NDËRTIMI DHE FUNKSIONET E ORGANIZMAVE TË GJALLA - 2.13 Ushqimi dhe dieta ideale PDF

## NDËRTIMI DHE FUNKSIONET E ORGANIZMAVE TË GJALLA ### 2.13 Ushqimi dhe dieta ideale: sheqernat, yndyrat dhe proteinat #### REZULTATET E TË NXENIT: - of kuptojmë se pse organizmat konsumojnë dhe përdorin sheqernat, yndyrat dhe proteinat për funksionimin e tyre - identifikon ushqimet e pasura me sh...

## NDËRTIMI DHE FUNKSIONET E ORGANIZMAVE TË GJALLA ### 2.13 Ushqimi dhe dieta ideale: sheqernat, yndyrat dhe proteinat #### REZULTATET E TË NXENIT: - of kuptojmë se pse organizmat konsumojnë dhe përdorin sheqernat, yndyrat dhe proteinat për funksionimin e tyre - identifikon ushqimet e pasura me sheqerna, yndyra dhe proteina - kuptojmë funksionet e sheqernave, yndyrave dhe proteinave - kuptojmë se si ushqimi ndikon në rritjen dhe zhvillimin e organizmave - sqaron dallimet mes ushqyerjes autotrofe dhe heterotrofe - sqaron rendesinë e dietës së balancuar për shëndetin tonë #### Ushqimi - Të gjitha organizma e gjalla janë të përbëra prej molekulash, organizimi i të cilave qëndron në themel të veçorive të tezës. - Ushqimi i furnizon organizmat me molekula, qe sherbejne si lende e pare për ndërtimin, mitjen dhe zhvillimin e indeve të organizmit. - molekula je oksidohen gjatë frymemarrjes djallane, duke sherbeer si burimenji primar i energjise dhe veprimtarisë. - shfrytëzojnë sa me te mirë të lëndëve të para dhe energjise. - Të gjitha organizmat kanë nevojë për ushqim. - Bimët e gjelbra i prodhojnë vete molekulat organik. Ato quhen organizma autotrofe (ose vetushqyese). - Mënyra e ushqyerit te tyre quhet fotosintezë. Ajo u sigurun bimëve të gatha molekulat organike për të cilat kanë nevojë. - Organizmat e tjera nuk mund ta përgatitcan vetë ushqimin e tyre. Ato duhet t'i sigurojnë mokekulat ushqimore nga mjedisi rrethues. - Këto molekula përgatiten nga organizma të tjera. - Të gjitha organizmat qe ushqeheshin në ketë menyrë quhen heterotrofe (ushqyerje e ndryshme). - Njeriu ashtu si edhe te githa këta të tjera janë të varura nga organizmat e tjera per ta ushqyer. #### Dieta e balancuar - Të gjitha molekulat e lëndëve ushqyese për te cilat kemi nevojë quhet dietë. - Një dietë e balancuar ose e hacaspeshuar siguron të gjitha lendet e veshqyese. - Jo vetëm kaq, por këso lende sigurohen e masen qe garantojnë ektrine normale të proceseve jetësore. - Nëse dieta nuk i siguron të gjitha lendet ushqyese që ne perpije, atehere individi da te vuante nga keqposkeycija. - Për te mësuar permbajtjen kimike të ushqimeve, ne municale të përdorim teknika te thjeshta analizasi. - Një diete e balancuar duhet te përmbaje me perpjesëtim te sakte sheqernat, yndyrat dhe proteinat, vitaminat dhe libeat dietike. - Në vijim do t'i analizojmë lèta perberes sijuisë radhis. #### Pyetje 1. Jepai tri arsye pse organizmat une'nevoje per sheqerna, yndyra dhe proteina? 2. Shkruani nje fjali ku te shpjegoni ndryshimin mes te ushqyerit autotrof dhe beserotuf? 3. Cilat janë shoqimet më coergjetike për njriun? 4. Cilat janë shqimet me coergjetike për njriun? 