözden araştırma sorusunun geçirilerek yeni cevabına dair yapı- hipotez lan tahmindir. oluşturulur. Hipotezi sınamak için bir deney tasarlanır. Deney sırasında gözlem ve ana- lizler yapılarak elde edilen veriler kaydedilir. 14 6. SINIF / FEN BİLİMLERİ Okullarda bilimsel süreç becerilerinin geliştirilmesi ile öğrencilerin dünyayı anlamak için araştırmalar yapması, buluş ve inovasyon (yenilikçi düşünce) yapabilme seviyesine ula- şılması hedeflenmektedir. Öğrenciler, edindikleri bilgi ve becerileri kullanarak ürün ge- liştirebilir ve geliştirdikleri ürünlerin tanıtımını yapabilir. Bu ürünlere nasıl katma değer kazandırabilecekleri konusunda stratejiler geliştirebilir. Mühendislik, insanın istek ve ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik nesneleri tasarlamak, tek- nik çözümler üretmek gibi alanları kapsamaktadır. Bununla birlikte mühendislik; bilimsel yöntemlerle düşünmeyi, sistematik ve gelişime açık olmayı gerektirir. Mühendislik Tasarım Basamakları Mühendislerin yeni bir ürün ortaya koymak için belirli bir düzen ve program dâhilinde ça- lışmaları gerekir. Öncelikle günlük hayattan bir ihtiyaç veya problem tanımlanır. Problem konusundaki çözüm, daha önce yapılmamış bir araç ya da sistem geliştirme olabileceği gibi kullanılan bir araç ya da sistemin geliştirilmesi de olabilir. Problem ve çözümüne yö- nelik araştırmalar yapılır ve veriler toplanır. Toplanan bu verilerin rehberliğinde en uygun tasarım yapılarak ürünler geliştirilir. Ürünler test edilir. Başarılı olan ürüne ilişkin tanıtım ve pazarlama stratejileri geliştirilir. Ürünün üretimine karar verilirken de kullanışlı ve eko- nomik olmasına dikkat edilir. Testler sonunda ürün yetersiz görülürse süreç basamakları tekrarlanarak başarılı ürün elde edilene kadar çalışmalar devam eder. 1 Problemi Tanımlama 7 2 Başarılı Olanı Sunma veya Araştırma Yetersiz Olanı Yapma Geliştirme 6 3 Modeli Gereksinimleri Test Etme Belirleme 5 4 Geliştirme ve Çözümlerden Model En İyisini Oluşturma Seçme FEN. MÜHENDİSLİK VE GİRİŞİMCİLİK UYGULAMALARI 15  Bu doğrultuda öğrencilerden bir “mühendis” gibi çalışması, bilimsel süreç basamaklarını uygulayarak kitabın ilgili alanlarında belirlenen konularda ürün, model ya da sistemler hazırlaması ve bunları sunması beklenmektedir. Proje Ör neği Projenin Adı: Projenin Amacı: Projenin Hedefleri Araştırmada Kullanılacak Kaynaklar: Kullanılan Araç Gereçler: Elde Edilen Sonuç: Tasarım Çizim A lanı Kitabımızın “İcat Çıkarıyorum” bölümlerinde verilen konular ile ilgili bilimsel süreç basamakları doğrultusunda modeller oluşturunuz. Model tasarımınızı yaparken yukarıdaki proje formunu kullanabilirsiniz. Yıl boyunca hazırladığı- nız proje ve modelleri okulunuzun yıl sonu bilim şenliğinde sununuz. 16 6. SINIF / FEN BİLİMLERİ 1. ÜNİTE GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR Güneş Sistemi Güneş ve Ay Tutulmaları Görsel 1.1.1 1. ÜNİTE / GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR 17  1. BÖLÜ GÜNEŞ M: SİSTEM İ Bu bölümde: Güneş sistemindeki geze- Güneş Sistemi genleri birbirleri ile karşılaştı- rabileceksiniz. Gezegenler Güneş sistemindeki geze- genleri, Güneş’e yakınlıkları- na göre sıralayarak bir model Meteor oluşturabileceksiniz. Görsel 1.1.2 Gök Taşı Asteroit Sevgili Dostum, Çadır kampı yaptığımız, gökyüzünü inceleyip sorular sorduğumuz yaz gecelerini hatırlıyor mu- sun? Cevaplarını merak ettiğimiz ne çok soru- muz vardı. Gördüğümüz parlak cisimlerin hepsi yıldız mıdır? Diğer gezegenlerin de uyduları var mıdır? Gezegenlerin özellikleri nelerdir? İnsanlar, ilk çağlardan itibaren gökyüzü gözlem- leri yapıp benzer sorulara cevap aramıştır. Ay ve Güneş tutulmalarını hayretle seyretmiş, bilinme- yene karşı hissedilen korku ile hikâyeler üretmiş- tir. Gökyüzünde oluşan parlak izlerin, atmosfere giren gök taşlarının yanması ile oluştuğundan habersiz dilekler tutmuştur. Dünya’nın, Güneş ve diğer gezegenlerin merkezinde bulunan sabit bir gezegen olduğunu düşünmüştür. İlerleyen za- manlarda ise Güneş’in merkezde olduğunu, ge- zegenlerin ise Güneş etrafında dolanma hareketi yaptığını keşfetmiştir. Uzay hakkındaki bilgilere her geçen gün yenileri eklenmektedir. Görsel 1.1.3 18 1. ÜNİTE / GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR  GÜNEŞ SİSTEMİ Görsel 1.1.4 Bir yıldız olan Güneş ile onun etrafında belirli bir yörüngede dolanan gezegenler, onların uyduları, gök taşları, asteroitler gibi gök cisimleri ile gaz ve toz bulutlarının oluşturduğu topluluğa Güneş sistemi denir. Kendi etrafında dönme ve ait olduğu yıldızın etrafında belirli bir yörüngede dolanma ha- reketi yapabilen, belirli büyüklükteki gök cisimlerine gezegen denir. Güneş sisteminde sekiz gezegen bulunmaktadır. Güneş’e yakınlık sıralamasına göre bu gezegenler; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. Bir gezegenin etrafında, belirli bir yörüngede dolanan gök cisimlerine uydu denir. Dün- ya’nın tek uydusu Ay’dır. Bazı gezegenlerin uydusu yoktur. Jüpiter’in en büyük uydusu olan Ganymede (Ganimed), Güneş sisteminin de en büyük uydusudur. Bulutsuz bir gecede, çeşitli ışık kaynaklarından uzak bir alan seçerek ailemizle birlikte gökyüzü gözlemi yapalım. Gözlemleri- mizi not alalım. Gözlemlerimiz sırasında görebildiğimiz gök ci-. simlerinin parlaklıklarına dikkat edelim. ARASTIR. KESFET Aşağıdaki soruların cevaplarını araştıralım.. 1. Çıplak gözle gözlemleyebildiğimiz gök cisimleri nelerdir? 2. Bu gök cisimlerinin yıldız mı, gezegen mi olduğunu nasıl ayırt edebiliriz? Neden Ben Gezegen Değilim?. Plüton, 1930’da keşfedilmiş ve 2006’ya ka-. BIR dar Güneş sisteminin dokuzuncu gezegeni YASIMA. olarak kabul edilmiştir. 24 Ağustos 2006’da Uluslararası Astronomi Birliği (IAU ya da DAHA.. UAB) Güneş sisteminde bir gezegen olma- GIRDIM! nın koşullarını yeniden tanımlamıştır. Bu tanımlama kriterlerine uymayan Plüton, ge- zegen statüsünden çıkartılmıştır. Görsel 1.1.5 Güneş Sistemi 19  GEZEGENLERİN ÖZELLİKLERİ DÜNYA MERKÜR Güneş’e yakınlık bakımından üçüncü, hacimsel büyüklük ba- Güneş sisteminin Güneş’e en kımından beşinci gezegendir. yakın ve hacimsel olarak en Üzerinde yaşam olduğu bilinen küçük gezegenidir. tek gezegendir. Çok ince bir atmosfer tabakası Yüzeyinin yaklaşık %29’u kara- vardır. larla, %71’i sularla kaplıdır. Dünya’dan çıplak gözle göz- Güneş çevresinde bir turunu lemlenebilir. 365 gün 6 saatte tamamlar. Uydusu ve halkası yoktur. Kendi etrafında 24 saatte ta- mamladığı dönüşü ile gece ve gündüz oluşur. Çok katmanlı atmosferinde azot, oksijen, argon ve karbon- dioksit gibi gazlar bulunur. Tek uydusu Ay’dır, halkası yok- tur. Güneş’e yakınlık bakımından ikinci, ha- Güneş’e yakınlık bakımından dördün- cimsel büyüklük bakımından altıncı ge- cü, hacimsel büyüklük bakımından zegendir. yedinci gezegendir. Gezegenler arasında en yoğun atmos- Yüzeyindeki yaygın demir oksitten fere sahip olandır. dolayı kızılımsı bir görünüme sahiptir. Kalın ve çoğunluğu karbondioksitten Bu nedenle “Kızıl Gezegen” olarak da oluşan atmosferi Güneş’ten gelen ısıyı bilinir. hapsettiği için en sıcak gezegendir. Güneş sisteminin en yüksek volkanik Dünya’dan çıplak gözle görülebilen, dağı olarak bilinen Olympos (Olim- Güneş ve Ay’dan sonra gökyüzündeki pos) Dağı, Mars’ta bulunmaktadır. en parlak gök cismidir. “Çoban Yıldızı”, Dünya’dan sonra, yüzeyi hakkında en “Akşam Yıldızı” olarak da bilinir. çok bilgiye sahip olunan gezegendir. Boyut olarak Dünya’ya yakın olduğu Dünya’dan çıplak gözle gözlemlene- için “Dünya’nın ikizi” olarak nitelendirilir. bilir. Dünya’nın tersi yönde döner. İki uydusu vardır, halkası yoktur. Uydusu ve halkası yoktur. Çoğunluğu karbondioksitten oluşan ince bir atmosferi vardır. VENÜS MARS 20 1. ÜNİTE / GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR  JÜPİTER URANÜS Güneş’e yakınlık bakımından yedinci, Güneş sistemindeki hacimsel ola- hacimsel büyüklük bakımından üçüncü rak en büyük gezegendir. Güneş’e gezegendir. yakınlık bakımından beşinci sıra- En soğuk gezegendir. dadır. Yapısındaki su, amonyak ve metan don- Güneş’ten sonra, Güneş sistemin- muş hâlde bulunduğu için “Buz Devi” deki en büyük gök cismidir. olarak da adlandırılır. Atmosferindeki fırtınalar nedeniyle Diğer gezegenlerden farklı olarak yan gezegenin yüzeyinde sarmal şek- yatmış bir varil gibi kutbu Güneş’e baka- linde dönen rengârenk bulut gö- cak şekilde hareket eder. rüntüleri oluşur. Yeşilimsi mavi gezegendeki donmuş Dünya’dan çıplak gözle gözlemle- metan bulutları, yüzeyde beyaz çizgiler nebilir.