YAPI 1-2 PDF

YAPI NEDİR? YAPI I Dr. Öğ. Üyesi Selcen Nur ERİKCİ ÇELİK Beykoz Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi İç Mim. Böl.  YAPI. Barınmak veya başka amaçlarla kullanılmak için yapılmış her türlü mimarlık eseri, bina. (Türk...

YAPI NEDİR? YAPI I Dr. Öğ. Üyesi Selcen Nur ERİKCİ ÇELİK Beykoz Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi İç Mim. Böl.  YAPI. Barınmak veya başka amaçlarla kullanılmak için yapılmış her türlü mimarlık eseri, bina. (Türk Dil Kurumu)  Tüm canlıların beslenme barınma ve diğer doğal gereksinimlerini sağlamak için çeşitli yapı gereç ve yapım teknikleriyle oluşturulan yeryüzü yeraltı ve sualtı tesislerine yapı denir. * İlk ev – Çatalhöyük (MÖ 7400)UNESCO Dünya Miras Listesi, 2012. La Sagrada Familia, Barcelona, Antonio Gaudi, 1882-… Villa Savoy, Le Corbusier, Paris, 1931. Büyükada Rum Yetimhanesi, Mim. Alexandre Vallaury, İstanbul, 1899 Londra metrosu, İngiltere, 1863 1453 Maslak, Ağaoğlu, İstanbul, 2012. Asma Bahçeler Sitesi Satış ve Tanıtım Ofisi, İzmir, M artı D Mimarlık, 2011 Mimarlar / İç mimarlar nasıl tasarlar?  https://www.youtube.com/watch?v=RuIze3xQ3hk  https://www.youtube.com/watch?v=MvXZzKZ3JYQ&list=PLIAeAeZi1_3_TygzVn Fgzq7ot9g0oZkWS  https://www.youtube.com/watch?v=khMON7k5kWk  https://www.youtube.com/watch?v=dVUG_iaywAU Yapıların sınıflandırılması  A. Gereçlerine Göre Sınıflandırma (1.) Kerpiç yapılar (2.) Ahşap yapılar (3.) Hımış yapılar (4.)Yarım kagir yapılar (5.) Kagir yapılar (6.) Betonarme yapılar (7.) Çelik yapılar Yapı – Tasarımı- Bilgilendirmesi  B. Bulundukları Yere Göre Sınıflandırma (1.) Alt yapılar yol su kanalizasyon köprü ve diğer zemin seviyesi altında kalan yapılar (2.) Üst yapılar zemin seviyesi üzerinde kalan tüm yapı kesimleri  C. Sürekliliğine Göre Sınıflandırma (1.) Geçici yapılar kısa süreyle ve hizmet amacıyla yapılan şantiye baraka depo v.s. yapılar (2.) Sürekli yapılar kalıcı olarak yapılan ve kendisinden hizmet beklenen yapılar  D. Hizmet Amaçlarına Göre Sınıflandırma  (1.) Konutlar müstakil ev apartman köşk ve benzerleri.  (2.) Konaklama yapıları otel motel kamp vb.  (3.) Kültür yapıları okul müze kütüphane vb.  (4.) Sağlık yapıları hastane dispanser sanatoryum revir sağlık ocağı vb.  (5.) Dini yapılar Cami mescit kilise vb.  (6.) Sosyal yapılar sinema tiyatro kulüp vb.  (7.) Ticaret yapıları banka dükkan işhanı vb.  (8.) Endüstri yapıları atelye işlik fabrika vb.  (9.) Anıtlar ve tarihi yapılar  (10.) Ulaştırma yapıları terminal gar deniz ve hava limanları vb..  (11.) Spor yapıları stadyum yüzme havuzu hipodrom vb.  (12.) Su yapıları baraj su kanalı su tasfiye yapıları vb...  E. Mülkiyetlerine Göre Sınıflandırma (1.) Resmi yapılar (2.) Vakıf yapıları (3.) Özel yapılar  F. Taşıyıcı Elemanları Yönünden Sınıflandırma (1.) Yığma yapılar masif yapılar 1.1.Ahşap yığma yapılar 1.2.Kargir yığma yapılar (2.) Karkas yapılar iskelet yapılar 2.1.Ahşap karkas yapılar 2.2.Betonarme karkas yapılar 2.3.Çelik karkas yapılar (3.) Prefabrik yapılar.  