5. Tregooi katër funksione të proteinave, duke adle nje shemisill për saxclin? ### Karbohidratet, lyrat dhe proteinat: tri lëndë ushqyese #### Karbohidratet - sheqer i kallani dhe glabass - agen 1322 dhe yndyrn #### Yndyrat - hider - yndyrore të ngopuz dhe kolectond - porgieao #### Proteinel - staraide, cepea #### PROFTEBIAT #### Ushqimi - Të gjitha organizma e gjalla janë të përbëra prej molekulash, organizimi i të cilave qëndron ne theme to veçorive të tezës. - Ushqimi i furnizon organizmat me molekula, qe sherbejne si lende e pure per tigercrimin, mitjen dhe zhvilanin e indeve te organizmit. - molekula je oksidohen gjatë frymemarrjes djallane, duke sherbeer si burimenji primar i energjise dhe veprimtarisë. - shfrytëzojnë sa me te mirë të lëndëve të para dhe energjise. - Të gjitha organizmat kanë newije për ushqim. - Bimit e gjelbra i postiin vete molekulat organik. - Ato quhen orgacarma autotrofe (ose vetushqyese). - Мепуга е зë ushqyerit te tyre quhet fotosintezë. - Ajo u sigurun bimëve té gatha molekulat organike për të cilat kane nevojë. - Organizmat e tjera nuk mund ta përpatican vetë ushepmin e tyre. - Ato duhet t'i sigurojnë molekulat ushqimore nga mjedisi rrethues. - Këto zmolekula përgatiten nga organizma të tjera. - Të gjitha organizmat qe ushqeheshin në ketë menyrë quien heterotrofe (ushqyerje e ndryshme). - Njeriu, ashhtu si edhe te githa kusht e tjera vant üsisisht ng organizmat e tjera per t'a ushqyer. #### Dieta e balancuar - Teresia e molekulave të lëndëve ushqyese për te cilat kemi nevojë quhet dietë. - Një dietë e balancuar ose e hacaspeshuar siguron të gjitha lendet veshqyese. - Jo vetëm kaq, por këso lende sigurohea ce masen qe garantojnë extrine normale të proceseve jetësore. - Nëse dien nuk i sigwon të gjitha lendet ushqyese che ne perpjjesetimin e duhur, atehere individi da te vuante neu keqposkeycija ishihni lagen 60). - Për te mësuar permbajtjen kimike të ushqimeve, ne municale të përdorim teknika te thjeshta analizasi (ni lagen 30). - Një dicte e balancur duhet te përmbaje me perpjesëtim te sakte sheqernat, yndyrat dhe proteinat, vitaminat dhe libeat dietike. - Në vijim do t'i analizojmë lèta perberes sijuisë radhis. #### Aminoacidet e domosdoshme - Nit nga faktoret që për sa rchet ridhet në hehe datas sigurtzi na mimi "kde bead yiles sevesine tsekai turvoge 1371. Pe states that incit meciul at pho Эгло. Кузення бой wala na mshti anticial: hm af scretuminen. Keto soudenja tu van that, n pjes. - Pakandad, quasi cariterspers volte filme dictive. ### 2.14 Ushqimi dhe dieta ideale: vitaminat, mineralet, uji dhe fibrat #### REZULTATET E TË NXENIT: - of fusioner le perdesle #### Vitaminat dhe mineralet - Vitaminat dhe mineralet jane thellaesare për organiziata, sepse critin vlefshmërinë e shumë lëndëve të tjera. - Organizme ka nevojë për sasi shumë të vogla vitaminash dhe mineralesh. - Llojet e ndryshme të këtyre lendëve sigurohen nga ushqimet e në diete të bulqarcuar #### Vitaminat - To behkew - Cland k - Bairi sshqimer - Бархива: где rpmjtueshmeri - Të betikime nét - Bairi sshqkser - Sеxрога: за paтjoptуecнmeri Ko - Mberset - #### Uji - Uji perbeu gazi 7055 10 masks trupare. - Dy të tretat e upt ndodhet në citoplazmën e qelizave, ndersa pjesën tjetër e përben lengu Indoe dhe plazma e gjakut. - Njeriu humbet rreth 1.5 litra ujë në ditë me anë të unës, leçeve, ajrit se frymanajerne clhe djersës. - Kjo sasi zëvendësohet me ujin e dietës. - Uji merret në tri mënyra: - në sasi si të pijshem - me anë te ushqimit, kryesisht sallatat e domates, lakrës etj.. - maal te procesis mutskick (kujtoni se uji është një nga produktet përfundinnure té frymëmarrjes qelizore) - Nese njeria humbet vetem 5% e atij i bie të fikët, ndersa hembja e 10% te ujia shkakton vdekje. - Ne Ingen. 