Wykład 3 - Gazpromowska geopolityka gazociągów PDF

Gazpromowska geopolityka gazociągów  Utrwalenie zależności Ukrainy od dostaw surowców energetycznych i paliw z Rosji A) Utrudnienie rewersowych dostaw gazu B) Ograniczenie roli Ukrainy jako uczestnika europejskiego rynku gazu C) Ograniczenie produkcji paliw płynnych na Ukrainie...

Gazpromowska geopolityka gazociągów  Utrwalenie zależności Ukrainy od dostaw surowców energetycznych i paliw z Rosji A) Utrudnienie rewersowych dostaw gazu B) Ograniczenie roli Ukrainy jako uczestnika europejskiego rynku gazu C) Ograniczenie produkcji paliw płynnych na Ukrainie Ad A) Utrudnienie rewersowych dostaw gazu z Węgier, Słowacji i Polski  Interes Rosji - uzależnienie Ukrainy od rosyjskich dostaw surowców energetycznych  próby zablokowania dostaw rewersowych gazu, czyli z kierunku zachodniego, głownie z Węgier, Słowacji i Polski  Odpowiedź Gazpromu - ograniczenie dostaw gazu do państw członkowskich UE, w tym na Węgry, do Słowacji i Polski, a także do Niemiec, Czech, Austrii i Włoch  Utrwalenie zależności Ukrainy od dostaw surowców energetycznych i paliw z Rosji Ad A) Utrudnienie rewersowych dostaw gazu z Węgier, Słowacji i Polski  we wrześniu 2014 roku ok. 45% mniej rosyjskiego gazu dotarło do Polski, 50% mniej gazu na Słowację.  Rosja dała do zrozumienia, że kontynuacja dostaw rewersowych wiązać się będzie z zakłóceniami dostaw gazu dla państw niosących pomoc gazową Ukrainie  W wyniku działań Rosji wymienione państwa wstrzymały dostawy dla Ukrainy. Rosja argumentowała, że:  dostawy rewersowe zostały zablokowane, ponieważ Gazprom musi zapełnić swoje magazyny gazu.  umowy na dostawy gazu, zawarte z odbiorcami z UE, nie przewidują reeksportu.  Utrwalenie zależności Ukrainy od dostaw surowców energetycznych i paliw z Rosji Ad B)_Ograniczenie produkcji paliw płynnych na Ukrainie  Rosyjskie koncerny naftowe są właścicielami lub współwłaścicielami co najmniej 3 z 6 rafinerii  rafineria w Odessie (właściciel – Łukoil), i Łysyczańsku (właściciel - Rosneft)  współwłaścicielem rafinerii w Chersoniu jest rosyjska spółka OJSC Alliance Group.  Rafineria w Krzemieńczuku (największa rafineria ukraińska) kontrolowana jest przez Grupę Prywat, ukraińskiego oligarchy Igora Kołomojskiego  Utrwalenie zależności Ukrainy od dostaw surowców energetycznych i paliw z Rosji  w 2005 roku rafinerie kontrolowane już przez spółki rosyjskie, wstrzymały produkcję  rosyjskie spółki naftowe zaczęły pokrywać deficyt produktów naftowych rosnącym eksportem, co osłabiło kondycję finansową miejscowych rafinerii  W efekcie ukraińskie rafinerie są najbardziej przestarzałe w Europie, a z sześciu istniejących paliwa produkuje tylko rafineria w Krzemieńczuku  rafineria w Krzemieńczuku została zniszczona w wyniku działań zbrojnych w kwietniu 2022 r. Ograniczenie roli Ukrainy jako państwa tranzytowego a) Znaczenie dochodów z tytułu tranzytu rosyjskiego gazu dla ukraińskiej gospodarki  W latach 2010-2013 opłaty z tranzytu rosyjskiego gazu zabezpieczały 20- 30% dochodów budżetu Ukrainy  W 2019 roku - 8% dochodów ukraińskiego budżetu  załamanie dochodów z tranzytu rosyjskiej ropy należy wiązać z reakcją FR na ukraińską Rewolucję Godności i przekierowaniem części dostaw surowca do gazociągu NS I.  