G. İnşaat Aşamalarına Göre Sınıflandırma (1.) Kaba inşaat temel duvar merdiven vb. taşıyıcı sistemler (2.) İnce inşaat kaplama boya badana yalıtım tesisat vb  H. Yapının Elemanlarına Göre Sınıflandırma  (1.) Taşıyıcı elemanlar (kaba yapı) 1.1.Temeller 1.2.Duvarlar 1.3.Kolonlar 1.4.Kirişler lentolar 1.5.Döşemeler 1.6.Merdivenler 1.7.Çatılar  (2.) Tamamlayıcı elemanlar (ince yapı) 2.1.Kapı ve pencere doğramaları 2.2.Döşeme duvar tavan merdiven ve çatı kaplamaları 2.3.Merdiven balkon ve teras korkulukları 2.4.Su nem ses ve ısı yalıtımları 2.5.Boya ve badanalar  (3.) Tesisatlar 3.1.Temiz pis ve sıcak su tesisatları 3.2.Elektrik tesisatları 3.3.Isıtma kalorifer tesisatı 3.4.Havalandırma tesisatı 3.5.Klima tesisatı 3.6.Asansör tesisatı 3.7.Kanalizasyon tesisatı I. TEMEL ZEMİNİ  Üzerine gelen bina yükünü emniyetle taşıyan zemine "temel zemini" denir. Temel zemini yapının kendi ağırlığı ile sonradan yapıya gelecek yükleri taşıyabilmelidir.  Zemin çok değişken özellikler gösterebilir.  Bu nedenle temel zemininin önceden çok iyi etüd edilmesi gereklidir.  I.1. ZEMİN TÜRLERİ  I.1.1. Sağlam yapı zemini. Sıkışmaya uygun olmayan 2-3 m. kalınlığındaki tabakalar halinde oluşmuş zeminlerdir.  a. Püskürük zeminler granit bazalt kalker vb.  b.Tortul "  c. Metamorfik " Ayrıca çakıllı zeminler kil kist killi topraklar da bu sınıfa girerler. Taşıma güçleri 5-30 kg / cm2 arasındadır..  I.1.2.Orta yapı zemini. Sıkışabilen 3 - 4 m. kalınlığındaki zemin tabakalarından oluşur. kumlu ve killi zeminler bu guruptandır. Taşıma güçleri 0.4 - 5 kg / cm2 arasındadır.  I.1.3.Çürük yapı zemini. Sıkışmaya uygun ve yük altında kayabilen zeminlerdir ince kum ıslak kil killi toprak bataklıklar dolgu zeminler bu guruba girerler. Taşıma güçleri 0.2 - 0.8 kg / cm2 arasındadır.  I.2. ZEMİNİN TANINMASI  Bir yapı yükünü zemine taşıtabilmek ancak zemin hakkında iyi ve sağlam bilgiye sahip olmakla ve kapsamlı zemin etüdleri yapmakla mümkündür.. Zeminleri tanıyabilmek için.  Tabaka kalınlığı, cinsi ve derinliğini.  Taşıma gücünü..  Yeraltı su seviyesini bunun zeminde ayrışma yapıp yapmadığını..  Zeminin kayma mukavemeti ve donma derecelerini..  Betona zarar verebilecek kimyasal ve organik madde durumunu araştırmamız gereklidir  I.3. BAŞLICA ZEMİN ETÜTLERİ  (A.) Soruşturma yapmak. Benzer ve çevredeki diğer binalardan sorarak gerekli yöresel bilgiler derlenmelidir.  (B.) Muayene çukuru ya da çukurları açmak. Zeminin durumuna göre gevşek zeminlerde şevli veya kademeli kendini tutamayan zeminlerde "İKSA"lı muayene çukurları açılır. Ayrıca numune silindiri ile çukur tabanından numune alınır. Zemine dik olarak sokulan iki ucu açık çelik silindir boru aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi daha sonra üst ucu kapatılarak zeminden dik durumda çıkartılır (Şekil I.1-a,b). Şekil I.1-a: Çeşitli muayene çukuru örnekleri Şekil I.1-b: Numune silindirleri  (C.) Sondalama yapmak. Küçük alanlar üzerinde çapı 2–4 cm. uzunluğu 3–5 m. olan "Deney Mili" ile sondalama yapılır. Mil zemine batırılır her 5 vuruşta bir milin zemine batma miktarları ölçülüp bir grafiğe işlenir. Böylece zeminin dayanımı