125 do te mësoni më shumë per mënyrën se si e cuon organizmi ujia #### Fibrat - Fibrat e dietës përbëjnë pjesën e patretshme te ushqimit dhe përmbajnë kryesiskt celuloze me origjinë nga muret e qelizave bimore. - Po ashtu, pjesa më e madhe e fegeve perhehet nga këto lloje fibrash. - Dieta e pasur ne fibra tendos muskujt e zorrës dhe kontribuon në shtyrjen usluqimit gears me and sa peristaltikus. - Pamjaftueshmiria e fibrave shkakton kapsllek (konstipacion) dhe mund të jetë një nga faktorët e zwillimit të kancerit te zorrës se trashe. #### Pyetje 1. Tabela I tregon nevojat energjetike duore per sartz te nisshem. Tabela 2 tregon pormisanjen ser gjetike te latinsslupave Somertettet mit djali akty. 2. Sa pram name i thuhan ng run për 12 sigetuar corginë e duhur dincev? 2. Sa carga dinoes me upür i duhan ponton në krahasim me një napa? 4. Cili eshte ushqimi më i mire, elpas shells 2. për al ponitor? 5. Nëse punëtori ho vetëm ushqimio që rekunamshuai ju në pien i cila do shte sasiz më e vogël të du se duhej to hame për le siguruar energjine e duhur dilove? Treponi ponen tai #### Energjia termike e ushqimit mund te maet oksperimemalisht permes djegies s shqinit poslite nje mase te roles ni Malut shenin rries hamphraness. - Nutshelève (Tite marrë prej ujit 12a 1 gram calugas naudomitet me anese females se mepoohune: Nacktesia e pertuar nga aj pre V poco oshqon пока еще 4,54 #### Përmbledhje për dietën e balancuar - Udnenstyesi pramiles ashomepa teacax mancotas te bar save e rekomandaspa Kjeve te vahinet. - Nisur nan kjo female dhe së dhënat mëposhtme. llogaritmi se sa shani çüroben ago 1 gram usheim per mitjen e teciperatures така вище «20. - Lutja e temperatures 18°C #### Manushima-2 | Indivil | Veprimtaria levejat pr qkryes | energi citareki | |---|---|---| | Taat | 500 | 1430 | | sopiris | 10500 | 1530 | | Das | 15 | 11800 | | Uanqini | 14200 | 18330 | ### 2.14 Ushqim dhe diela tideslac sttamiral, mineralat, ut dhe filtrat #### Ushqimet e përpunuara përmbajnë lëndë të tjera - Ushqimet natyrore janë përzierje sheqernash, yndyrash, proteinash, Vitaminash, mineralesh dhe uji. - Shumë ushqitoe te konsamit në vendet e zhvilluara piranhajal edhe Krule to tjeru. - "Lender "shtese ndahen në dy grupe. - përforcuesit janë ende qe shtohen për të rritur sleven ushqimore të shqimit. - lëndët shtesë (aditivēt) mik kané vlera ushqimore, por shtohen për përmirësimin e pamjes, arnacals, struktunts si dhe ruajtjen e cilësisë së ushqimit. #### Aditivët ushqimorë mund të jenë natyrorë ose sintetikë | Jofama | Down | Chewatywwww | kaners Di | C | Avastuslartpërm | shpincie të pëpun | |---|---|---|---|---|---|---| | | | | | | | | #### Të gjitha ushqimet e paketuara në Bashkimin Europian, kanë një