Brak wpływów z tranzytu gazu mógł doprowadzić do gwałtownego ograniczenia wydatków socjalnych, a w konsekwencji do kryzysu politycznego na Ukrainie b) Znaczenie ukraińskiego gazociągu w przesyle rosyjskiego gazu:  Gazociąg ukraiński – priorytetowy w eksporcie rosyjskiego gazu do Europy i Turcji (2005 – przesyłał 88,5% całego wolumenu gazu ziemnego)  Później znaczenie tranzytu przez Ukrainę spadało  W latach 2007-2011 - ok. 70%, zaś w latach 2013-2019 poziom ten spadł do 45%  dopóki gaz musiał płynąć przez terytorium Ukrainy, póty Rosja musiała zaniechać planów głębokiej destabilizacji państwa ukraińskiego  Wojna mogłaby przez dłuższy czas zakłócić dostawy gazu do Europy i Turcji, co zaszkodziłoby FR zarówno wizerunkowo, jak i finansowo  Uruchomienie Nord Stream 2 redukowałoby znaczenie ukraińskiego gazociągu do minimum i dawało Rosji możliwość inwazji na Ukrainę Rosyjskie projekty dywersyfikacji gazociągów na Zachód a) Gazociąg Jamalski  Lata 90 XX wieku – konflikty gazowe na linii Rosja-Ukraina, przekonały Moskwę do budowy gazociągu biegnącego przez Białoruś  Cel: ograniczenie roli tranzytowej Ukrainy na rzecz Białorusi  Redukcja roli Ukrainy jako państwa tranzytowego  Gazociąg Jamalski – połączenie Europy ze złożami gazu na Półwyspie Jamał  Powstała jedna nitka gazociągu o przepustowości 33 mld m3 rocznie, dostarczającą surowiec do Niemiec i Polski.  b) Nord Stream (Gazociąg Północny) trasa gazociągu: z Wyborga w Rosji - po dnie Morza Bałtyckiego - do Lubmina w Niemczech Zbudowano dwie nitki gazociągu o łącznej długości 1200 km moce przesyłowe obu nitek - 55 mld m3 gazu ziemnego rocznie Uruchomienie gazociągu uczyniło z Niemiec największego w Europie odbiorcę rosyjskich surowców energetycznych  Rosja zaczęła dostarczać do Niemiec 40% konsumowanego tam gazu ziemnego oraz ponad 30% ropy naftowej Nord Stream uzupełniono o 2 gazociągi niemieckie (wewnętrzne):  OPAL - transportuje rosyjski gaz na południe  NEL – dostarcza rosyjski gaz do zachodniej części kraju Budowa pierwszych dwóch nitek Nord Stream nie budziła sprzeciwu państw europejskich, gdyż gazociąg ten różnicował trasy dostaw gazu ziemnego, co przekładało się na wzrost bezpieczeństwa energetycznego UE.  c) South Stream (Gazociąg Południowy)  Rosyjsko-ukraińskie kryzysy gazowe doprowadziły do spadku wiarygodności Ukrainy jako państwa tranzytowego  trasa nowego gazociągu - z południa Rosji przez Morze Czarne do Bułgarii, a następnie do Serbii, na Węgry, do Austrii i Słowenii.  Plany budowy 4 nitek o łącznej przepustowości 63 mld m3 gazu rocznie  budowa wystartowała pod koniec 2012 roku, Stosunek Komisji Europejskiej do South Stream: Argument za budową gazociągu:  zwiększenie możliwości importu gazu ziemnego do Europy  powstanie nowej infrastruktury gazowej Argumenty przeciwko budowie gazociągu:  KE nie przyznała South Stream statusu TEN (Priorytetowego Projektu Energetycznego UE)  KE nie wyłączyła South Stream spod regulacji Trzeciego Pakietu Energetycznego 1 grudnia 2014 r. – rezygnacja Rosji z budowy South Stream  d) Turkish Stream (TurkStream) Problem Rosji: w 2019 roku wygasał kontrakt tranzytowy Gazpromu z Ukrainą Nowe warunki tranzytowe (Ukrainy) – wzrost taryf za przesył gazu z 2,7 USD do 5 USD za 1000m3 na 100 km (sprzeciw Rosja) Turkish Stream:  trasa gazociągu : przez Morze Czarne do Turcji, a następnie do jej granicy z Grecją  4 nitki o przepustowości 