hakkında ve mil ucuna yapışan zemin parçacıklarına bakılarak tabakalar hakkında fikir edinilir. Daha iyi bir sondalama işlemi de yaklaşık10 m. uzunluğundaki uzatma çubuklarına 2 m.lik sonda ucu takılıp çevirmek suretiyle zemine sokulması şeklinde uygulanan "Sondalama Aleti" kullanılmaktır. Şekil I.2: Sondalama aleti  (D.) Sondaj yapmak. Çok derinlerdeki zemin parçalarını örselemeden çıkartmak ve alt tabakalar hakkında bilgi sahibi olmak için yapılır. Bir sondajı gerçekleştirebilmek için aşağıda şekilleri verilen -Sondaj çubuklar -Sondaj boruları -Sondaj uçları kullanılır Genellikle sondaj döndürerek çakarak ya da delerek uygulanır.  (E.) Sondaj Kazığı kullanmak. Şekli aşağıda verilen bu yöntem 10 m. derinliğe kadar zeminden örselenmemiş örnek alma yoluyla yapılan kullanışlı bir uygulamadır. Burada kullanılan sondaj kazığı "Burhard Kazığı" olarak adlandırılan çelikten yapılmış ve iç içe geçme çift borudan oluşan ahşap başlıklı bir borunun şahmerdanla zemine çakılması şeklinde uygulanır  a) çubuk b) uç Şekil I.3: Sondaj kazığı uç ve uzatma çubuğu  I.4. ZEMİNİN TAŞIMA GÜCÜNÜN BELİRLENMESİ  Bina yükleri altında zemin tabakalarının sıkışması sonucu "Tasman" dediğimiz bir miktar oturma olur. Tasman 10 - 20 mm. den fazla olursa yapı tehlikeye girebilir ve önce çatlamalar sonra küçük çarpılmalar kopmalar ve giderek çökmeler meydana gelir. Zemin danelerinin durumu bozulmadan birim alana gelen yükü taşıyabilmesine "Taşıma Gücü" zeminin emniyetle taşıyabileceği yükün hesaplanması için yapılan ön araştırma ve hesaplamalara da "ZEMİN YÜKLEME DENEYİ" diyoruz. Bu deneyler iki şekilde uygulanmaktadır.  (A.) Statik Yükleme Deneyleri  (B.) Dinamik Yükleme Deneyleri  II. YAPI PLANININ ZEMİNE UYGULANMASI (APLİKASYONU)  Projesi tamamlanmış, zemin etüdleri yapılmış, zemin taşıma gücü ve temel tipi belirlenmiş bir yapının arazi üzerinde yerinin tespit edilmesi ve yerleştirilmesine "zemine uygulanması" ya da "aplikasyonu" denir.  II.1. İP İSKELESİ KULLANIMI  Özellikle bina yapılarında yukarıda sözü edilen köşe kazıkları çakılıp 1/1 ölçeğinde yapı zemine aplike edildikten sonra temel çukuru, sömel ve bağ kirişi kazıları sırasında kaybolacak olan bu noktaların yerlerini kaybetmemek için "ip iskelesi" kurulur.  Bunun için şu işlemler ardarda yapılır;  (1.) Köşelere çakılmış olan kazıkların her iki doğrultuda 100-250 cm. dışından ve 150-300 cm. aralıklarla 7x7, 6x8, 8x8 cm. kesitli kazıklar zemine çakılır. Kazık boyları 100-150 cm. civarındadır.  (2.) Kazıkların dış üst kenarlarından 4x8 ya da 5x10 cm. kesitli yatay latalar çakılır. "Telöre" ya da "Tolero" adı verilen bu lataların boyları 2.0 - 4.0 m. arasındadır. Zeminden 50 - 100 cm. yapı subasman kotundan (yapının doğal zemin kotu altındaki kısımları) en az 30 - 40 cm. yukarıdan çakılan bu telörelerin aralarından geçiş için kapı ve boşluklar bırakılmalıdır.  (3.) Telörelerin üzerine yapının şu kısımları işaretlenir;  3.1. Temel kazısı genişliği  3.2. Sömel aksları sömel temel hatılı genişliği  3.3.Temel ve zemin kat duvarları genişlikleri. Planda yatay akslar rakamlarla düşey akslar da harflerle gösterilir. Bu harf ve rakamlar telöre üzerine yazılarak işaretlenir. Aksların telöreler üzerine işaretlenmesi ya çivi çakarak ya da çentik açarak yapılır.  (4.) İşaretlerden karşılıklı olarak ipler çekilerek ip iskelesi oluşturulur. İplerin daima gergin olması için de uçlarına ağırlık ya da tuğla asılır. En kullanışlı işaretleme çentik açmaktır. İplerin kesim noktaları aynı zamanda temel akslarının merkezlerini gösterir.  (5.) İplerin kesim noktalarından sarkıtılan çekül ya da şakul adi verilen araçlarla temel-sömel aksları zemin üzerinde kolayca belirlenebilmektedir. Zeminin durumuna göre bazan telöreler kademeli yapılabilir bazan da telöre yerine bitişik nizam yapı türünde komşu bina duvarlarından yararlanılabilir. KAZI İŞLERİ (Hafriyat)  Temel zemini üzerinde kalan toprağın ya da zemin fazlasının kazılarak alınması işlemine KAZI ya da HAFRİYAT denir. Yapı eğimli bir arazi üzerinde inşa edilecekse önce tesviye kazısı daha sonra da bodrum ve temel-sömel kazısı yapılır. Eğimli arazide kademeli olarak ve çeşitli kotlarda yapılan tesviye kazılarına "TERASMAN" denir.  Yapı tesviye kotu üzerinde kalan kazı işine doğrudan doğruya "Kazı" ya da "Hafriyat" altındaki kazılarda doldurulması gereken kısımlara da "Dolgu" ya da "imla" denilmektedir  Kazı yapılan zemin cinslerinin ve sınıflandırılmasının arazi üzerinde belirlenmesine "Klas Tespiti" denir. Zemin klası % olarak tespit edilir ve kullanılır. Zemin Türleri  1.Toprak Zeminler.  a.Yumuşak Toprak zeminler. Bel ya da kürekle kolayca kazılabilen gevşek toprak, bitkisel toprak, gevşek kum gibi zeminler bu guruptandır.  b. Sert Toprak zeminler. Kazma ucuyla biraz zorlanarak kazılabilen kumlu ya da gevşek kil, killi kum, taşlı toprak gibi zeminler de bu guruptandır.  2. Küskülük Zeminler.  a. Yumuşak Küskülük zeminler. Küskü yada kazmanın sivri ucuyla kazılabilen sert kil, yumuşak marn, sıkışmış gravye, 100 dm3 e kadarki blok taşlar ve çamurlar bu guruptandır.  b. Sert Küskülük zeminler. Küskü, kama, tokmak ve kırıcı tabancayla kazılabilen çatlamış kaya yumuşak gravye şist taşlaşmış marn ve kil ile 100- 400 dm3 e kadarki blok taşlar bu guruptandır.  3. Kaya Zeminler.  a.Yumuşak Kaya zeminler. Küskü kırıcı tabanca ya da patlayıcı madde kullanılarak kazılan tabakalaşmış kalker şist gre alçıtaşı volkanik tüfler ve 400 dm3 ten büyük blok taşlar bu guruptandır.  b. Sert Kaya zeminler. Kırıcı tabanca ve patlayıcı madde kullanılarak sökülebilen sert gre, kesif kalker, andezit, trakit, bazalt tüfleri, mermer ve 400 dm3 ten büyük blok taşlar bu guruptandır.  c. Çok Sert Kaya Zeminler. Fazla miktarda patlayıcı madde kullanılarak ya da kesif kırıcı tabancayla atılabilen, sökülebilen granit, bazalt, porfir ve kuvarst gibi zeminlerle 400 dm3 ten büyük ve ayni cins blok taşlar bu guruptandır.  4. Batak ve Balçık Zeminler. Su muhtevası ya da yeraltı su seviyesi yüksek genellikle yapışkan ve cıvık zeminler bu gurubu oluşturur.  III.2. ELLE YAPILAN SERBEST DERİN VE ÖZEL KAZILAR  Projesine derinlik ve genişliklerine göre kazı tipleri başlıca 3 guruba ayrılmaktadır..  