etikete, ku shënohen të gjithe aditiver. Ne kete menyre, konsumatori informchet për përmbajtjen e ushqimeve 12 perpunuara - Melstekt - Wheyne - Viera tipito - Mc3rg lesevina - ree 150 nel qunisht - shuri doma - kun RIGOL #### Mbetjet në ushqime - Aditivët, siç u shpjegua edhe në parë, përdoren për përmirësimin e eslsisë s ushqimeve. - Mbetjet, nga ana tjetër, shtohen për rritjen e prodainit te ushqimit. - Këto lendi, qa piradoras ne slikali te gjerë per triljen e prodhimit, mund të mbeten zë ushqimet që konsumohen. - Disa nga leider kimike qe mund se ruhen si mbetje në ushqime dhe prekin shëndetin e konsumatorëve janë: - pesticidet përqendrohen në zinxhiret ushqimet e pir irjallisoje demtojnë konsumatorët e nivelit më të lartë (dake përfshirë edhe njeriun) - Plehrat bujqësore nitratet dhe fosfatet mamd të shpelahen nga toka me ane te njetit ujites (shihesi lagen 107, pjesa e dytë. Keto lende slikežzojnë probleme (sindreana e bebes blu, qe vaak lejem oksigjesmin e gjakut në mënyrën e dubur te bebet që ushqehen me qumësht artificial. - Antibiotikët përdoren në lulien kunder infeksioneve të kafsheve dhe njeriot. Ata mamd të shkaktojnë përzgjedhjen e linjave bakteriale rezistente (shihni faqen 90, presa e dyte) - Hormonet-estrogjenet (hormone seksuale femërorej përdoren për përshpejtimin e zimit të rritjes së nogive të pulave. Ato mund të ndikojne te meshkujt për zhvillimin e tipareve femërore. #### Pyetje 1. Tabela 1 tregon përbërjen dhe përschajtjen energjetike të kanër ushqimeve të zakonshuse #### 2.15 Ushqimi si burim energjie për proceset jetësore #### REZULTATET E TË NXENIT: - së mësojmë se s perdoganter les mergerlee ushqimeve të neystine: - kuptojnë se jeter te odychen cane nevoj ndryshme sir merg #### Matja e energjisë së ushqimeve - Energita clirohet nga ushqimet gjatë frymëmanjes qelizore. - Vetë frymëmanja eshte proces oksidues ge, ne nje lare menyre, igjan me djegien. - Ehet se djegia e druve çliron energji, por kjo energji çlirohet kryesisht në formen e nxehtësisë. - Ne mund të përllogaitim viverën energjetike të çdo lloj ushqimi të veçantë, duke supomaac se frymëmarrja çliron te njejten sasi energjie me ate që çlirohes nga djegia e tyre. - Vleva energjetike mund të pitrcaktohet duke përdorur mit kalorimeter use bombed kakvimetre, siç tregohes a figurtu djathtas. - Një kampion ushqima, e peshuar paraprakisht, digjet ploststuosht në një alicedere oksigjeni. - Nxehtesia e çliruar nga djegia transferoher në nie vellim të njohur upe për rrjedhoje temperatura e tij do të vitet. - Vlera energjetike e ushqimit and t përllogaritet si më poshtë: #### Vlera energjetike e ushqimeve të ndryshme - KU - Tre llojet kryesore të molekulave organike të ushqimeve që furnizojnë energji janët sheqernat, yaclyrat dhe proteinat. - Secila prej tyre ka keto viera cuerpjetike: - Yndyrat: 39 kJ për 1 gram - Proteinat: 70 kJ për 1 pram - Sheqernat: 17 ki për 1 gram - Sheqeriat furnizojnë pjesën më te madhe të energjisë dhe jo sepse çlirojnë më shume energji për gram, por sepse me anë të udejimi ne matrim me shume slegerea sesa proteina dhe yndyra. #### Njësitë e unergjis - 0 - Nisia St e energise ekat sholl Saca e phahe na ushankar stipethet