63 mld m3 gazu rocznie  d) Turkish Stream (TurkStream) Problemy związane z budowa Turkish Stream: 1. Komisja Europejska oskarżyła Gazprom o złamanie prawa antymonopolowego 2. Zawieszenie negocjacji rosyjsko-tureckich:  brak zgodny na udzielenie Turcji rabatu na rosyjski gaz  chęć Rosji, by wybudować cztery nitki gazociągu, podczas gdy Turcja wyrażała zgodę na budowę wyłącznie jednej nitki, dla swoich własnych potrzeb. Projekt zamrożono na kilka lat. Ostatecznie gazociąg Turkish Stream wybudowano w 2019 roku.  e) Nord Stream – 2  plan budowy dwóch nowych nitek gazociągu Nord Stream (ta sama trasa przebiegu gazociągu)  łączne moce przepustowe - 55 mld m3 gazu rocznie Do realizacji powołano spółkę New European Pipeline AG:  Gazprom – 50% udziałów  BASF/Wintershall, OMV, E.ON ,Shell , ENGIE – po 10%.  Stosunek państw UE do Nord Stream 2 I grupa państw – „Za” budową opowiedziały się państwa, z których pochodzą firmy zaangażowane w projekt – Austria, Francja, Holandia, a przede wszystkim Niemcy.  Dzięki budowie Nord Stream 2 oraz zachowaniu kontroli Gazpromu nad całą jego mocą przesyłową, Niemcy zyskałyby pozycję największego hubu gazowego Europy. II grupa państw (m. in. Polska, kraje bałtyckie) postrzega projekt jako element polityki zagranicznej Rosji, zmierzającej do uzależnienia energetycznego UE. Argumenty przeciwko budowie Nord Stream-2:  nie przyczynia się do dywersyfikacji źródeł dostaw do UE,  stoi w sprzeczności z celami polityki energetycznej UE  daje Rosji instrument wywierania nacisku na UE w wymiarze geopolitycznym, przez co obniża poziom bezpieczeństwa energetycznego Unii.  Stosunek państw UE do Nord Stream 2  Państwa przeciwne budowie Nord Stream 2 krytykowały postawę Niemiec, która stawia własne interesy ekonomiczne ponad interesem bezpieczeństwa energetycznego UE  Państwa wskazują, iż projekt przeczy duchowi kampanii sankcyjnej przeciwko Rosji (sankcje nałożone na Rosję po aneksji Krymu 2014) KE podjęła rewizję dyrektywy gazowej, która reguluje zasady handlu na terenie Unii:  nie wyłączono Nord Stream 2 spod przepisów znowelizowanej dyrektywy gazowej Unii (część Trzeciego pakietu energetycznego), czyli zakazano dostawcy gazu - Gazpromowi, jednoczesnego bycia właścicielem gazociągu, którym transportuje surowiec  Nakazano, aby połowa przepustowości gazociągu – 27,5 mld m3 rocznie z 55 mld – została przekazana niezależnym dostawcom.  Stanowisko USA wobec Nord Stream 2 Prezydentura Donalda Trumpa – USA zdecydowanie przeciwne realizacji projektu Nord Stream 2. Argumenty USA przeciwko Nord Stream 2: 1) gazociąg jest projektem geopolitycznym, który ma na celu dzielenie Europy i osłabienie jej bezpieczeństwa energetycznego 2) budowa gazociągu unicestwi projekty w sferze gazu skroplonego USA 3) Budowa Nord Stream 2 zada mocny cios gospodarce Ukrainy, która wciąż jeszcze jest kluczowym państwem tranzytowym rosyjskiego gazu do Europy. Sankcje nałożone za rządów Trumpa na firmy zaangażowane w budowę Nord Stream 2 przez dłuższy czas blokowały dokończenie inwestycji, zaś przez Niemcy były one interpretowane jako działania antyunijne.  