III.2.1. Serbest Kazılar.  A. Kazı ya da temel kotunun doğal zeminle kesiştiği en alçak noktadan geçen "Sıfır Düzlemi" üstünde kalan kazılar olup genellikle bina inşaatları için geçerlidir..  B. Taban genişliği 1.00 m.den fazla olan şerit şeklindeki kazılarda kazı enkesit alanının en alt noktasından geçen yatay doğrunun üstünde kalan her cins kazılar ile bu kazılardan çıkan her cins zeminin taşıtlara yüklenmesi veya 4.00 m. uzaklığa atılması işi bu guruba girer.  III.2.2. Derin Kazılar.  A. Geniş Derin Kazılar. Kürek çıkrık ve diğer el araçlarıyla aşağıdan yukarıya doğru çıkartılan zeminlerde uygulanan ve taban genişliği 1.00 m.den fazla olan kazılardır..  B. Dar Derin Kazılar. Ayni araçlarla ve ayni şekilde yapılan fakat taban genişliği 1.00 m.den az olan kazılardır.  III.2.3. Özel Kazılar.  Tünel galeri su altında hava basınçlı keson ve 8.00 m.den daha derin kuyu kazıları bu tip kazılara girmektedir. Her tür kazı için gerekli şekil ve çizimler aşağıda verilmiştir. Şekil III.2 kazılar  IV. TAHKİMAT İŞLERİ  Kazı sırasında ya da sonradan temel çukuru yanlarındaki malzemelerin kayarak temel zemini veya çukuruna inşaat alanına dolmasını önlemek için kazı yan yüzleri çeşitli şekillerde kaplanır. Bu işleme "Tahkimat", "Tahkim" denir.  Yeraltı suyu bulunmayan kuru zeminlerde ya da kendini tutamayan gevşek zeminlerde kaymayı önlemek için yapılan işleme "iksa" denilmektedir. iksa yapımında çeşitli boyutlarda ahşap kereste kullanılır bunlar:  -Kazık. Kare kesitli olanlar 8x8, 16x16 cm., dairesel kesitli olanlar Ø 10-15 cm. arasındadır  -Kalas. 3-5 cm. kalınlığında 15-30 cm. genişliğinde ve 2.00-6.00 m. boyunda elemanlardır.  -Destek Dikmesi. 8x8 ile 24x24 cm. enkesitinde ve 2.00- 6.00 m. boyunda elemanlardır.  -Payanda ve Yastık. 12x12 ile 30x30 cm. kare enkesitli veya Ø 15-30 cm. dairesel  kesitli 2.00-6.00 m. boyunda elemanlardır.  -Destek Kirişi. 8x8 ile 12x30 cm. enkesitli 2.00-6.00 m. boyunda elemanlardır.  -Destek Gergisi. Aynen Destek Dikmesi elemanlarından yapılabilirler.  Derinliği ve akıcılığı az olan ve düşey olarak 1.00-2.00 m. aralıklarla kalasların çukur yanlarına desteklerle sıkıştırılması yoluyla uygulanan boru, kanalizasyon ve tesisat kanalları için uygulanır. Şekil IV.1 Basit kanallarda iksa  Bu tip iksa sürekli temel çukurları, su kanalı, boru ve tesisat işlerinde uygulanır. Şekil IV.2 Dar yapı çukurunda iksa  Bodrum ve geniş yapı çukurlarında uygulanan ve çukur kenarlarından 1.50-2.00 m. dıştan çakılan kısa kazıklara 5x8 ya da 6x10 cm. enkesitli lata tahtaları tel bulon ve çektirme gibi madeni araçlarla tutturulmak suretiyle oluşturulan iksa sistemidir. Dikmeler yatayla 30-60 lik açı yapan payandalarla desteklenir ve tabana kazıklarla raptedilir. Şekil IV. 3 Geniş yapı çukurunda iksa  IV.2. PALPLANŞLAR  Çok akıcı ve yeraltı su seviyesi yüksek zeminleri desteklemek için uygulanan tahkimatlardır. Malzemelerine göre 3 guruba ayrılırlar. Şekil IV. 4 Ahşap palpanşlar Şekil IV. 5 Çelik palpanşlar Şekil IV. 5 Betonarme palpanşlar  TEŞEKKÜRLER.