the chaud ose kalori (kali. - 1000 shanda 1000 kalka (kilokakut) - Kakuia eshe njesia tjeter e curgjise, ge winntalus. Nje kali shame ge dubet per mitjes e temperatures se kane C 1)okei 42 shoul. - Xhesudi di kakin je sas je viaja peandro per te peneleuar vlerin energjetike it shimeve me shpesh perdores kikshauk die. - silokairia, Nitra kalon nenkupton kilokalorise sipas konceptit te sotëm dhe short shlohet Kal. - Informacions per peenhajan energjetike ta duse ushaqioseve sluzilaza at palatinate tre bangsaa katym ushqimeve perikopantat me ane e degles së kampioneve ushqimore ne inksimator. #### Nevojat tona për energji - Tërësia e të gjitha reaksioneve që ndodhic në organizin quies metabolizëm. - Process metabolike zhvillohet në sajë të energjisë që çlirohet uga frymmarrja. - Nisur nga kjo Ingjikal mund te themi se sasin e energjise, pir të cilën ka nevojë një individ, varet gga numri i reaksioneve metabolike që zhvillohen në të. - Niveli metabolizmit varet nga tre faktore: - Proceset e domosdoshme që shërbejnë thjesht për tu mbajtur gjallë organizmit. Ne keto funksione perfshiher frymočmarrja ekskretimi, të menduarit dhe ruajta e gudrueshunirisë së temperatarés trupore. Energjia e shpenzuar gjasë një dite nga këto funksione quhet nivel bazal i metabolizmit (NBM). NRM eshte ndryshem në gjin se ndryshme. Ai zvogëlohet gjithmone e më shumë me rritjen e moshës. - Masz e aktivitetit ose uskurimeve, nënkupto punča maskulore dhe mekacazmat sheese për rregullimin e temperaturës. Nevojat për energji luzaten uga ata më të voglao Ips një nëpunës që qëndron ufori deri tek ato me te medhu (për sësembol, nje punetor mirtzabaltjes së vυρές). - ENERGJIA E USHQIMIT Masa e ushqimit që hahet. Ngrënia e ushqimit kerkon me shumë punë nga sistemi tretës dhe mekia. Nevoja energjetike që shkaktohet thjesht nga ngiênio quhet veprim dinamik i ushqimit. #### Grafiku me shtylla ilustron nevojat energjetike të njerezve te ndryshim. - Tre fakteret qe ndikojne né nevocat e organizmit për energji janë mesha, gjinia dhe llogii punës. #### 2.16 Balanca mes energjisë së ushqimit dhe energjisë që shpenzohet: kequshqyerja #### REZULTATET E TË NXENIT: - kupno se enenga e masë mund se blancher ne enegat shperbles #### Kequshqyerje do të thotë: - të ushqehesh shumë me të gjitha ushqimet, pra të konsumosh më shumë se sa dubet st ushqehesis slut pak. - 1ë ushqehesis në përpjesëtim të gabuar. - Kështu play shembull, se muuresh shaane kodul nu yndyrat dhe shumë pak nga sheqermat. #### Shumë energji - Nevojat per energji janë të lidhura me moshën, gjininë dhe aktivitetin. - Nëse dbeta përmban më shumë energji sesa nevojat e organizmit, atehere teprica e energjisë sko t ruhej në formën e glikogjenit ose dhjamit. - Perkundrazi, nëse dicta përmula puk energji sesa nevojat e organizmit, atëherë lendet vezevé, si glikogjeni dhe dhamérat, do te zhercheheshin për t'u perdonar gjate Lymémarjes qelizore. - Figara e mëposhtnie regen rendesinë e balancës së energjisë #### Ruajtja e ushqimit të tepërt: mblushqyerja - Organizmi mund te nasje nje sasi të kufizuar glikogeni, që mbulon nevojat për aktivitetin e organizmit edhe pas një fure kohe nga vakti i fundit. - Perkundrazi, organizmi