Stanowisko USA wobec Nord Stream 2 Prezydent Joe Biden - niby krytyczny wobec Nord Stream 2, niemniej jednak po objęciu urzędu opowiedział się przeciwko sankcjom wobec niemieckich firm zaangażowanych w ten projekt. (argument, iż nałożenie sankcji pogorszyłoby relacje USA z Niemcami) Biden: „Nord Stream 2 to zdecydowanie zły interes dla Europy” Lipiec 2021 roku – USA i Niemcy ogłosiły porozumienie w sprawie zakończenia sporu wokół Nord Stream 2. Warunki umowy: 1) Niemcy mają zainwestować w ukraiński sektor energetyczny, zobowiązać się do sankcji w razie wrogich działań Rosji i wesprzeć Inicjatywę Trójmorza. 2) USA zapowiedziały, że porozumienie oznacza wycofanie się z prób wstrzymania projektu Nord Stream 2 za pomocą sankcji. Budowa Nord Stream 2 wpisuje się w realizowaną przez Kreml strategię wykorzystywania rosyjskich gazociągów w celach geopolitycznych. Pomimo ograniczeń, sankcji, dwuletniego opóźnienia w budowie, Nord Stream został ukończony we wrześniu 2021 roku. Nord Stream 2 miał zapewnić Rosji nie tylko dodatkowe dochody budżetowe, ale przez wszystkim możliwość wywierania nacisku politycznego na kraje tranzytowe, a także na UE, jej największego klienta. Ukończenie budowy Nord Streamu 2 było wielkim politycznym sukcesem Rosji i samego Putina. W czerwcu 2021 r. podczas Międzynarodowego Forum Ekonomicznego w Sankt Petersburgu Putin zapewniał, że Nord Stream 2 „jest projektem czysto gospodarczym, komercyjnym. (…) Mówiliśmy to sto razy; wciąż wpycha się ludziom do głów jakąś złośliwą propagandę z myślą, że tu gra się polityką i chęcią ominięcia niektórych krajów”.  Koszty budowy alternatywnych tras przesyłu gazu  Dążenie FR do ograniczenia roli Ukrainy jako państwa tranzytowego przesłania względy ekonomiczne.  w realizacji tego dążenia koszty nie odgrywają roli pierwszoplanowej,  Budowa NS I - 8,8 mld euro, zaś TS – 11,4 mld euro.  Budowa NS II – planowano koszt wielkości 10 mld euro, a ostatecznie - 17 mld euro (lub nawet 22 mld euro)  z analiz wynika, że koszt przesyłu 27,5 mld m3 gazu z Rosji do Niemiec NS I wynosi 2 188 mln euro, podczas gdy drogą lądową przez Ukrainę – 1 052 mld euro.  Budowa gazociągów wpisuje się w dotychczasową politykę Rosji oznaczającą rozszerzenie wpływów politycznych kosztem ekonomicznym  Rosja wobec ukraińskich reform energetyki i gospodarki Rosja wywiera wpływ na oligarchów ukraińskich, którzy sprawują strategiczną kontrolę nad krajową energetyką. Skuteczność tego instrumentu zapewnia równoległe sprawowanie przez nich kontroli nad takimi zakresami aktywności gospodarczej na Ukrainie jak:  Przemysł metalurgiczny  Działalność informacyjno-medialna  Bankowość  Dysponowanie olbrzymimi wpływami w środowisku politycznym Nie bez znaczenia dla tej skuteczności są ich formalne i nieformalne powiązania gospodarcze i polityczne z Rosją Rosjanie wykorzystują wewnętrzną rywalizację oligarchów ukraińskich i przy użyciu instrumentów energetycznych mogą wpływać na ich pozycje biznesowo-polityczne, wzajemne relacje i doprowadzać do konfliktów między nimi. Biorąc pod uwagę „udział” w oligarchizacji ukraińskiej energetyki, można przyjąć, że FR, dążąc do destabilizacji jej funkcjonowania, wiąże swoje działania głównie z osobami:  Rinata Achmetowa (odgrywa znaczącą rolę w elektroenergetyce i podsektorze węglowym Ukrainy)  Dimitro Firtasza (podsektory: gazowy, paliwowy)  Igora Kołomojskiego (podsektory: gazowy, naftowo-paliwowy, węglowy i elektroenergetyka)  Wiktora Medwedczuka (podsektor naftowo-paliwowy)  Wiktora Pinczuka (podsektor naftowo-paliwowy)