mand te ruaje sasi të pakufizuara dlhyama, çë mundëson mbijetesën e organizmit për një periudhe më të gjatë kohore pa u ushogar. - Per së shesangur ruajtjen e energjisë në forméen dhjamit të pashëndetshëm nuk dubet tepcuar me marrjen e ushqimit. - Nëse ky kujdes mungun, sasia e dhjamit i kalon kufijtë e shëndetshëm dhe shfaqet obeziteti. #### Pesha ideale e organizmit ndryshon nga nje njeri te tjetri. Ajo varet nga gjatësia dhe mosha. - Një indivić obez rrezikon të vuajë ngë sërë sëmundjesh që shkurtojnë jetëgjatësinë. Të tilla jané veziqet noi diabeti, vështirësitë në frymëmarrje, arterioskleroza (ngushtimi arterieve) dhe artriti. - Obezzeti i shkaknuar kequshqyerja është shumë i përhapur në vendet perëndinaxy #### Humbja e peshës trupore - Grafiku i balancës së energjisë tregon se për se humbur peshën trupore duhet kufizuar marrja e energjisë desi në një nivel që ëslite më i ulët se ai i përdorimit të saj. - Kjo gjë mand te arviket ne dy mënyra: - duke ngrenë më pak ushqime me energji lartë, pra duke pakësuar marrjen e energjisë. - duke bere me shume ushtrime, qe fritin shfrytëzimin e energjisë. - Perpusja me e mare për kombinimin e ur dyga metodave është kontrolli i chetës dhe kujdesi pitrë bërë më shumë ushtrime. - Shumë njerëz, megjithëse mhajnë dietë, por nuk bene ushtrime, kane te veshtirë kontrollin e peshes trupees #### Kequshqyerja në vendet e zhvilluara - Kequshqyerja si pasojë o mungesës së ushqimit #### Shume njerez ne vende te 10 depila nuk përshtatshme - Ne vendet e zhvilluara, veç obezitetit qe shkaktohet nga marrja e energjisë më shumë sesa shpenzohet për aktivitetin metabolik e fizik, ka edhe nje sere problemosh të tjera, që shisaktohen nga dieta e pabalancar. Ko probleme, sé edhe dieta e pahalancuar si apo të balancuar. - Me fjalë të tjera, ata nuk sigurojnë as energjinat e makinuskime për zhvillimin normal te metabolizmit dhe as lendet e duhura ushqyese për initjen che zhvillimin. - Njerëzit, më shpesh fëmijët, vuajnë nga shumë sëmundje të pamjaftueshmerist. - Kështu për shembull, pamjaftueshmeria e hekurit shpesh shkakton anensinë, ndërsa ajo e vitamines C skochutin. - Shenjst me te dukshme të kequshqyerjes shpesh shkaktohen pamjaftueshmëna proteinave. #### Pamjaftueshmëria e proteinave shprehet në dy loma skajslure: misinden kwashiorkor dhe marasmën ushqimore. #### Sindroma kwashiorkor - Kjosindromë shfaqet te fëmijët që nukushqeben mjaftueshëm me qumështin e nënės Izakonisht kar lindin binjakt) dhe jane se detyruar të marrin një dietë të pasur me sheqerco (me shpesh me miser). - Në këso cvethanc, fëmija merr nje diete te pasur në energji, por te vader në proteina. - Proteinat janë së domosdoshme, veçanërisht gjatë rritjes së shpejnë të fëmijëve. - Nderkaq, pamjaftueshéria proteinike mund te pucke živillimin munske dhe fizik te tyre. #### Marasma ushqimore - Femijer që vuajnë nga marasma shfaqin shenjat e një urie të përgjithshme. - Në këtë rast vuajnë si aga pamjaftueshmëria e kaloetve, satu calle aga ajo e proteinave. - Te gjitha inalet e organizman konsunzoben, ndaj dhe femija i prekur nga marasma dobësohet shumë, ndersa lekura i peson rrudhesje. #### Shkaqet dhe trajtimi - Kwashiorkor-i dhe arusma janë dy forma serione të kequskogverjes. - Ato janë të zaisonshume në vendet ku prodhimet bujqësore demtosen nga thutesirat ose kur njerezit janë të detyruar te lënë vendin e tyre për shkak te asterave civile. - Paketa ushqimore që u ofrohet këtyre njerëzve duhet të përmbajë si energjinë, ashtu alle ushqyesit e dulka për nition. - Shpesh në këto rate unfrolet qumesht pluhue, i cili eshtë më i lehtë në transport. - Quraështi duhet hidratuar me uje te paster, péndryshe u i pasipart mund të shkaktojë sëmundje si lera #### 2.17 Ushqyerja e kafshëve i shndërron molekulat e ushqimeve në formë të përdorshme #### REZULTATET E TË NXENIT: - të mësojmë se procesit kanssa ta #### Ushqyerja është marrja e lëndëve ushqyese me përmbajtje organike dhe jone minerale, si dhe përthithja e përvetimi (asimilimi) 1 Fyre. #### Ushqyerja kalon në një varg procesesh #### Organizmat e gjalla e sigurojnë ushqimin ne mjedisin ku jetojne. - Molekalat e ushqimit, zakonisht, nuk janë të njejta me molekulat biologjike që shfrytëzohen për rrjedhën normale proceseve jetësore. - Procesi ushqimor i shndurun mokkulat e ushqimit në forma të tjera, të cilat bëhen të shfrytëzueshme për organizmin. - Keto dakari, te njeriu dhe kafshë të tjera, zhvillohen në gypin ushejimur. - Ky gyp është i specializuar, duise filhaar eg koka e kafshes (fillon me gojën deri ne pjesën e pasme (perfundon me amusin). - Edhe pse ushqimi mund të ndodhet brenda gyptr ustaqimor, ai ende nuk është i disponueshem për indes e rupu. - Molekulat ushqimit duhet të ndryshohen në një formë tillë që te Laptrucjnë zorrën dhe pastaj të transportolaen drejt vendit ku do tu përdoren ose rezervoben. #### Proceset e të ushqyecit janë përshkruar në Batiren e mëposhtme. #### Gypë ushqinace te njeriu eshte shume specializuar. - Molekulat e ushqimit shndërrohen në formë të përdorshme gjatë një serie dukurish që ndjekin njëra-tjetrën, ku çdo pics e gypër ushqimor eshte përshtatur për ë kryer një funksion të caktuar. - Ndertamin e gypit uskoamor munal ta võreni në figurita e ages tjetër. - Nga kjo paraqitje do te mess să punojnë organet së bashku për të layer aj funksion si ai i te ushqyerit. #### Pyetje 1. Listem pes radhes proceses që realizojue ashuparans. 2. Cili eshur ndryshume mes tretjes kimike dhe asaj mekanike; përthithjes (absorbimit dhe perretimit (asimilimit); jashtëqitjes dhe cloåretimit? 3. Par jane tu resultsishme zpiakota dhe in ute për etikastatin e tretjes? 4. Emërtoni tri gehadra që pamuje gypen ashqicior me jerngje? #### 2.18 Marrja e ushqimeve nëpërmjet gojës #### REZULTATET E TË NXENIT: - sedente che gr #### Përtypja dhe formimi i bolusit - Për t'u bërë i përdeeshëm nga organizmi, ushqimi thuhet se mberrijë negypin tonte. - Marija e ushqimit perhen hupin e parë të pepamin të tij. - Ushqimi futet në gojë pasi të jetë këputur, kísht. - Pas cupérani të ushqimit an dumbe, graha përzien copëzat e tij me pështynën. - Prerja e ushqimit dhe përzierjs quhen përtypje. - Pertypja krijon një lëmsh ushqimor që quhet bolus. - Bolasi pëlltitet dhe vazhdon mugën për në pjesët e tjera te gypit ushqimer. - Dhember luajnë një rol të rëndësishëm në penypje, udaj dhe nuk është e habuesh